Ο «Αναπεσών» της Μακεδονίας ως πρότυπο για το Φλαμανδικό «Nascendo Morimur»

Περίληψη

Tò δοκίμιο αυτό γιά εικονογραφικές σχέσεις άνάμεσα σέ διάφορες πο­λιτιστικές ένότητες δείχνει την έπίδραση τής βυζαντινής τέχνης στους Φλαμανδούς καλλιτέχνες τοϋ 16ου αίώνος. Γιά τό σκοπό αυτό διαλέξαμε άπό τή Μακεδονία τό θέμα «Άναπεσων», του οποίου τό πιο τυπικό παράδειγμα παρουσιάζεται στο δυτικό τοίχο του νάρθηκος τοϋ Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου "Ορους, καί τό «Nascendo Morimur» (μέ τή γέννηση πεθαίνουμε), ζωγραφιά στο Μουσείο του Μέσου Ρήνου στο Κομπλέντς τής Γερμανίας, ή όποια αποδίδεται σέ άνώνυμο καλλιτέχνη, πού άνήκει στον κύκλο του ’Ολλανδού ζωγράφου τοϋ 16ου αί. Marten J. Heemskerk.

Ή διάταξη καί ή μορφή τού παιδιού στον «Άναπεσόντα» καί στό «Na­scendo Morimur» προδίδουν ομοιότητες καί τό μήνυμα των δύο είκόνων σχε­τίζεται. Σχετικά μέ τή διάταξη καί τή μορφή παρατηρούμε ομοιότητες στά­ σεως. Υπάρχουν διαφορές στό θεολογικό κλίμα τής καλλιτεχνικής έκφράσεως. Ό «Άναπεσων» δείχνει τό Χριστό-παιδί μέ σταυρωτό φωτοστέφανο καί ντυμένο μέ κεντητό ένδυμα, πού τό καλύπτει τελείως, έκτος άπό τό κε­ φάλι, τά χέρια καί τά πόδια.

Στό «Nascendo Morimur» είναι παιδί γυμνό. Τό κεφάλι, τά χέρια καί τά πόδια του είναι τά μόνα μέρη τοϋ σώματος πού δίνουν τήν Ιδέα τής ζωής, καθώς είναι ζωγραφισμένα κοκκινωπά. Ό Χριστός-παιδί κρατάει στό αρι­ στερό Του χέρι ενα είλητάριο, τό Βιβλίο τής Ζωής, ενώ στό «Nascendo Mo­ rimur» κρατάει στό αριστερό του χέρι τό κοσμικό μήνυμα ότι «μέ τή γέν­ νηση πεθαίνουμε».

Τό μήνυμα τοδ «Άναπεσόντος» είναι ότι ό Χριστός -παιδί αναγνωρίζει κατά τή γέννησή του τό μεσσιανικό Του λειτούργημα τού πάθους καί τοϋ θανάτου γιά τή σωτηρία τής άνθρωπότητος. Γέννηση καί θάνατος, μολονότι ιστορικά καί φυσικά φανερωμένα στόν ’Ιησού Χριστό, παίρνουν πνευματική σπουδαιότητα γιά τό ανθρώπινο γένος υπό τήν έννοια τής άναγεννήσεως καί τής αιώνιας ζωής διά τής πίστεως. Έξ άλλου ή ούμανιστική έρμηνεία τής συσχετίσεως ζωής καί θανάτου, όπως είκονίζεται στό «Nascendo Mo­ rimur», άποκλείει τις σωτηριολογικές απόψεις τής χριστιανικής διδασκα­ λίας περί λυτρώσεως καί άπλώς βεβαιώνει τήν άλήθεια ή τό νόμο τής φυ­ιολογίας ότι «μέ τή γέννηση άποθνήσκουμε». Δέν μπορεί κανείς ν’ άρνηθή ότι καί αυτή ή άλήθεια φέρει ένα πνευματικό καί ήθικό μήνυμα. Ή παγκο­σμιότητα του μηνύματος αυτού υπογραμμίζεται άπό τήν παράσταση ανθρωπίνου κρανίου, πού μπορεί να είναι καί δάνειο άπό τή μεσαιωνική παράστα­ση τής λυτρώσεως, δηλαδή τό κρανίο τού Άδάμ.

Τό χριστιανικό σωτηριολογικό μήνυμα τού «Άναπεσόντος» μέ τό «Nascendo Morimur» μετασχηματίσθηκε σέ κοσμική καί ουμανιστική πνευ­ματικότητα. Ή εκκλησία, πού φαίνεται στό ανοιχτό παράθυρο, μπορεί κάλλιστα να συμβολίζη τή λύτρωση, μιά υπόσχεση προς εκείνον, πού κατα­ νοεί τό σοφό μήνυμα τού «Nascendo Morimur».