Geoscience or spatial dynamics of knowledge: The intellectual trajectory from Physiognomy to Phrenology

Περίληψη

H χωροταξική δυναμική της γνώσης: Η διανοητική μετάβαση από τη Φυσιογνωμική στην Φρενολογία
Η μελέτη εξετάζει την ιδέα ότι η χωροταξική δυναμική της παραγωγής γνώσης είναι κρίσιμη για την προώθηση
καινοτόμων ανακαλύψεων. Για να απεικονίσουμε αυτή την ιδέα, εντοπίζουμε τη διανοητική μετάβαση από τη φυ-
σιογνωμία στη φρενολογία, χαρτογραφώντας την προέλευσή της από τη Νάπολη στη Γερμανία. Στη Νάπολη, έναν
κόμβο ακαδημαϊκής καινοτομίας υπό διάφορα καθεστώτα, το έργο του Giovanbattista della Porta του 16ου αιώνα για
τη φυσιογνωμία, De Humana physiognomonia, έθεσε τις βάσεις για μελλοντικές εξερευνήσεις στη σχέση σώματος-
προσωπικότητας, κυρίως επικαλούμενος τον Κρόνο για να χαρακτηρίσει μελαγχολικά χαρακτηριστικά. Στην Αγγλία,
το Religio Medici του Sir Thomas Browne και στη Γερμανία, τα Δοκίμια για τη Φυσιογνωμία του Johann Kaspar
Lavater αντλήθηκαν από το έργο του Della Porta. Η έμφαση του Lavater στη σχέση μεταξύ των χαρακτηριστικών
του προσώπου και της προσωπικότητας άνοιξε το δρόμο για τις φρενολογικές θεωρίες του Joseph Gall και του Johan
Spurzheim, οι οποίοι μετατόπισαν την εστίαση στην κρανιακή μορφολογία ως ενδεικτική των χαρακτηριστικών της
προσωπικότητας και προσδιόρισαν το «όργανο» της μελαγχολίας κάτω από τα βρεγματικά οστά. Αυτή η μετατόπιση
προκάλεσε ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για τις σχέσεις νου-σώματος πάλι πίσω στη Νεάπολη, κυρίως μέσω μορ-
φών όπως o Miraglia, αν και η υποδοχή ήταν μικτή και αντιμετώπισε ισχυρή αντίσταση. Ενώ επηρέασε για κάποιο
διάστημα, η επιρροή της φρενολογίας εξασθένισε καθώς η προσοχή στράφηκε, κάτω από μορφές όπως ο Bianchi,
προς τις εσωτερικές δομές του εγκεφάλου και όχι προς τα εξωτερικά περιγράμματά του. Αυτή η δυναμική της παρα-
γωγής γνώσης που πετάει μακριά από τη γενέτειρά της και στη συνέχεια επιστρέφει πίσω σε αυτήν αποτυπώνεται
όμορφα στο επίγραμμα που είναι χαραγμένο πάνω από την πόρτα της Αίθουσας Τελετών στην Ακαδημία Αθηνών:
«Οι Μούσες, ζώντας στην Ελευθερία, περιπλανώμενες για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εξωτερικό, επιστρέφοντας
πίσω στην πολυπόθητη Ελλάδα, μοιράζουν και πάλι στους Έλληνες νέους δώρα κοντά στην καρδιά τους», το οποίο
παραπέμπει στην επιστροφή των ιδεών στην πατρίδα τους μετά την αποδημία τους σε ποικίλα πνευματικά τοπία.