Μεταλλευτική και μεταλλουργική δραστηριότητα των προϊστορικών κατοίκων του Αιγιακού και πέρι-Αιγιακού χώρου: μια γεωμυθολογική προσέγγιση

PDF (ελληνικά)
Published: Dec 2, 2013
DOI: https://doi.org/10.12681/bgsg.10896
Η. Δ. Μαριολάκος
National and Kapodistrian University of Athens, Faculty of Geology and Geoenvironment, Department of Dynamic, Tectonic and Applied Geology
Abstract

Η ανακάλυψη, η επεξεργασία και η χρήση των μετάλλων είναι η τέταρτη στη σειρά πολιτιστική επανάσταση του Homo sapiens. Η πρώτη είναι η κατασκευή των λίθινων εργαλείων, η δεύτερη η ανακάλυψη και η χρήση της φωτιάς και η τρίτη η ανακάλυψη της Γεωργίας. Η πέμπτη επανάσταση είναι η ανακάλυψη των κραμάτων. Με την αναζήτηση μεταλλευμάτων συνδέονται σημαντικοί πρωταγωνιστές της Ελληνικής Μυθολογίας όπως ο Τιτάνας Κρόνος, που πρέπει να δραστηριοποιήθηκε κατά την Μινωική εποχή, ο Κάδμος και ο Θάσος, ο Φρίξος και η Έλλη, οι Αργοναύτες, ο Ηρακλής, ο Προμηθέας. Ο θεός που ασχολείται με την μεταλλουργία και την επεξεργασία των μετάλλων είναι ο Ήφαιστος, ο οποίος δεν ορίζει μόνον τη φωτιά, αλλά είναι και ο μεγάλος θεός της εξελιγμένης τεχνολογίας της εποχής, αφού είναι ο πρώτος που παράγει κράματα, όπως είναι ο μπρούντζος. Ένας άλλος μεγάλος Τιτάνας που συνδέεται με την μεταλλουργία, και συγκεκριμένα με αυτή του σιδήρου, είναι ο Προμηθέας, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο, πήρε ή έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο ή τον Ουρανό, και την έφερε στον κόσμο. Αυτό θεωρήθηκε «έγκλημα» από τους Ολύμπιους. Έτσι, αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν, αλυσοδένοντάς τον σε μια πλαγιά του όρους Καυκάσος. Η χρήση των μετάλλων άλλαξε το πολιτισμικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και ναυτιλιακό καθεστώς σε παγκόσμια κλίμακα, ήδη από την προϊστορική εποχή. Το πλέον τυπικό παράδειγμα είναι η Κρήτη, που ενώ στερείται πρακτικά ορυκτού πλούτου, αυτό δεν την εμπόδισε να γίνει η μεγαλύτερη ναυτική και εμπορική –οικονομική δύναμη του κόσμου. Μια δύναμη που πρέπει να κυριάρχησε για πάνω από 1000 χρόνια τουλάχιστον. Οι Μινωίτες πρέπει να υπήρξαν πρωτοπόροι της εξάπλωσης της οικονομικής και ναυτικής κυριαρχίας σ’ ολόκληρο τον κόσμο, από τις Ινδίες μέχρι τη Βόρειο Αμερική, και όλα αυτά μέχρι την μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, όταν η σκυτάλη πέρασε στους Μυκηναίους, που έφτασαν στο απόγειό τους με τον Ηρακλή και την Αργοναυτική Εκστρατεία. Η Μινωική και Μυκηναϊκή κυριαρχία, που πρέπει να διήρκεσε πάνω από 2000 χρόνια, τελειώνει με την κατάρρευση του Μυκηναϊκού Πολιτισμού και την επακόλουθη περίοδο, που είναι γνωστή ως «σκοτεινοί αιώνες».

Article Details
  • Section
  • Opening Lectures
Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

Authors who publish with this journal agree to the following terms:

Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution Non-Commercial License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.

Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g. post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal. Authors are permitted and encouraged to post their work online (preferably in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work.

Downloads
Download data is not yet available.
References
Αισχύλος. Επτά επί Θήβας, (410-520), ΚΑΚΤΟΣ, τ.24,
Αισχύλος. Προμηθεύς Δεσμώτης, (352-375), ΚΑΚΤΟΣ, τ.7.
Andree J. 1922. Bergban der Vorzeit, Leipzig.
Ατακτίδης Κ. 1998. Η αρχαία μεταλλουργία της Καβάλας και η Σκαπτή Ύλη του Θουκυδίδη. Α΄Πανελλήνιο Σπηλαιολογικό Συνέδριο, 1992, «Άνθρωπος και Σπηλαιοπεριβάλλον». ΥΠ.ΠΟ.,σελ. 149-152.
Bar-Υosef O. 1998. The Natufian culture in the Levant, threshold to the origins of agriculture, Evol. Anthropol., 6 (5), 159–177.
Βαρουφάκης Γ. 2005. Η ιστορία του σιδήρου από τον Όμηρο στον Ξενοφώντα, Ελληνικά Γράμματα, 175 σελ., Αθήνα.
Βαρουφάκης Γ. 2005. Μεταλλουργική Μελέτη Χάλκινων Δοκιμίων της Μινωικής Εποχής από τα Κύθηρα, 2nd International Conf. On Ancient Greek Technology, Procceed., σελ. 84-88, Εκδ. Τεχν. Επ. Ελλ., Αθήνα, 2006.
Βαρουφάκης Γ. 2008. Ο σίδηρος στα Ομηρικά έπη και Όμηρος ένας ευαίσθητος οικολόγος, Πρακτ. Συνεδρ. «Επιστήμη και Τεχνολογία στα Ομηρικά Έπη» (2006), Επιμ. Σ.Α. Παϊπέτη, σελ. 83-88, Πάτρα, 2008.
Bassiakos Y. and Betancourt P.P. 2002. Early Copper Production in Southern Aegean. New Data, Early Metallurgy in Cyprus the Last Twenty Years 1982 – 2002, Nicosia.
Bax K. 1981. Schätze aus der Erde- Die Geschichte des Bergbaus, Econ Verlag, 359 p., Düsseldorf.
Birks H.J. 1986. Quaternary biotic changes in terrestrial and lacustrine environments, with particular reference to North-West Europe, –In: B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology (Chichester), 3-65.
Blanco A. and Luzon J.M. 1964. Pre-Roman silver miners at Rio Tinto, Antiquity, 43, 124-131.
Catling H.W. 1964. Cypriot Bronzework in the Mycenaean World, Oxford, Oxford University Press, Clarendon.
Christ W. 1898. Geschichte der griechischen Literatur bis auf die Zeit Justinians, C.H. Becksche Verlagsbuch handlung, 662 s., 1898, Munich.
Constantinou G. 1982. Geological features and ancient exploitation of the cupriferous sulphide orebodies of Cyprus. In I., Muhly, R., Maddin, and V., Karageorghis (eds) Early metallurgy in Cyprus 4000-500 BC , 13 -24, Pierides Foundation, Nicosia.
Coghlan, H.H., 1956. Notes on Prehistoric and Early Iron in the Old World (Occasional Paper on Technology VIII) (re-printed 1977), Pitt Rivers Museum.
Comendador-Rey B., Reboreda-Morillo, Kockelmann W., Macdonald M., Bell T. and Pantos M. 2006. Η πρώιμη τεχνολογία χαλκού στην «άκρη της γης»: ΝΔ Ιβηρία. Επιστήμη και Τεχνολογία στα Ομηρικά Έπη, Πρακτ. Διεθνούς Συμποσίου 2006, Συντ. Σ.Α. Παϊπέτης, 89-104, Πάτρα.
Cunliffe B. 2001. The extraordinary voyage of Pytheas the Greek, Penguin Books, London.
Davie O. 1932. The Copper Mines of Cyprus, The Annual British School of Athens, 30, London.
Διόδωρος Σικελιώτης. Βιβλιοθήκης Ιστορικής, Βίβλος Πέμπτη.- Οι Έλληνες, Κάκτος, Τ. 405, Αθήνα, 1997.
Friedreich J.B. 1851. Die Realien in der Iliade und Odyssee, F. Enke Verlag, Erlangen.
Jewell R.L. 2004. Ancient Mines of Kitchi-Gummi. Cypriot/Minoan Traders in North America, Published by Jewell Historics, Fairfield, PA, 2008.
Johannessen C.L. and Parker Α.Z. 1989. Maize ears sculptured in 12th and 13th century A.D. India as indicators of Pre-columbian diffusion, Economic Botany, 43 (2), 164-180.
Jones J.E. 1998. The Three Washeries at Agrileza in the Laureotiki, Αργυρίτις Γη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα.
Jovanovic B. 1979. The technology of primary copper mining in South-East Europe, Proceedings of the Prehistoric Society, 45, 103-109.
Jovanovic B. 1980. The origin of copper mining in Europe, Scientific American, 242, 114-120.
Κακαβογιάννη Ο., Ντούνη Κ., Νεζέρη Φ., Γεωργακοπούλου Μ. και Μπασιάκος Ι. 2005. Απόπειρα Τεχνολογικής Προσέγγισης της Παραγωγής Αργύρου και Μολύβδου κατά την Τελική Νεολιθική και Πρωτοελλαδική Ι Περίοδο στα Μεσόγεια, 2nd International Conf. on Ancient Greek Technology, Procceed., 77-83, Εκδ. Τεχν. Επ. Ελλ., Αθήνα, 2006.
Κακαβογιάννης Ε.Χ. 1988. Τα αρχαία μεταλλεία της Λαυρεωτικής, Αθήνα
Κακαβογιάννης Ε.Χ. 1996. Περί του «τύπου ΙΙ» των αρχαίων ορθογωνίων πλυντηρίων των μεταλλευμάτων της Λαυρεωτικής, Αρχαιολογικόν Δελτίον, 44-46, ΥΠΠΟ, Αθήνα.
Kepler J. 1593. Opera Omnia. Ed. Dr. Ch. Frisch, Francofurtia. M., 1870.
Koukouli Ch. and Bassiakos I. 2002. Non-slagging copper production of the 5th Millenium: The evidence from the Neolithic settlement of Promachon-Topolnica (Eastern Macedonia, Greece), Abstracts of 8th Annual Meet. Of Europ. Assoc. of Archeology, 193-194, 24-29 Sept. Thessaloniki.
Κωνοφάγος Κ. 1980. Το Αρχαίο Λαύριο –Εκδοτική Αθηνών.
Κωνοφάγος Κ. 1997. Η Δημοκρατία της Αθήνας και οι Παραχωρήσεις στους Πολίτες της των Μεταλλείων Αργύρου της Λαυρεωτικής κατά τον 4ο Αιώνα π.Χ., 142 σελ.
Κωνσταντίνου Γ. 2005. Η Συμβολή των Χαλκούχων Κοιτασμάτων της Κύπρου στην Ανάπτυξη της Ιατρικής στην Αρχαιότητα, 2nd International Conf. On Ancient Greek Technology, Proceed., 114-121, Εκδ. Τεχν. Επ. Ελλ., Αθήνα, 2006.
Λέφκοβιτς Μ. 1997. Η Μαύρη Αθηνά. Μύθοι και Πραγματικότητα. (Μεταφρ.Ν. Κυριαζοπούλου). Εκδόσεις «ΚΑΚΤΟΣ», 251 σελ., Αθήνα.
Λουκιανός. Άπαντα. Τόμος 1. Ηρακλής και Περί του ηλέκτρου ή των κύκνων. Κάκτος, Αθήνα, 1994.
Μαρίνος Γ. 1958. Το ηφαίστειον του Αχιλλείου, Ανατολικής Όρθρυος, Δελτ. Ελλην. Γεωλ. Εταιρίας, ΙΙΙ/Ι, 64-72.
Mariolakos I. 2009. The forgotten Geographic and Physical – Oceanographic Knowledge of the Prehistoric Greeks, Actas del XIV Congresso de la FIELC, Athenas, 14-16 de octubre de 2009, Madrid, 2011.
Menzies Gavin 2011. The Lost Empire of Atlantis: History's Greatest Mystery Revealed. William Morrow Publ., 374 pp.
Μπασιάκος Ι. and Παπαδόπουλος Ε. 2011. Πρώιμη παραγωγή χαλκού και αργύρου στα Λιμενάρια Θάσου. Μια τεχνολογική προσέγγιση (υπό δημοσίευση).
Muhly J.D. 2005. Texts and technology. The beginnings of iron metallurgy in the eastern Mediterranean, 2nd Intern. Confer. on Ancient Greek Technology Proceedings, 19-31, Tech.Chamber of Greece, Athens, 2006.
Ντάρλας Α. 2005. Οι Παλαιολιθικές Ρίζες της Τεχνολογίας, 2nd Intern. Confer. on Ancient Greek Technology. Proceedings, 701-707, Εκδ. Τεχν. Επ. Ελλ.
Όμηρος. Ιλιάς.
Όμηρος. Οδύσσεια.
Παπασταματάκη Δ. 1993. Οι Σκωρίες και η Μεταλλουργία του Χαλκού κατά την Αρχαιότητα, Δελτίο Ελλ. Σπηλαιολ. Εταιρείας, XXI, 370-377, Αθήνα.
Παπασταματάκη Αρτ. 2007. Οι αρχαίοι Έλληνες ακολούθησαν την τεχνική της αναγωγικής τήξης για την απόληψη του χαλκού από το μετάλλευμά του, Χημικά Χρονικά, 9, 25-28, Αθήνα.
Πλούταρχος. Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων. Ηθικά. (μτφρ. ΚΑΚΤΟΣ), τ. 11, 109-243, Αθήνα, 1995.
Πλούταρχος. Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της Σελήνης. Ηθικά. (μτφρ. ΚΑΚΤΟΣ), τ. 24, 85-209, Αθήνα, 1996.
Πλούταρχος. Περί ποταμών και όρων επωνυμίας (μτφρ. Δ. Γ. Κουτρουμπάς). Αρχαίοι Έλληνες Γεωγράφοι. Νέα Θέσις, Αθήνα, 1999.
Πλούταρχος. Περί Ομήρου (Περί του βίου και της ποιήσεως του Ομήρου). Ηθικά. (μτφρ.ΚΑΚΤΟΣ), τ. 31, Αθήνα, 2012.
Poursat J. 2006. Materials and Craftsmanship in Bronze Age Crete, Proc. 2nd Intern. Conf. Ancient Greek Technology, TEE, 44-48, Athens.
Quiring H. 1964. Die Metallischen Rohstoffe. Ihre Lagerungsverhältnisse und ihre Wirtschaftliche Betdentung, Geschichte a. Vorzeit, Altertum und Mittelalter. Ed. Emil Kraume; B.4, Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart, 1964.
Radivojevic M., Rehren Th., Pernicka E., Sljivar D., Brauns M. and Boric D. 2010. On the origins of extractive metallurgy. new evidence from Europe, Journal of Archaeological Science, 37, 2775-2787.
Renfrew A.C. 2006. Η ανάδυση του πολιτισμού. Οι Κυκλάδες και το Αιγαίο στην 3η χιλιετία π.Χ. (μτφρ. Δ. Κοκκώνης). Αθήνα.
Renfrew C. and Bahn P. 1991. Αρχαιολογία. Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές (Μεταφρ. Α. Καλλέγια). Εκδ. Α. Καρδαμίτσα, 646 σελ., Αθήνα, 2001.
Roberts B.W., Thornton C.P. and Pigott V.C. 2009. Development of metallurgy, ANTIQUITY, 83, 1012-1022.
Sandars N.K. 1978. The Sea People. (Ελλ. Εκδ. Οι Λαοί της Θάλασσας, μφτρ. Ε. Αστερίου). Εκδόσεις Οδυσσέας, 286 σελ., Αθήνα 2001.
Schaeffer C.F.A. 1965. An ingot god from Cyprus, ANTIQUITY, 39, 56-7.
Showleh Taha 2006. Ο Ποταμός Ωκεανός. Επιστήμη και Τεχνολογία στα Ομηρικά Έπη (Πρακτ. Διεθνούς Συμποσίου 2006, Συντ. Σ.Α. Παϊπέτης), 70-74, Πάτρα, 2008.
Skarpelis N. 2003. Ancient Potential Tin Sources in the Aegean, Acts of the XIVth Congress of Liège, Belgium, 2-8 September, 2001, 159-164, Basingstoke Press, England.
Sodders B. 1990. Michigan Prehistory Mysteries, Avery Color Studios, AuTrain, Michigan.
Solomou S. 1992. Greek knowledge of India before the fourth century B.C. A Thesis submitted in partial fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in the Faculty of Graduate Sstudies, Department of Classics, University of British Columbia. Available online at https://circle.ubc.ca/bitstream/handle/2429/1735/ubc_1993_spring_solomou_stavros.pdf?sequence=3
Sorenson, J L. and Johannessen, C. L., 2006. Biological Evidence for Pre-Columbian Transoceanic Voyages. In. Mair, Victor, H. (ed), Contact and Exchange in the Ancient World. 238–97, University of Hawaii Press., Honolulu.
Spedicato, E., 2005. The Deucalion catastrophe. 1. The passage of the Red Sea by Moses and the Phaethon explosion. 2. The Phaethon explosion and some of its affects outside Egypt. The Atlantis Hypothesis. Searching for a Lost Land, Proceedings of the Intern. Conf., Atlantis,
Melos Island, 2005, 115-129 and 131-143, Athens 2007.
Σταγειρίτη, Α., 1815. Ωγυγία ή Αρχαιολογία. (Επανέκδοση. Ελεύθερη Σκέψη, Αθήνα 1996).
Stocks, Theodor, and G. Wüst. 1935. “Die Tiefenverhältnisse des offenen Atlantischen Ozeans” . Deutsche Atlantischen Exped. Meteor, 1925–1927, Wiss. Erg., Bd. 3, Teil 1, l., Lief., 31 pp., 1935.
Στράβων: Γεωγραφικά.
Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, 1979. Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος. 696 σελ., Αθήνα.
Τσαΐμου, Κ. ,1988. Εργασία και Ζωή στο Αρχαίο Λαύριο σε εγκατάσταση εμπλουτισμού μεταλλευμάτων τον 4ο αιώνα π.Χ. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα.
Τσαΐμου, Κ.Γ., 1999. Ο χρυσός και ο άνθρωπος. Ορυκτός Πλούτος, 1999 (111), 41-54, Αθήνα.
Τσαΐμου, Κ. & Κονοφάγος Η., 1998. Σύστημα σταθερής πίεσης στον εμπλουτισμό των επίπεδων πλυντηρίων του Αρχαίου Λαυρίου. Αργυρίτις Γη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα.
Tylecote, R.F., 1987. The early history of Metallurgy in Europe.
Ζέγγελης Κ.Δ., 1891. Η επιστήμη της Φύσεως παρ’ Ομήρω. Επανέκδοση Παν/μίου Πατρών 1977, Εισαγωγή Σ. Παϊπέτη.