Αξιολόγηση των Προγραμμάτων Προσαρμογής για την αντιμετώπιση της Ελληνικής Κρίσης: Καταπολέμηση αιτιών ή συμπτωμάτων;

PDF
Δημοσιευμένα: Jan 29, 2025
DOI: https://doi.org/10.12681/eea.40231
Άγγελος Κότιος
Γεώργιος Γαλανός
Μανώλης Κουτουλάκης
Περίληψη

Παρά την επταετή εφαρμογή τριών προγραμμάτων προσαρμογής για την αντιμετώπιση της κρίσης δημόσιου χρέους, η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται σε μια παρατεταμένη ύφεση και να αντιμετωπίζει προβλήματα ανταγωνιστικότητας, πολιτικής σταθερότητας και κοινωνικής συνοχής. Συγχρόνως, η πολιτική δημοσιονομικής προσαρμογής δεν επίλυσε το αρχικό πρόβλημα του δημόσιου χρέους. Αντιθέτως, όπως δείχνουν και τα πρόσφατα στοιχεία η ικανότητα της χώρας να εξυπηρετήσει το χρέος της έχει επιδεινωθεί.
Από την εμφάνιση της κρίσης στα τέλη του 2009, ο επιστημονικός και πολιτικός διάλογος για το ελληνικό προβλήματα εστίασε, κυρίως, στην ερμηνεία της κρίσης δημόσιου χρέους, στις επιπτώσεις της κρίσης και της εφαρμοσμένης πολιτικής προσαρμογής, στα λάθη και στις παραλήψεις κατά την εφαρμογή της, καθώς και στις διεθνείς πτυχές της. Μετά την έξοδο από την κρίση των υπολοίπων τριών χωρών που εφάρμοσαν προγράμματα προσαρμογής (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Κύπρος) τέθηκε εντονότερα το ερώτημα, εάν η συνέχιση του ελληνικού προβλήματος οφείλεται πρωτίστως στις εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές δυναμικές που ανθίστανται στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές ή στο λανθασμένο μίγμα οικονομικής πολιτικής που εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με την άποψη των δανειστών και των εκπροσώπων των οικονομικών της προσφοράς, η συνέχιση της κρίσης οφείλεται στην ανικανότητα της Ελλάδας να εφαρμόσει με συνέπεια τις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις και να δημιουργήσει ένα φιλικό επενδυτικό περιβάλλον, μειώνοντας τον κρατικό παρεμβατισμό και δημιουργώντας συνθήκες δημοσιονομικής σταθερότητας μέσω της μείωσης των κρατικών δαπανώ και της αύξησης των φορολογικών και λοιπών εσόδων του κράτους.
Για τους εκπροσώπους της κεϋνσιανής σχολής σκέψης, η παράταση της ύφεσης και η μη επίλυση του δημοσιονομικού προβλήματος, οφείλεται στην πτώση της εσωτερικής ζήτησης που επέφερε η πολιτική της δημοσιονομικής λιτότητας και η εσωτερική υποτίμηση, όπως αυτή υλοποιήθηκε με περικοπές μισθών και συντάξεων, καθώς και μέσω της μείωσης των τιμών. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η συνέχιση της κρίσης οφείλεται στον φαύλο κύκλο της ύφεσης που προκάλεσε η αιφνίδια και ισχυρή πολιτική λιτότητας και η παντελής απουσία μέτρων αντικυκλικής πολιτικής μέσω της τόνωσης της ζήτησης και των επενδύσεων.
Υπάρχει όμως και μία τρίτη άποψη, θα την ονομάζαμε διαρθρωτική, η οποία χωρίς να απορρίπτει πλήρως τα επιχειρήματα των δύο παραπάνω κυρίαρχων απόψεων, θεωρεί ότι η μέχρι τώρα πολιτική προσαρμογής και η σχετική συζήτηση εστιάζει, κυρίως, στα συμπτώματα της κρίσης και όχι στα γενεσιουργά της αίτια, τα οποία είναι διαρθρωτικής φύσεως και τα οποία σε μεγάλο βαθμό εξακολουθούν να υφίστανται και να εμποδίζουν την έξοδο της χώρας από την κρίση και τη διεθνή εποπτεία. Στον πυρήνα της τρίτης αυτής άποψη βρίσκεται η θέση ότι το δημοσιονομικό χρέος, όπως και τα χρόνια εξωτερικά ελλείμματα της ελληνικής οικονομίας, δεν είναι αίτια, αλλά συμπτώματα μιας μη ανταγωνιστικής οικονομίας και ενός ιδιότυπου συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας, όπου κυρίαρχος είναι ο ρόλος του κρατικού παρεμβατισμού, υπέρ της εξυπηρέτησης οργανωμένων συμφερόντων.
Κεντρικός σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των διαρθρωτικών και θεσμικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας και το κατά πόσο αυτές ελήφθησαν υπόψη στο σχεδιασμό και εφαρμογή της πολιτικής συνοχής ή/και κατά πόσο αυτές οι διαρθρωτικές αδυναμίες επηρέασαν την αποτελεσματικότητα των πολιτικών και δράσεων προσαρμογής. Επιπροσθέτως, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξεταστεί κατά πόσο οι ως άνω αδυναμίες, ως γενεσιουργά αίτια της κρίσης, αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά από την εφαρμοσθείσα πολιτική προσαρμογής 2010-2016.
Στην επόμενη ενότητα 2 παρουσιάζονται συνοπτικά οι στόχοι, τα μέσα και τα αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής των προγραμμάτων προσαρμογής με σκοπό να αξιολογηθεί η εσωτερική συνοχή και αποτελεσματικότητα της πολιτικής αυτής. Εν συνεχεία, στην ενότητα 3 η ανάλυση εστιάζει στις διαρθρωτικές και συστημικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και εξετάζεται η σημασία τους πριν και μετά την κρίση. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας, σε ατέλειες, κενά και δυσλειτουργίες του ελληνικού οικονομικού συστήματος καθώς και σε ορισμένες χρόνιες παθογένειες του ελληνικού δημοσιονομικού συστήματος., Στην τελευταία ενότητα 4 συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα της ανάλυσης.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Articles
Βιογραφικά Συγγραφέων
Άγγελος Κότιος

Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών και Αναπτυξιακών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Γεώργιος Γαλανός

Επικ. Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Μανώλης Κουτουλάκης

Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πειραιώς

Αναφορές
Alesina, A. and Perotti R. (1997). Fiscal Adjustments in OECD countries: Composition and Macroeconomic Effects. International Monetary Fund Staff Papers, 44 (2), 210-248.
Arghyrou M. G. (2015). On Greek Crisis, Growth, Market-access and Debt-forgiveness. CESifo DICE Report 1, 33-38.
Artavanis, N.T., A. Morse and M. Tsoutsoura (2015). Measuring Income Tax Evasion Using Bank Credit: Evidence from Greece. The Quarterly Journal of Economics, 131 (2), 739-798.
Bitzenis, Α., V. Vlachos, F. Schneider (2016). An exploration of the Greek shadow economy: Can its transfer into the official economy provide economic relief amid the crisis?” Journal of Economic Issues, 50 (1), 165-196.
Blanchard, Ο. and D. Leigh (2013). Growth Forecast Errors and Fiscal Multipliers. American Economic Review, 103(3), 117-20.
Brenke, K. (2012). Die griechische Wirtschaft braucht eine Wachstumsstrategie. DIW Wochenbericht 5, 3-15.
Ernst & Young (2016). Tax Evasion in Greece (in Greek). http://www.dianeosis.org/wpcontent/uploads/2016/06/tex_evasion_version_240616_2.pdf
European Commission (2010). The Economic Adjustment Programme for Greece. European Economy Occasional Papers, No 61. Brussels.
European Commission (2012). The Second Economic Adjustment Programme for Greece. European Economy Occasional Papers, No 94. Brussels.
European Commission (2015). Third Memorandum of Understanding. http://online.wsj.com/public/resources/documents/greecedoc.pdf
European Commission (2016). Supplemental Memorandum of Understanding.http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/greek_loan_facility/pdf/smou_en.pdf
Foster-McGregor, N. and R. Stehrer (2013). Value added content of trade: A comprehensive approach. Economics Letters, 120, 354-357.
Foster, N., R. Stehrer and M. Timmer (2013). International Fragmentation of Production, Trade and Growth: Impacts and Prospects for EU Member States. Economic Papers 484. European Commission, Brussels.
Galenianos M. (2015). The Greek Crisis: Origins and Implications. Crisis Observatory Research Paper No 16. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Athens.
Giavazzi, F. and M. Pagano (1996). Non-keynesian Effects of Fiscal Policy Changes: International Evidence and the Swedish Experience. Swedish Economic Policy Review, 3 (1), 67-103.
Gligorov, V. (2016). The Transfer and Adjustment Problems in the Balkans. The wiiw Balkan Observatory, Working Papers 125. The Vienna Institute for International Economic Studies. Vienna.
Gros, D. (2015). Where is the credit crunch in Greece? CEPS Commentary. https://www.ceps.eu/system/files/CEPS%20Commentary%20Credit%20Crunch%20Greece%20D%20Gros_0.pdf
Haliassos, M. (2015). Greece: Are we missing the reform opportunity of the crisis? http://voxeu.org/article/greece-seizing-crisis-s-reform-opportunities structural
Hanzl-Weiss, D. and M. Landesmann (2016). Correcting External Imbalances in the European Economy. Research Report 410. The Vienna Institute for International Economic Studies. Vienna.
Heimberger, P. (2016). Did Fiscal Consolidation Cause the Double-Dip Recession in the Euro Area? Working paper 130. The Vienna Institute for International Economic Studies. Vienna.
Hennigan, Μ. (2015). Europe's Worst Exporter: Poor export performance of Greece. http://www.finfacts.ie/irishfinancenews/article_1028650.shtml
Ioannides, Y. M. and A. C. Pissarides (2015). Is the Greek debt crisis one of supply or demand? http://www.brookings.edu/about/projects/bpea/papers/2015/ioannides-pissarides-greek-debt-crisis
IMF (2017a). Greece Ex-Post Evaluation Access under the 2012 Extended Arrangement-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Greece. IMF Country Report No. 17/44. Washington, D.C.
IMF (2017b). Greece 2016 Article IV Consultation-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Greece. IMF Country Report No. 17/40. Washington, D.C.
IMF (2017c). Greece Selected Issues. IMF Country Report No. 17/41. Washington, D.C.
IOBE (2014). The Greek Economy. Quarterly Bulletin No. 75. Athens.
Katsoulacos Y., C. Genakos and G. Houpis (2014). Product Market Regulation and Competitiveness: Towards a National Competition and Competitiveness Policy in Greece. http://www.aueb.gr/users/cgenakos/Research.files/KGH%2021%20April%202015%20final.pdf
Kotios, A., G. Galanos and G. Pavlidis (2011). Greece and the Euro: The Chronicle of an Expected Collapse. Intereconomics, Review of International Trade and Development 46 (5), 263-269.
Kotios, A. and S. Roukanas (2013). The Greek Crisis and the Crisis in Eurozone’s Governance (2013). Greece's Horizons (pp. 91-105). Springer: Berlin, Heidelberg.
Kotios A., G. Galanos, S. Plymakis and S. Roukanas (2015). The Vicious Circles of Recession and Development Prospects. Procedia Economics and Finance 19, 63–68.
Kritikos, Α. (2014). Griechenland: Ohne den Aufbau eines Innovationssystems wird es nicht gehen. DIW Wochenbericht Nr. 39, 907-914. Berlin.
Kyrkilis, D. and K. J. Hazakis (2014). The Impact of Economic Adjustment Programs on Greek Competitiveness. http://www.seedcenter.gr/conferences/Crisis2014/papers/Kyrkilis%20Hazakis_the%20impact%20of%20economic%20adjustment%20programs%20on%20greek%20competitiveness.pdf
Landesmann, Μ. and S. M. Leitner (2015). Competitiveness of the European Economy. Research Report 401. The Vienna Institute for International Economic Studies. Vienna.
McKinsey & Company (2012). Greece 10 Years Ahead, Defining Greece’s new growth model and strategy. Athens.
Meghir, C, C Pisarides, D Vayanos and N Vetas, (2017). Beyond Austerity: Reforming the Greek Economy. Cambridge MA: MIT Press.
Michas, T. (2011). Putting politics above markets: historical background to the Greek debt crisis. Cato Working Paper Cato Institute.
Niemeier, Ε. (2016). Rettungsprogramme “für Krisenländer verschärften die Krise – eine Replik. Wirtschaftsdienst 96 (1), 64-71.
OECD (2016). OECD Competition Assessment Reviews: Greece 2017. Paris.
Panageas S. and P. Tinios (2015). Pensions: Arresting a race to the bottom. C. Meghir, C. Pissarides, D. Vayanos and N. Vettas (eds.), Crisis in the Euro zone: Policy Options for Greece, MIT Press
Papaioannou, S. K. (2016). Fiscal Multipliers and Growth in the Greek Economy: An Assessment of the Recent Fiscal Adjustment Program. Petrakis, Panagiotis E. (Ed.) A New Growth Model for the Greek Economy (pp. 275-287). New York: Palgrave Macmillan.
Papadimitriou, D. B., M. Nikiforos and G. Zezza (2013). The Greek Economic Crisis and the Experience of Austerity: A Strategic Analysis, http://www.levyinstitute.org/pubs/sa_gr_7_13.pdf
Papadimitriou. D. B., M. Nikiforos, and G. Zezza (2014). Prospects and Policies for the Greek Economy. http://www.levyinstitute.org/pubs/sa_2_14.pdf
Pelagidis, T. (2014). Why Internal Devaluation is Not Leading to Export-Led Growth in Greece. https://www.brookings.edu/blog/up-front/2014/09/12/why-internal-devaluation-is-not-leading-to-export-led-growth-in-greece/
Pelagidis, T. and M. Mitsopoulos (2016). Who’s to Blame for Greece? Austerity in Charge of Saving a Broken Economy. New York: Palgrave Macmillan.
Roukanas, S. A. And P. G. Sklias (2017). The Greek Political Economy 2000-2015. Delft: Eburon
Schneider, Fr. (2015). Tax Evasion, Shadow Economy and Corruption in Greece and Other OECD Countries: Some Empirical Facts. http://www.amcham.gr/wpcontent/uploads/2015/taxspeeches/friedrich%20schneider.pdf
Schrader, Κ., D. Benček, C.-F. Laaser (2015). Die griechische Tragödie: Neue Episode oder Exodus? Kiel Policy Brief 89. Institut für Weltwirtschaft Kiel.
Sinn, H.-W. (2015). The Greek Tragedy. https://www.cesifo-group.de/ifoHome/publications/journals/CESifo-Forum/Archiv/CESifo-Forum-2015.html
Sklias, P. and G. Maris (2013). The political dimension of the Greek financial crisis. Perspectives on European Politics and Society 14.1 (2013), 144-164.
The Boston Consulting Group (2011). Hellas '20:20 Supporting investment in the Greek economy–a foreign investor perspective, http://invgr.com/site/wp-content/uploads/2011/12/FDI-Study-13.11.2011-ATH.pdf
The Guardian (2016). Greece must reform or leave eurozone, says German minister. https://www.theguardian.com/world/2016/dec/04/greece-must-reform-or-leave-eurozone-says-german-minister
Thomsen, P. (2016). Greece: Toward a Workable Program. IMF Direct. https://blog-imfdirect.imf.org/2016/02/11/greece-toward-a-workable-program/
Tinios, P. (2016). Greek pension reform once again: Explaining its logic and issues. http://www.lse.ac.uk/europeanInstitute/research/hellenicObservatory/CMS%20pdf/HO%20staff%20in%20Prees/BRIEFING-NOTE-PT.pdf
Transparency International (2015). Corruption Perceptions Index 2015. https://www.transparency.org/cpi2015/
UNCTAD (2016). World Investment Report 2016. http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/wir2016_en.pdf
World Bank. Ease of Doing Business Report 2016. http://www.doingbusiness.org/~/media/WBG/DoingBusiness/Documents/Annual-Reports/English/DB16-Full-Report.pdf
World Economic Forum. The Global Competitiveness Report 2001-2016. https://www.weforum.org/