Divine protection of Constantinople: the role of the Theotokos in the Ottoman sieges of the City

pdf
Published: Apr 21, 2022
DOI: https://doi.org/10.12681/byzsym.28549
Keywords:
Byzantium Ottomans; Theotokos; Constantinople; Sieges
Antonios ATHANASOPOULOS
Διδάκτωρ Βυζαντινής Ιστορίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Abstract

Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης εναπέθεταν τις ελπίδες τους για σωτηρία από την οθωμανική απειλή στην Θεοτόκο. Είχε, άλλωστε, προστατεύσει και κατά το παρελθόν τη βυζαντινή πρωτεύουσα από εξωτερικούς εχθρούς. Η διάχυτη αυτή αντίληψη ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στον πληθυσμό. Συντηρούνταν, μάλιστα, διαχρονικά μέσα από τα ιστοριογραφικά, ρητορικά και αγιολογικά κείμενα. Έτσι, η απόσυρση των οθωμανικών στρατευμάτων από την περίμετρο της Κωνσταντινούπολης το 1402 αποδόθηκε στη βοήθεια της Θεοτόκου, όπως συνέβη και το 1422, όταν η δική της παρέμβαση ήταν αυτή που μετέτρεψε τους προηγουμένως δειλούς υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης σε γενναίους μαχητές, με αποτέλεσμα να αποκρούσουν αποτελεσματικά τις επιθέσεις των αντιπάλων στρατιωτών. Το 1453 η κατάσταση ήταν διαφορετική. Η παρατεινόμενη οθωμανική απειλή και η απουσία εξωτερικής βοήθειας είχαν δημιουργήσει κλίμα απογοήτευσης και απαισιοδοξίας. Η αντίληψη ότι η θεϊκή εύνοια είχε εγκαταλείψει την πόλη του Κωνσταντίνου ήταν κυρίαρχη στους κόλπους της κοινωνίας. Η οθωμανική απειλή ήταν η τιμωρία των Βυζαντινών για τις αμαρτίες τους, ενώ φυσικά και καιρικά φαινόμενα ερμηνεύονταν ως οιωνοί που προμήνυαν την πτώση.

Article Details
  • Section
  • Articles
Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Copyright: The copyright for articles in this journal is retained by the author(s), with first publication rights granted to the journal. By virtue of their appearance in this open access journal, articles are free to use (with the exception of the non-granted right to make derivative works) with proper attribution for non-commercial uses (licence Creative Commons 4.0). NHRF retains the worldwide right to reproduce, display, distribute, and use articles published in BYZANTINA SYMMEIKTA in all formats and media, either separately or as part of collective works for the full term of copyright. This includes but is not limited to the right to publish articles in an issue of the Journal, copy and distribute individual reprints of the articles, authorize reproduction of articles in their entirety in another NHRF publication, and authorize reproduction and distribution of articles or abstracts thereof by means of computerized retrieval systems.

Downloads
Download data is not yet available.
References
G. GEORGIADIS ARNAKIS, Οἱ πρῶτοι Ὀθωμανοί. Συμβολὴ στὸ πρόβλημα τῆς πτώσεως τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας (1282-1337), Athens 1947
R. P. LINDNER, Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Bloomington 1983
S. VRYONIS, The decline of byzantine civilization in Asia Minor, eleventh-fifteenth century, DOP 29 (1975), 351-356.
Pachymeres, Relations historiques, ed. A. FAILLER, v. I-V (CFHB 24/1-5), Paris 1984-2000
A. M. TALBOT, The Restoration of Constantinople under Michael VIII, DOP 47 (1993), 241-256
V. KYDONOPOULOS, Bauten in Konstantinopel 1204-1328. Verfall und Zerstörung, Restaurierung, Umbau und Neubau von. Profan- und Sakralbauten, Wiesbaden 1994.
Kantakouzenos, Historiae, ed. L. SCHOPEN, v. I-III (CSHB), Bonn 1828-1832
Ducas, Chronographia, Byzantiner und Osmanen im Kampf um die Macht und das Überleben (1341-1462), ed. D.R. REINSCH, Berlin 2020
D. NICOL, The Byzantine family of Kantakouzenos ca. 1100-1460: A Genealogical and Prosopographical Study, Washington D.C. 1968
K. TODT, Kaiser Johannes VI Kantakuzenos und der Islam. Politische Realität und theologische Polemik im palaiologenzeitlichen Byzanz, Altenberge 1991
A. BRYER, Greek historians on the Turks. The case of the first Byzantine-ottoman marriage, in: The writing of history in the Middle Ages, ed. R. DAVIES – J. WALLACE, Oxford 1981, 471-493.
A. ATHANASOPOULOS, Η Κωνσταντινούπολη σε οθωμανικό κλοιό (1394-1453), Athens 2022.
Leonardo di Chio, Account of the Fall of Constantinople to pope Nicholas V, in La Caduta di Costantinopoli, v. I, ed. A. PERTUSI, Milan 1976
Nestor Iskander, Η Πολιορκία και η Άλωση της Πόλης, (Το Ρωσικό Χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη), (Greek translation of the Russian chronicle by M. ALEXANDROPOULOS), Athens 1978
J. BARKER, Manuel II Palaeologus, 1391-1425. A Study in late Byzantine Statesmanship, New Jersey 1969
P. GAUTIER (ed.),Un recit inedit du siège de Constantinople par les Turks (1394-1402), REB 23 (1965).
P. GAUTIER (ed.),Actions de Grâces de Démétrius Chrysoloras à la Theotokos pour l’anniversaire de la bataille d’Ankara (28 Juillet 1403), REB 19 (1961)
Ioannis Canani de Constantinopolitana obsidione relatio. A Critical Edition, with English Translation, Introduction, and Notes of John Kananos' Account of the siege of Constantinople in 1422, ed. A. CUOMO, Berlin 2016
Joseph Bryennios, Δημηγορία περὶ τοῦ τῆς πόλεως ἀνακτίσματος, ed. Ν. ΤΩΜΑΔΑΚΗΣ, ΕΕΒΣ 36 (1968), 1-15 [repr. in ID., Περί αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, Thessaloniki 1993, 239-252]
A. FROLOW, La dédicace de Constantinople dans la tradition byzantine, Revue de l’ histoire des Religions 127 (1944), 61-127
C. MANGO, Constantinople as Theotokoupolis, in: Mother of God: Representations of the Virgin in Byzantine Art (exhibition catalogue), ed. M. VASSILAKI, Athens ‒ Milan 2000, 16-25
M. BAGHOS, Theotokoupoleis: The Mother of God as Protectress of the Two Romes, in: Mariology at the Beginning of the Third Millenium, ed. Κ. WAGNER – I. NAUMANN – P.J. MCGREGOR – P. MORRISSEY, Oregon 2017, 57-62
Β. PENTCHEVA, The supernatural protector of Constantinople: the Virgin and her icons in the tradition of the Avar siege, BMGS 26 (2002), 2-41
K. KARAPLI, Κατευόδωσις στρατού, η οργάνωση και η ψυχολογία του βυζαντινού στρατού πριν από τον πόλεμο (610-1081), Ι, Athens 2010, 75.
A. KALDELLIS, The Military Use of the Icon of the Theotokos and its Moral Logic in the Historians of the Ninth-Twelfth Centuries, Estudios bizantinos: Revista de la Sociedad Española de Bizantinística 1 (2013) 56-75.
A. KALDELLIS, “A Union of Opposites”: The Moral Logic and Corporeal Presence of the Theotokos on the Field of Battle, in C. GASTGEBER et al. (eds), Pour l’amour de Byzance: Hommage à Paolo Odorico, Frankfurt am Main 2013, 131-144
Theophanes the Confessor, ed. DE BOOR, I, Leipzig 1883
V. GRUMEL (ed.), Ηomélie, de saint Germain sur la deliverance de Constantinople, ed. V. GRUMEL, REB 16 (1958), 183-205
The Life of St Andrew the Fool, ed., L. RYDÉN, v.I- II, Uppsala 1995
Φωτίου, ὁμιλίαι, ed. V. LAOURDAS, Thessaloniki 1959
Georgii Acropolitae Opera, ed. Α. HEISENBERG, Leipzig 1903 [reprint: P. WIRTH, Stuttgart 1978]. Holobolos, Μanuelis Holoboli Orationes, ed. M. TREU, Potsdam 1907
Georgii Sphrantzae Chronicon, ed. R. MAISANO, Rome 1990
T. KIOUSOPOULOU, Η κοινωνική διάσταση της σύγκρουσης ανάμεσα στους ενωτικούς και τους ανθενωτικούς τον 15ο αιώνα, Μνήμων 23 (2001), 33-35
N. BAYNES, The supernatural Defenders of Constantinople, AnBoll 67 (1949), 165-177 (repr. in: Byzantine studies and other essays, ed. Ν. BAYNES, London 1955, 248-260)
The Correspondence of Athanasius I, Patriarch of Constantinople. Letters to the Emperor Andronicus II, Members of the Imperial Family and Officials, ed. Α. Μ. TALBOT, Washington D.C 1975
Ι. ŠEVČENKO, Alexios Makrembolites and his dialogue between the rich and the poor, ZRVI 6 (1960), 196-197.
C. MANGO, The Legend of Leo the Wise, ZRVI 6 (1960), 59-93.
D. M. NICOL, The immortal emperor: the life and legend of Constantine Palaiologos, Last Emperor of the Romans, Cambridge 1992.
Les traditions apocalyptiques au tournant de la chute de Constantinople, ed. B. LELLOUCH – ST. YERASSIMOS, Paris 1999.
St. IMELLOS, Θεοσημίες πρὸ τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑπὸ τῶν Τούρκων κατὰ τὸν ἱστορικὸν Κριτόβουλον, ΕΕΒΣ 52 (2004-2006).
Critobulus, Critobuli Imbriotae Historiae, ed. D. R. REINSCH, Berlin 1983
I. TAXIDIS, Όνειρα, oράματα και προφητικές διηγήσεις στα ιστορικά έργα της Ύστερης Βυζαντινής Εποχής, Athens 2012
St. LAMPAKIS, Υπερφυσικές δυνάμεις, φυσικά φαινόμενα και δεισιδαιμονίες στην ιστορία του Γεωργίου Παχυμέρη, Σύμμεικτα 7 (1987), 93-10