Η μεταλλουργία της Πιστύρου και της περιοχής της κατά τους ιστορικούς χρόνους: η έρευνα και τα πρώτα πορίσματα


Νεραντζής Νεραντζής
Στρατής Παπαδόπουλος
Abstract

The metal production at Pistyros and the surrounding area in the historical period: Reserach and first results. This article focuses on metal production at the Thasian colony of Pistyros in Aegean Thrace during the Classical/Hellenistic periods. Evidence for mining activity in the Lekani Mountains, that was mentioned by ancient authors is also under examination. Mining shafts and galleries, mineral processing areas and slag heaps represent direct evidence for the organization and running of large-scale metal production in this region. With the foundation of Thasian colonies and emporia in the coastal zone, the output in metals increased and this became possible through the involvement of Thracian manpower as they were more numerous and better suited to exploit these resources. On the other hand, the Greeks of the colonies traded finished products in exchange for raw materials. This reciprocal relation is corroborated by recent evidence for metal production deriving from the ongoing excavation at Pistyros, namely large volumes of metallurgical slag. The archaeological findings reveal that primary smelting of iron/manganese ores bearing precious metals and argentiferous lead ores were smelted at Pistyros for the extraction of silver and possibly also gold. The coexistence of slag, speiss and litharge at Pistyros provide clues to the potential workflow for precious metals extraction. Thus, it is being suggested that three liquid layers formed within the same furnace: a) slag floating on the top, b) speiss separating in the middle and c) a layer rich in Pb/Ag collected at the bottom. The next stage would involve further treatment of the Pb/Ag product through cupellation for the separation of lead from silver during which platy litharge was formed, characteristic examples of which were found during excavation. The supply of raw materials, i.e. minerals and timber for charcoal, from the mining zone in the Lekani Mountains was a matter of negotiation and exchange between the indigenous Thracian miners and the Thasian populations of the colonies.

Article Details
  • Section
  • Articles
Downloads
Download data is not yet available.
Author Biographies
Νεραντζής Νεραντζής

CReA-Patrimoine,
Université Libre de Bruxelles, CP 133/01,
Avenue F.D. Roosevelt, 50 B-1050,
Brussels, Belgium

https://ulb.academia.edu/NerantzisNerantzis

Στρατής Παπαδόπουλος

Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας,
Ερυθρού Σταυρού 17, 65403,
Καβάλα, Ελλάδα

References
Βαβελίδης M., Γ. Γιαλόγλου, G.A. Wagner και Β. Μέλφος 1996. «Σκαπτή Ύλη: Ένα αρχαίο
μεταλλείο χρυσού στην τοποθεσία Μάνδρα Καρή, Παλιάς Καβάλας», Πρακτικά Β’
Συμποσίου Αρχαιομετρίας, Θεσσαλονίκη, 23-35.
Βαβελίδης, M., Γ. Χριστοφίδης και Β. Μέλφος 1997. «Αρχαία μεταλλευτική
δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή Καβάλας-Φιλίππων», Αρχαία Ελληνική
Τεχνολογία, Πρακτικά του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, 95-101.
Βαξεβανόπουλος Μ., M. Βαβελίδης, Δ. Μαλαμίδου και Β. Μέλφος 2017. «Ανασκαφική
έρευνα σε αρχαία μεταλλεία και μεταλλουργικές θέσεις του όρους Παγγαίου
(Ασημότρυπες, Βαλτούδα)», Αρχαιολογικό Έργο Μακεδονίας και Θράκης 26 (2012), 547-
Γκατζόλης, Χ. 2012. «Επανεξέταση της χαλκής νομισματοκοπίας του Αλεξάνδρου Γ΄ και
του Κασσάνδρου υπό το πρίσμα νέων ανασκαφικών και θησαυρικών δεδομένων»,
στο Μ. Τιβέριος, Π. Νίγδελης, Π. Αδάμ-Βελένη (επιμ.), Θρεπτήρια / Μελέτες για την
Αρχαία Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, 380-387.
Κονοφάγος, Κ. 1980. Το Αρχαίο Λαύριο και η Ελληνική Τεχνική Παραγωγής Αργύρου, Αθήνα:
Εκδοτική Ελλάδος.
Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. 1972 «Ανατολική Μακεδονία, Νομός Καβάλας, Πίστυρος»,
Αρχαιολογικόν Δελτίον 27, Χρονικά Β'2, 529.
Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. 1973α. «Εἰδήσεις ἐκ τῆς Θασίων Ἡπείρου», Αρχαιολογικά
Ανάλεκτα εξ Αθηνών 6, 230-240.
Κουκούλη-Χρυσναθάκη Χ. 1973β. «Ανατολική Μακεδονία, Νομός Καβάλας, Πίστυρος»,
Αρχαιολογικόν Δελτίον 28, Χρονικά Β' 2, 451.
Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. 1980. «Οι αποικίες της Θάσου στο Βόρειο Αιγαίο, Νεώτερα
ευρήματα», Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου «Η Καβάλα και η περιοχή της» (Καβάλα 1980), 309-
Κουκούλη-Χρυσανθάκη Χ. 1981. «Νομός Καβάλας, Εντοπισμός Αρχαιοτήτων-Τυχαία
Ευρήματα», Αρχαιολογικόν Δελτίον 37, Χρονικά Β'2, 324.
Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. 1990. «Τα ‘μέταλλα’ της Θασιακής Περαίας», Μνήμη Δ.
Λαζαρίδη: Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά Αρχαιολογικού
Συνεδρίου (Καβάλα 1986), Ελληνογαλλικές Έρευνες Ι. Θεσσανολίκη, 493-514.
Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. 1992. «Άβδηρα», Έργον (1992), 69-70.
Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. 1993. «Άβδηρα», Έργον (1993), 67-68.
Παπαδόπουλος, Σ. και A. Ζάννης 2009. «Συνύπαρξη Ελλήνων κα Θρακών στη Θάσο τον
ο αιώνα π.Χ. Επανεκτίμηση ιστορκικών και αρχαιολογικών δεδομένων», στο J.Y.
Perreault and Z.I. Bonias (eds) Greeks and Thracians in Coastal and Inland Thrace
During the Years Before and After the Great Colonization, Thasos: Proceedings of the
International Symposium held 26-27 September 2008, 99-109.
Παπαδόπουλος, Σ. και A. Ζάννης, υπό έκδοση. «Η Πίστυρος της Αιγαιακής Θράκης»,
Αρχαιολογικό Έργο Μακεδονίας και Θράκης, 30 (2017).
Τσάϊμου, Γ.Κ. 1997. Αρχαιογνωσία των μετάλλων. Η αρχαία μεταλλευτική και μεταλλουργική
τεχνική, Αθήνα.
Bassiakos, Y., N. Nerantzis and S. Papadopoulos 2019. “Late Neolithic/Early Bronze Age
metallurgical practices at Limenaria, Thasos: evidence for silver and copper
production”, Archaeological and Anthropological Sciences 11: 2743-2757.
Bernard, P. 1964. “Céramiques de la première moitié du VIIe s. à Thasos”, BCH 88, 77-
Chryssanthaki-Nagle, K. 2007. L’Histoire Monetaire D’Abdere En Thrace (Vie s. av. J.-C.- IIe s.
ap. J.-C.), Meletemata 71, Athènes, Centre de Resèche de l’Antiquité Grecque et
Romaine, Fondation National Hellénique de la Recherche Scientifique.
Domergue, C. 2008. Les mines antiques. La production des métaux aux époques grecque et romaine,
(collection Antiqua), Paris: Picard.
Fornadel, A.P, P.G. Spry, V. Melfos, M. Vavelidis and P.Ch. Voudouris. 2011. «Is the Palea
Kavala Bi–Te–Pb–Sb±Au district, northeastern Greece, an intrusion-related
system?», Ore Geology Reviews 39, 119-133.
Grandjean, Y. 1999. “Installations artisanales dans le Quartier de la porte du Silène à
Thasos”, στο Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ., Müller, A., Παπαδόπουλος, Σ. (επιμ.)
Πρώτες Ύλες και Τεχνολογία από τους Προϊστορικούς Χρόνους ως Σήμερα, Πρακτικά Διεθνούς
Συνεδρίου, Λιμενάρια Θάσου, ΥΠΠΟ-ΙΗ’ ΕΠΚΑ, 161-169.
Hansen, S. 2014. «The 4th millennium: a watershed in European prehistory», in B. Horejs
and M. Mehofer (eds), Western Anatolia before Troy, Proto-Urbanization in the 4th__millennium BC?, Oriental and European Archaeology, Volume 1, Vienna: Austrian
Academy of Sciences, 243-259.
Kohl, M., A. Muller, G. Sanidas, and M. Sgourou. 2004. «Ο αποικισμός της Θάσου: Η
επανεξέταση των αρχαιολογικών δεδομένων», Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και
Θράκη 16 (2002), 57-71.
Koukouli-Chrysanthaki, Ch. and Y. Bassiakos. 2002. “Non-slagging copper production of
the 5th millennium: The evidence from the Neolithic settlement of Promachon-
Topolnica (Eastern Macedonia, Greece)”, 8th EAA Annual Meeting, Thessaloniki,
-194.
Mitchiner, M. 2004. Ancient trade and early coinage, Hawkins Publications, London.
Nerantzis, N. 2016. “Pre-Industrial Iron Smelting and Silver Extraction in North-eastern
Greece: An Archaeometallurgical Approach”, Archaeometry 58, 624-641.
Nerantzis, N., Υ. Bassiakos and S. Papadopoulos. 2016. “Copper metallurgy of the Early
Bronze Age in Thassos, north Aegean”, Journal of Archaeological Science, Reports 7,
-580.
Papadimitriou, G.D. 2016. “The so called ‘circular or helicoidal washing plants’ of Laurion
and their role in the beneficiation of metallic values contained in litharge”, in E.
Photos-Jones et al. (eds), Proceedings of the 6th Symposium of the Hellenic Society for
Archaeometry, BAR International Series 2780, 113-118.
Papadopoulos, S. 2008. “Silver and copper production practices in the prehistoric
settlement at Limenaria, Thasos”, in I. Tzachili (ed.), Aegean metallurgy in the Bronze
Age, Proceedings of an International Symposium held at the University of Crete, Rethymnon:
Ta Pragmata, 59-67.
Pernicka E., W. Gentner, G.A. Wagner, M. Vavelidis and N.H. Gale. 1981. “Ancient lead
and silver production on Thasos, Greece”, Revue d’Archéométrie, Suppl., 227-237.
Perreault, J. and Z. Bonias. 2012. “After Zagora-Andrian colonization in the northern
Aegean: the case of Argilos”, Mediterranean Archaeology 25, 259-271.
Photos E., Ch. Koukouli-Chrysanthaki, R.F. Tylecote and G. Gialoglou. 1989. “Precious
Metals Extraction in Palaia Kavala, NE Greece, An Archaeometallurgical Attempt to
Locate Skapte Hyle”, in Pernicka, E., Hauptmann, A. and Wagner, G.A. (eds.), Old
World Archaeometallurgy: Proceedings of the International Symposium “Old World
Archaeometallurgy”, Heidelberg 1987. Heidelberg: Max Plank Institut für Kern Physik,
-190.
Picard, O. 2000. “Monnayages en Thrace a l’epoque achemenide”, in O. Cassabonne (ed.)
Mecanismes et innovations monetaires dans l’Anatolie achemenide, Numismatique et Histoire,
Actes de la Table Ronde Internationale d’Istanbul, 22-23 mai 1997, Varia Anatolica XII.
Istanbul: Institut français d’études anatoliennes, 239-252.
Picard, O. 2006. “Mines, monnaies et impérialisme: conflits autour du Pangée (478-413
av. J.-C)”, in A-M. Guimier-Sorbets, M.B. Hatzopoulos and Y. Morizot (eds), Rois,
cités, nécropoles: institutions, rites et monuments en Macédoine: actes des colloques de Nanterre,
Decembre 2002 et dʼAthènes, Janvier 2004, Centre de Recherches de l’antiquité
Grecque et Romaine, Fondation Nationale de la Recherche Scientifique. Meletemata
, Paris: de Boccard, 269-283.
Pichot, V. 2007. “Métallurgie thasienne – approches archéologique et archéométrique”, in
F. Blondé (éd.) L’artisanat grec: approches méthodologiques et perspectives, Athènes, 211-
Pichot, V. 2010. “Prospection minière”, BCH 134, 519-522.
Psoma, S.E. 2015. “Did the so-called Thraco-Macedonian standard exist?”, in U.
Wartenberg and M. Amandry (eds), ΚΑΙΡΟΣ Contributions to Numismatics in Honor of
Basil Demetriadi, New York: The American Numismatic Society, 167-190.
Radivojevic, Μ. and Th. Rehren. 2016. “Paint It Black: The Rise of Metallurgy in the
Balkans”, Archaeological Method and Theory 23(1), 200-237.
Renfrew, C. and E. Slater. 2003. “Metal Artefacts and Metallurgy”, in E.S. Elster and C.
Renfrew (eds), Prehistoric Sitagroi: Excavations in Northeast Greece, 1968-70, Volume 2,
The Final Report, Monumenta Archaeologica 20, Cotsen Institute of Archaeology,
UCLA, 302-311.
Roberts, B.W., C.P. Thornton and V.C. Pigott. 2009. “Development of metallurgy in
Eurasia”, Antiquity 83, 1012-1022.
Seferiadis, M. 1992. “Le Metal”, in R. Treuil (ed.) Dikili Tash: Village Prehistorique de
Macedoine Orientale, I. Fouilles de Jean Deshayes (1961-1975), BCH, Supplement XXIV
(Athens), 113-119.
Tzamalis, A.R.A. 2011. “Thraco-Macedonian coins: the evidence from the hoards”, in N.
Holmes (ed.), Proceedings of the XIVth International Numismatic Congress, Glasgow 2009,
Malta: Gutenberg Press Ltd, 473-485.
Wagner, G. A. and G. Weisgerber. 1988. Antike Edel- und Buntmetallgewinnung auf Thasos,
Der Anschnitt, Beiheft 6, Bochum: Bergbau-Museum.
Zannis, A.G. 2014. Le pays entre le Strymon et le Nestos: géographie et histoire (VIIe-IVe siècle
avant J.-C.), Meletemata 71, Athènes, Fondation National Hellénique de la Recherche
Scientifique.