The Walls of Eupalinos Aqueduct, Samos Island, Greece. Description, Pathology and Proposed Restoration Measures

Περίληψη

Το Ευπαλίνειο Υδραγωγείο κατασκευάστηκε στα μέσα του 6 ου π.Χ. αιώνα στην Σάμο στο αρχιπέλαγο το Βορείου Αιγαίου. Ο Ηρόδοτος (481-425 π.Χ.) είναι ο πρώτος ιστορικός που αναφέρεται στο μνημείο. Αναφέρει τον Ευπαλίνο, γιο του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα ως τον υπεύθυνο μηχανικό για την μελέτη και την κατασκευή του μνημείου. Επίσης περιγράφει και την μέθοδο κατασκευής που το κάνει μοναδικό: «...κατάφεραν να διανοίξουνε μία σήραγγα από δύο στόμια (αρξάμενον, αμφίστομον), στην βάση ενός βουνού ύψους 150 μέτρων». Η Εγνατία Οδός Α.Ε. σε συνεργασία με την Νομαρχία της Σάμου και το Υπουργείο Πολιτισμού ξεκίνησαν την εκπόνηση μίας πολυθεματικής μελέτης με σκοπό την προστασία και την αποκατάσταση του μνημείου. Η μελέτη συμπεριλάμβανε τοπογραφικές εργασίες, γεωλογικές και γεωφυσικές έρευνες όπως και στατικές, γεωτεχνικές και αρχιτεκτονικές εργασίες. Το βασικό τμήμα του υδραγωγείου είναι η σήραγγα μήκους 1036 μ που περιγράφεται από τον Ηρόδοτο. Για μήκος 165 μ η σήραγγα είναι επενδυμένη από λιθοδομή, εξαιρετικής ποιότητας κατασκευής, που χρονολογείται στην Αρχαϊκή εποχή. Επίσης, για μήκος 63 μ είναι επενδυμένη από λιθοδομή κατασκευασμένη από πλίνθους συγκολλημένους με κονίαμα. Αυτή η λιθοδομή χρονολογείται στην Ρωμαϊκή εποχή. Αυτές οι επενδύσεις σε κάποιες θέσεις έχουν παραμορφωθεί εξαιτίας γεωστατικών πιέσεων και μερικώς έχουν αστοχήσει. Στα πλαίσια των μελετών αποκατάστασής τους έγιναν διερευνήσεις με GPR (Ground Penetration Radar) και ηλεκτρικές διασκοπήσεις ERT (Εlectrical Resistivity Tomograph). Με τις μεθόδους αυτές διερευνήθηκε το πάχος της επένδυσης και σε κάποιο βαθμό και το πλάτος της εκσκαφής από πίσω τους. Ο χώρος μεταξύ της Αρχαϊκής επένδυσης και της περιμέτρου της εκσκαφής είναι πληρωμένος με καλά στοιβαγμένους λίθους μερικώς επεξεργασμένους. Η μέθοδος GPR φαίνεται να εκτιμά με καλή ακρίβεια το πάχος των δομικών λίθων που συνιστούν τις παρειές της επένδυσης (20 εκ. έως 40 εκ). Η μέθοδος ERT φαίνεται να εκτιμά με καλή ακρίβεια την θέση της περιμέτρου της υπόγειας εκσκαφής ή αλλιώς την διεπιφάνεια της εκσκαφής με το υλικό πλήρωσης. Το πάχος της πλήρωσης συν αυτό της επένδυσης βρέθηκε να κυμαίνεται από 60 εκ έως 200 εκ.

Κατά πάσα πιθανότητα αυτό σημαίνει πως στα προστατευμένα τμήματα της σήραγγας επισυνέβησαν σημαντικές και συστηματικές καταρρεύσεις του εδάφους. Και αυτό γιατί οι προκύπτουσες διαστάσεις της υπόγειας εκσκαφής στις περιοχές αυτές, προκύπτουν σημαντικά μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες στα μη προστατευμένα τμήματα της σήραγγας. Αυτή η παρατήρηση σε συνδυασμό με την μεγάλη υδροφορία και τα διαπιστωμένα μαλακά εδάφη στα ίδια τμήματα, θα μπορούσε να εξηγήσει την απόφαση του Ευπαλίνου να προστατεύσει την περίμετρο της υπόγειας εκσκαφής με λιθοδομή. Επιπρόσθετα άλλες γεωφυσικές και γεωλογικές έρευνες εντόπισαν ζώνες ρηγμάτων που τέμνουν την σήραγγα στις προαναφερθείσες θέσεις, εκεί δηλαδή που πιθανολογούνται εδαφικές αστοχίες. Μία απλοποιημένη ανάλυση με την μέθοδο των πεπερασμένων στοιχείων ερμηνεύει τις παρατηρούμενες παραμορφώσεις της επένδυσης υποθέτοντας την ύπαρξη μαλακού εδάφους στην περίμετρο της σήραγγας.

Τα μέτρα προστασίας/αποκατάστασης που διαστασιολογήθηκαν για την Αρχαϊκή επένδυση περιλαμβάνουν: α) αποσυναρμολόγηση της οροφής λίθο προς λίθο και μερικώς, των παρειών της επένδυσης, β) υποστήριξη του εδάφους με ανοξείδωτα αγκύρια, πλαίσια και μανδύα από σκυρόδεμα, και γ) ανακατασκευή της επένδυσης στην αρχική της γεωμετρία, δηλαδή στην γεωμετρία που είχε πριν παραμορφωθεί. Τα μέτρα αυτά (τα μεταλλικά πλαίσια, τα αγκύρια και μανδύας του σκυροδέματος) θα παραλάβουν το σύνολο των γεωστατικών φορτίων έτσι ώστε η επένδυση να είναι στην τελική της κατάσταση αφόρτιστη. Όσον αφορά στην Ρωμαϊκή επένδυση, λόγω των διαφορετικών καταστάσεων φόρτισής της και του τύπου αστοχίας του εδάφους εκεί, τα μέτρα αποκατάστασης περιλαμβάνουν την απομάκρυνση του αστοχήσαντος εδάφους πάνω από τον θόλο της πρώτης, την αποσόβηση νέων καταπτώσεων και την ενίσχυση της λιθοδομής με αδρανή ενέματα.