Τρίτο τεύχος: πρόσκληση υποβολής άρθρων
Θρησκεία και Θρησκευτικότητα
Η θρησκεία και οι θρησκευτικές ιδέες έχουν ασκήσει καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση της Ευρώπης ως ιστορικής και πολιτισμικής οντότητας, επηρεάζοντας την πνευματικότητα των λαών της και προσφέροντας το βασικό πλαίσιο νοηματοδότησης της σχέσης του ανθρώπου με το θείο (Brown 2003· Geary 2002· Bartlett 1993). Ήδη, από την ύστερη αρχαιότητα, περίοδο έντονων ιδεολογικών ζυμώσεων, μετασχηματισμών και συγκρούσεων, το χριστιανικό θρησκευτικό-θεολογικό αφήγημα ξεπέρασε τα όρια της λατρευτικής πρακτικής και απέκτησε θεσμικό χαρακτήρα, εδραιώνοντας ένα δομημένο σύστημα πεποιθήσεων και πρακτικών, το οποίο σταδιακά καθόρισε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας (Brown 2003· Bossy 1985· Burke 1978). Ωστόσο, η επιβολή μιας ενιαίας θρησκευτικής κατεύθυνσης συνοδεύτηκε συχνά από διαφοροποιήσεις, αντιπαραθέσεις και προστριβές, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα και τις εντάσεις που χαρακτηρίζουν την πνευματική ζωή της Ευρώπης (Duffy 1992· Moore 1987· Rubin 1999).
Η διασύνδεση θρησκευτικής και πολιτικής ιδεολογίας αρθρώθηκε στην πολιτική θεολογία του Μεσαίωνα και της πρώιμης νεωτερικότητας, συγκροτώντας οριοθετημένες χριστιανικές κοινωνίες (Bartlett 1993· Delumeau 1990), που περιθωριοποιούσαν τον «επικίνδυνο άλλο» — (π.χ. μουσουλμάνους, εβραίους, μάγισσες, αιρετικούς κ.ά.) (Duffy 1992· Rubin 1999· Rustow 2008). Η ετερότητα, νοηματοδοτούμενη είτε ως θρησκευτική μειονότητα είτε ως αποκλίνουσα λατρευτική πρακτική, αναδείχθηκε σε κριτήριο περιθωριοποίησης και δίωξης, αποκαλύπτοντας τις σχέσεις εξουσίας που καθόριζαν την πορεία των ευρωπαϊκών κοινοτήτων. Παράλληλα, όμως, άνοιξε διαύλους για νέες μορφές διαλόγου και διαπολιτισμικής συνύπαρξης, διαμορφώνοντας στον ευρωπαϊκό χώρο ένα ψηφιδωτό πεποιθήσεων και τόπων αλληλεπίδρασης, αλλά και αντιπαραθέσεων που διεξάγονται μέχρι και σήμερα (Brown 2003· Moore 1987· Geary 2002).
Αναμφίβολα, το θρησκεύειν καταλαμβάνει πολλές πτυχές της ευρωπαϊκής ιστορίας, που δεν περιορίζονται σε θεολογικές συγκρούσεις και δογματικές αντιπαραθέσεις, αλλά αφορούν μια πληθώρα πτυχών της θρησκευτικής εμπειρίας, όπως η επιτελεστικότητα και οι συμβολισμοί της (Bynum 1987· Burke 1978). Στη σύγχρονη ιστοριογραφία, η χρήση των όρων «ενσώματη» (embodied) και «βιωμένη» (lived) θρησκευτικότητα, καθώς και η αξιοποίηση εργαλείων δανεισμένων από την κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία και την ιστορία των συναισθημάτων (Katajala-Peltomaa & Toivo 2022∙ Reddy 2001∙ Dixon 2023), ωθούν στη μελέτη των εκφάνσεων της θρησκευτικής πίστης στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής των ιστορικών υποκειμένων, αναλύοντας τους τρόπους διαπραγμάτευσής τους με τους θρησκευτικούς κανόνες (Bynum 1987· Davis 1975· Ginzburg 1992· Delumeau 1990).
Από τα τέλη του 18ου έως και τον 20ό αιώνα, η ευρωπαϊκή θρησκευτικότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με ριζικές αλλαγές και μετασχηματισμούς. Οι διαδικασίες εκκοσμίκευσης, οι εθνικές και κοινωνικές ανακατατάξεις, καθώς και οι προκλήσεις της νεωτερικότητας, επανακαθόρισαν τη θέση της θρησκείας στην ευρωπαϊκή δημόσια και ιδιωτική σφαίρα (Chadwick 1975· McLeod 1981). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η θρησκεία βρέθηκε να διαπραγματεύεται τη σχέση της με την επιστήμη, την πολιτική, την τέχνη και την κοινωνία, αντανακλώντας τις ευρύτερες πολιτισμικές και ιδεολογικές διεργασίες (Vidler 1961· Brown 2001· Hastings 2001). Αυτές οι εξελίξεις συνέβαλαν καθοριστικά στην ιστορική διαμόρφωση του σύγχρονου θρησκευτικού τοπίου της Ευρώπης, όπως αυτό καταγράφεται από τη σύγχρονη ιστοριογραφική, κοινωνιολογική και ανθρωπολογική έρευνα (Duffy 1992· Rustow 2008· Rubin 1999).
Στο τρίτο τεύχος του, το Mos Historicus: Κριτική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκής Ιστορίας, η θεματική «Θρησκεία και Θρησκευτικότητα παρουσιάζεται μέσω της παράθεσης μίας δυικότητας που μπορεί αρχικά να δίνει την εντύπωση της σύγκρουσης, όμως, περιλαμβάνει σημεία σύγκλισης και συμφωνίας. Μέσω αυτής, ενθαρρύνουμε μια γόνιμη διερεύνηση της θρησκείας και της θρησκευτικότητας και σας προσκαλούμε να υποβάλετε άρθρα που εμπίπτουν στις ακόλουθες -ενδεικτικές- κατηγορίες:
- ιστοριογραφικές και εννοιολογικές προσεγγίσεις, μεθοδολογίες
- θρησκευτική ετερότητα, αιρέσεις/μειονότητες, νοηματοδοτήσεις/αναπαραστάσεις
- πνευματικότητα και αποκλίνουσες εμπειρίες πίστης, συναισθηματικά καθεστώτα, ενσώματες εμπειρίες, τελετουργικές πρακτικές
- λαϊκή θρησκευτικότητα και μαγεία, μεταθανάτιες πεποιθήσεις, χιλιασμός
- θρησκεία και τεχνολογία, ψηφιακές θρησκευτικές πρακτικές, επιπτώσεις της τεχνολογίας στην πίστη
Τα άρθρα που θα φιλοξενηθούν θα πρέπει να εκτείνονται χρονολογικά από την Ύστερη Αρχαιότητα μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα και να εντάσσονται γεωγραφικά στον ευρωπαϊκό χώρο, εκτός της βαλκανικής χερσονήσου, ενώ δεκτές θα γίνονται οι συγκριτικές προσεγγίσεις και όσες θα αφορούν την παγκόσμια ιστορία με επίκεντρο την Ευρώπη.
- Η αξιολόγηση των υποβαλλόμενων άρθρων θα γίνει με την μέθοδο τυφλής αξιολόγησης (blind review) από την Επιστημονική Επιτροπή.
- Η έκταση των άρθρων θα πρέπει να είναι μεταξύ 5.000 και 8.000 λέξεων, εκτός βιβλιογραφίας, και παραρτημάτων. Οδηγίες για τη συγγραφή και για τον τύπο των σημειώσεων/βιβλιογραφίας: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mhist/about/submissions.
Τα άρθρα θα πρέπει να σταλούν ηλεκτρονικά στο moshistoricus@arch.uoa.gr ή να κατατεθούν μέσω της πλατφόρμας του ΕΚΤ.
Το τεύχος θα διατίθεται δωρεάν μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας ePublishing του ΕΚΤ.
Προθεσμία υποβολής άρθρων: 3η Μαρτίου 2025
________________________________________
Βιβλιογραφία
Bartlett, Robert, The Making of Europe: Conquest, Colonization and Cultural Change, 950–1350, Princeton University Press, Πρίνστον 1993.
Bossy, John, Christianity in the West, 1400–1700, Oxford University Press, Οξφόρδη 1985.
Brown, Callum G., The Death of Christian Britain: Understanding Secularisation 1800–2000, Routledge, Λονδίνο 2001.
Brown, Peter, The Rise of Western Christendom: Triumph and Diversity, A.D. 200–1000, MA: Blackwell, Μάλντεν 2001.
Burke, Peter, Popular Culture in Early Modern Europe, Ashgate, Φάρναμ 31978.
Bynum, Caroline Walker, Holy Feast and Holy Fast: The Religious Significance of Food to Medieval Women, University of California Press, Μπέρκλεϋ 1987.
Chadwick, Owen, The Secularization of the European Mind in the Nineteenth Century, Cambridge University Press, Κέιμπριτζ 1975.
Davis, Natalie Zemon, Society and Culture in Early Modern France, Stanford University Press, Στάνφορντ 1975.
Delumeau, Jean, Sin and Fear: The Emergence of a Western Guilt Culture, 13th–18th Centuries, St. Martin’s Press, Νέα Υόρκη 1990.
Dixon, Tomas, The History of Emotions: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Οξφόρδη 2023.
Duffy, Eamon, The Stripping of the Altars: Traditional Religion in England, 1400–1580, Yale University Press, Νιου Χέιβεν 1992.
Geary, Patrick J., The Myth of Nations: The Medieval Origins of Europe, Princeton University Press, Πρίνστον 2002.
Ginzburg, Carlo, (1992), The Cheese and the Worms: The Cosmos of a Sixteenth-Century Miller, Johns Hopkins University Press, Βαλτιμόρη 1992.
Hastings, Adrian, A History of English Christianity 1920–2000, SCM Press, Λονδίνο 2001.
Katajala-Peltomaa, Sari και Toivo, Raisa Maria (επιμ.), Histories of Experience in the World of Lived Religion, Palgrave Macmillan, Cham 2022.
McLeod, Hugh, Religion and the People of Western Europe 1789–1989, Oxford University Press, Οξφόρδη 1981.
Moore, R. I., The Formation of a Persecuting Society: Authority and Deviance in Western Europe, 950–1250, Blackwell, Οξφόρδη 1987.
Reddy, William Μ., The Navigation of Feeling: A framework for the history of emotions, Cambridge University Press, Κέιμπριτζ 2001.
Rubin, Miri, Gentile Tales: The Narrative Assault on Late Medieval Jews, Yale University Press, Νιου Χέιβεν 1999.
Rustow, Marina, Heresy and the Politics of Community: The Jews of the Fatimid Caliphate, Cornell University Press, Ίθακα 2008.
Vidler, Alec R., The Church in an Age of Revolution (1789–1870), Penguin, Λονδίνο 1961.
