TY - JOUR AU - Penna, Vasso PY - 1995/01/01 Y2 - 2024/03/29 TI - Σπάνιο εικοσανούμμιο του Ιουστινιανού από τον Πόντο JF - Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών JA - DeltioKMS VL - 11 IS - 0 SE - Άρθρα DO - 10.12681/deltiokms.48 UR - https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltiokms/article/view/2429 SP - 85-90 AB - <p>Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται ένα σπάνιο είκοσανούμμιο (=1/2 φόλλις)<br />τού Ιουστινιανού Α' πού δωρήθηκε το 1992 στο Νομισματικό Μουσείο<br />’Αθηνών από τόν κ. Θεόδωρο Χατζησάββα. ’Αρχικά ανήκε στη μικρή συλλογή<br />αρχαίων νομισμάτων πού ό πατέρας τού δωρητή κατάφερε να φέρει<br />μαζί του άπό τή Σαμψούντα (Άμισός) τού Πόντου τό 1922.<br />Ή σπανιότητα τού νομίσματος έγκειται στό γεγονός ότι στον όπισθότυ-<br />πο ή χρονολογία κοπής δέν δηλώνεται μέ τόν παραδοσιακό τρόπο δηλαδή<br />μέ τό έτος βασιλείας τού αύτοκράτορα αλλά μέ ίνδικτιώνα καί συγκεκριμένα<br />μέ τήν ίνδικτιώνα II. Κάτω άπό τό δηλωτικό γράμμα τής αξίας τού<br />νομίσματος ή ένδειξη τού νομισματοκοπείου σημειώνεται μέ τό ελληνικό<br />γράμμα Π.<br />"Ενα παρόμοιο νόμισμα βρίσκεται στή συλλογή τού Dumbarton Oaks<br />Collection. Στήν περίπτωση αυτή ή ένδειξη τού νομισματοκοπείου δηλώνεται<br />μέ τό γράμμα Ρ. Οί έμπροσθότυποι καί τών δύο παραδειγμάτων προέρχονται<br />άπό τήν ίδια σφραγίδα, γεγονός πού άποδεικνύει τόν κοινό τόπο<br />παραγωγής τους. Ποιος όμως είναι αυτός;<br />Προς τό παρόν τό δύσκολο αυτό ερώτημα μόνο υποθετικά μπορεί νά<br />άπαντηθει. "Αλλωστε τό γράμμα Ρ ώς ένδειξη νομισματοκοπείου εμφανίζεται<br />καί σέ κάποιες άλλες άσυνήθιστες κοπές τού 26ου έτους βασιλείας τού<br />’Ιουστινιανού Α' (=1.4.552-1.4.553). Ό εντοπισμός τού υπεύθυνου νομισματοκοπείου<br />καί στήν περίπτωση αύτή άποτέλεσε δύσκολο αίνιγμα.<br />Ό Hahn μέ βάση τή δυτική προέλευση τών περισσοτέρων γνωστών νομισμάτων<br />πού φέρουν ώς ένδειξη τού νομισματοκοπείου τό Ρ προτείνει,<br />σωστά κατά τή γνώμη μας, ότι αυτά παρόλο πού κόπηκαν στήν άνατολή,<br />στήν Κωνσταντινούπολη ή στή Νικομήδεια, έστάλησαν στή Δύση, οπού βρισκόταν<br />βυζαντινός στρατός.<br />Είκονογραφικές καί στυλιστικές παρατηρήσεις ενισχύουν τήν άποψη ότι<br />όλα τα νομίσματα μέ τό δηλωτικό γράμμα Ρ είναι έκδόσεις τού νομισματοκοπείου<br />τής πρωτεύουσας.<br />Ή απροσδόκητη υιοθέτηση χρονολόγησης σέ ίνδικτιώνα θά πρέπει νά<br />όφείλεται σέ έσκεμμένη μεθόδευση εκ μέρους τών υπεύθυνων τού μητροπο-<br />λιτικοΰ νομισματοκοπείου έτσι ώστε οί κοπές μέ αύτή τή χρονολογική<br />ένδειξη νά διαφοροποιούνται άπό τις κανονικές. Πιθανότατα προορίζονταν<br />για περιστασιακή αποστολή σέ απομακρυσμένες περιοχές. Συνοπτικά προ-<br />τείνονται τά ακόλουθα.<br />Τό παράδειγμα άπό τό Dumbarton Oaks πιθανόν άντιπροσωπεύει σπά</p><p>νιες δοκιμαστικές κοπές, πού στάλθηκαν από τήν πρωτεύουσα στήν Ιταλία<br />μέ αφορμή τήν ύπογραφή τής Pragmatica Sanctio. Ή ρύθμιση αύτή ύπογρά-<br />φηκε στις 13 Αύγούστου 554 χρονολογία ή όποια έμπεριέχεται στήν ίνδι-<br />κτιώνα II (=1.9.553-1.9.554). Στο σημείο αύτό θά πρέπει να τονιστεί ότι ή<br />ανεξήγητη απουσία τού μικρού σταυρού δεξιά στό πεδίο τής πρόσθιας<br />όψης ή όποια έχει έπισημανθεΐ στα δύο σπάνια νομίσματα, παρατηρειται<br />άνελλιπώς στούς φόλλεις καί στούς μισούς φόλλεις πού κόπηκαν στή Ρώμη<br />μετά τό 554.<br />Τό γράμμα Ρ ώς ένδειξη νομισματοκοπείου δέν εξηγείται εύκολα. Μπορεί<br />νά άποτελει, όπως έχουν προτείνει ό Grierson καί Hahn, τό αρχικό τής<br />λέξης Πόλις γραμμένο μέ λατινικά στοιχεία, αφού οί σχετικές κοπές προορίζονταν<br />για τήν Δύση. Τό γεγονός όμως ότι οί κοπές προέρχονται από<br />τήν Κωνσταντινούπολη, όπου ή ενασχόληση χαρακτών μέ έλληνική παιδεία<br />δέν μπορεί νά αποκλειστεί, δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά άν τό γράμμα<br />Ρ θά μπορούσε νά αποτελεί τό άρχικό τής λέξης Ρώμης γραμμένο στά ελληνικά.<br />Τό Π θά πρέπει νά θεωρηθεί τό άρχικό γράμμα τής ελληνικής λέξης Πόλις.<br />Έτσι τουλάχιστον έχει ερμηνευτεί ή παρουσία του σέ μιά σειρά σπάνιων<br />καί προβληματικών πεντανούμμιων τής προηγούμενης βασιλείας τού<br />Ιουστίνου Α'. Συνεπώς τό παράδειγμα τού Νομισματικού Μουσείου ’Αθηνών<br />ίσως νά άποτελει δοκιμαστική κοπή τού νομισματοκοπείου τής<br />Κωνσταντινούπολης ή οποία όμως προορίζετο γιά μιά περιοχή περισσότερο<br />εξοικειωμένη μέ τήν έλληνική γραφή. Μέσα στό πλαίσιο πού διαμορφώνει<br />αύτή ή λύση ό εντοπισμός μιας τέτοιας περιοχής είναι μάλλον δύσκολος.<br />Τά εκατό νομίσματα τού πατέρα Χατζησάββα συγκεντρώθηκαν μεταξύ<br />τής περιοχής Τραπεζούντος καί Άμισοΰ. Ή ύπαρξη αρχαίων νομισμάτων<br />τής Σινώπης καί άλλων πόλεων τής περιοχής επιβεβαιώνουν ακόμη περισσότερο<br />τήν ποντιακή προέλευση τής συλλογής. Μέ βάση τήν προέλευση τού<br />νομίσματος καί σέ συνδυασμό μέ τήν εναλλακτική λύση πού προτάθηκε παραπάνω,<br />ότι τό γράμμα Ρ θά μπορούσε νά άποτελει τό άρχικό τής λέξης<br />Ρώμης γραμμένο στά ελληνικά, έπιχειρειται καί μιά δευτερογενής ερμηνεία.<br />Θά μπορούσε τό Π νά είναι τό άρχικό γράμμα μιας σημαντικής πόλης στις<br />ακτές τής Νοτιοανατολικής Μαύρης Θάλασσας;<br />Τά ιστορικά γεγονότα τής περιόδου φέρουν στό μυαλό τήν Πέτρα, στά<br />σύνορα μέ τή Λαζική. Είναι γνωστό ότι ή παράκτια αύτή πόλη εξελίχθηκε<br />κατά τή διάρκεια τού 6ου αί. σέ ένα σημαντικό όχυρωμένο λιμάνι καί γραπτές<br />πηγές άναφέρουν ότι στά χρόνια τού ’Ιουστινιανού άναπτύχθηκε εκεί<br />μονοπωλιακό εμπόριο. Έπί πλέον ή βυζαντινή ανακατάληψη τής Πέτρας<br />άπό τούς Πέρσες συμπίπτει μέ αύτήν τής Ρώμης (552/3). Τό γεγονός φαίνεται<br />νά έντυπωσίασε τήν κοινή γνώμη καί σχολιάζεται χαρακτηριστικά άπό<br />τόν Προκόπιο.</p><p>Μέ τήν ύπάρχουσα μαρτυρία, ό ρόλος τού νομισματοκοπείου της πρωτεύουσας<br />στην έκδοση καί στην κυκλοφορία εξαιρετικά σπάνιων εκδόσεων<br />μόνο υποθετικά μπορεί, να άνασυσταθει. Ή ίχνηλάτηση τέτοιων προβλημάτων<br />αποτελεί ανοικτό βιβλίο πού περιμένει νά καταγράψει στίς σελίδες του<br />τήν αναλυτική δημοσίευση νομισματικού υλικού άπό τις παραμεθόριες καί<br />πέρα άπό αυτές επαρχίες τής αυτοκρατορίας.</p> ER -