Greek-Turkish relations, Istanbul and british rule in Cyrpus, 1954-59: Some excerpts from the british public archive

Περίληψη

Τα έγγραφα πού δημοσιεύονταν στην εργασία αυτή κατοπτρίζουν τήν
άνάπτυξη τής τουρκικής πολιτικής σε σχέση μέ τήν Κύπρο, μεταξύ τού 1954
καί των Συμφωνιών τοΰ Φεβρουάριου τού 1959, μέσα άπό το πρίσμα τής
βρετανικής γραφειοκρατίας. Ή επαμφοτερίζουσα, άκόμη καί άδιάφορη στάση
τής τουρκικής κυβέρνησης ήταν εμφανείς στά άρχικά στάδια τής διαμάχης.
Ή βρετανική τακτική ένθαρρύνσεως τής τουρκικής άνάμειξης κατά τή
διάρκεια των συζητήσεων στά 'Ηνωμένα Έθνη το 1954 ήταν αυτό πού διατά-
ραξε τήν ισορροπία.
Τό ξέσπασμα τής βίας στήν Κύπρο τον ’Απρίλιο τοΰ 1955 προκάλεσε
άναμφίβολα τήν τουρκική άνησυχία δτι ή Βρετανία ήταν έτοιμη νά άποσυρ-
θεΐ άπό τήν άποικία της, δπως άλλωστε είχε συμβεί άπό άλλα σημεία τής
αυτοκρατορίας. Μετά ταΰτα, γιά κάποιο χρονικό διάστημα ό κύριος σκοπός
τής “Αγκυρας ήταν απλώς νά θεμελιώσει τό locus standi της σε σχέση μέ τήν
Κύπρο καί νά κερδίσει ένα ειδικό καθεστώς κατά τή λήψη τών βρετανικών
άποφάσεων. Οί άνθελληνικοί διωγμοί στήν Κωνσταντινούπολη τον Σεπτέμβριο
σχεδιάστηκαν μέ τήν προοπτική αυτών τών στόχων.
Στή διάρκεια τών διαπραγματεύσεων πού άκολούθησαν μεταξύ τοΰ Κυβερνήτη
τής Κύπρου καί τοΰ ’Αρχιεπισκόπου Μακαρίου (’Οκτώβριος 1955
-Φεβρουάριος 1956) ή τουρκική κυβέρνηση παρέμεινε στό παρασκήνιο.
Τό βρετανικό «σχέδιο» τοΰ ’Ιουνίου τοΰ 1956, στό όποιο γινόταν ειδική
(άν καί άκρως επιφυλακτική) άναφορά στήν αύτοδιάθεση τής Κύπρου, ήταν
αύτό πού προκάλεσε τις φήμες γιά ενδεχόμενη τουρκική στρατιωτική επιχείρηση.
’Εκείνη τήν περίοδο οί τουρκικές επιδιώξεις είχαν διογκωθεί μέ
τήν άναγνώριση τής βρετανικής έξάρτησης άπό τή βοήθεια τής “Αγκυρας
τόσο στήν Κύπρο, δσο καί όπουδήποτε άλλοΰ στή Μέση ’Ανατολή. Κατόπιν
αύτών ή σύγχυση περί τής εγκατάλειψης τής Κύπρου άπό τή βρετανική
κυβέρνηση ήταν μέρος μιας υπολογισμένης προσπάθειας νά περισωθοΰν οί
άγγλοτουρκικοί δεσμοί. Άπό τήν άνοιξη τοΰ 1957 ή τουρκική κυβέρνηση
έχασε σταδιακά τήν έμπιστοσύνη της στούς Βρετανούς. Ό ριζοσπαστικός
στόχος της έγινε ή άπόκτηση μεριδίου σέ όποιοδήποτε σύστημα άντικαθι-
στοΰσε τελικά τήν άποικιοκρατική άρχή.
Τό «σχέδιο Μακμίλλαν» πού άποκαλύφθηκε τόν ’Ιούνιο τοΰ 1958 έπιζη-
τοΰσε νά ικανοποιήσει τις τουρκικές επιδιώξεις, στή βάση, ώστόσο, τής
συνέχισης τής βρετανικής κυριαρχίας.
Ή επιδείνωση τής διακοινοτικής διαμάχης στήν Κύπρο καί ή ένταση
στήν εύρύτερη περιοχή κατά τή διάρκεια τοΰ καλοκαιριοΰ καί τοΰ φθινοπώρου
τοΰ 1958 σήμαινε δτι τόσο γιά τήν Τουρκία δσο γιά τήν 'Ελλάδα μια 

άπευθείας διαπραγμάτευση για τήν ανεξαρτησία τής Κύπρου προσέφεραν
μια λιγότερο επικίνδυνη λύση από μια όποιαδήποτε εναλλακτική συνέχιση
τής ανάμειξης τής βρετανικής αρχής.
Αύτό ήταν τό κρίσιμο παρασκήνιο των γεγονότων του τέλους του 1958
καί των αρχών του 1959, πού θεμελίωσαν τήν ουσιώδη βάση τής μελλοντικής
Δημοκρατίας τής Κύπρου, καί έξαιτίας των όποιων οί Βρετανοί βρέθηκαν
άντιμέτωποι για πρώτη φορά με ένα ελληνοτουρκικό σχέδιο, στό όποιο
δέν είχαν άλλη εναλλακτική δυνατότητα παρά να συναινέσουν. Αύτή ή βάση
ήταν, ώστόσο, έμφανώς ιδιόμορφη καί περιλάμβανε πολιτικά καί συνταγματικά
στοιχεία τά όποια είχαν προηγουμένως παρουσιαστεί στα βρετανικά
σχέδια.