Καλλιτεχνική έρευνα στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του 1990 ως τα χρόνια της κρίσης

ΑΝΑΓΝΩΣΗ READ (English) ΕΚΤΥΠΩΣΗ PRINT (English)
Δημοσιευμένα: Dec 13, 2022
DOI: https://doi.org/10.12681/pixelsh.31644
Ελπίδα Ρίκου
Κατερίνα Κωνσταντίνου
Περίληψη

Οι πρόσφατες εξελίξεις γύρω από την καλλιτεχνική έρευνα στην Ελλάδα αποτελούν το επίκεντρο της έρευνας. Πρόκειται για μια θεωρητική και μεθοδολογική συμβολή στο σχετικά νέο αυτό πεδίο, που προσελκύει διεθνές ενδιαφέρον γύρω από την ιστορία του και τις προοπτικές του, μεταξύ άλλων και λόγω του ρόλου του στην πολιτισμική παραγωγή αξιών. Συνεπώς, αυτή η επίκαιρη έρευνα φιλοδοξεί να καταγράψει το κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο παραμένει ως σήμερα ελλιπώς καταγεγραμμένο και υποτυπωδώς αναλυμένο.


Ο σχετικά πρόσφατος όρος «καλλιτεχνική έρευνα», που αναφέρεται σε ερευνητικές δραστηριότητες οι οποίες υιοθετούνται από καλλιτέχνες για την παραγωγή καλλιτεχνικού έργου, έχει προκαλέσει έντονο προβληματισμό. Η ερευνητική πρόταση απαντά ακριβώς σε αυτό το ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική έρευνα και τους τρόπους με τους οποίους αυτή σχετίζεται με τις νέες τάσεις στην τέχνη, ενώ δίνει έμφαση στην κριτική που αναπτύσσεται γύρω από τα επιστημολογικά και τα πολιτικά θέματα που ανακύπτουν από τη διάδοσή της. Η καταγραφή της καλλιτεχνικής έρευνας στην Ελλάδα δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη της ότι για κάποιους συνδέεται με το καινοτόμο πνεύμα των καλλιτεχνών, ενώ για άλλους αποτελεί υποπροϊόν των νεοφιλελεύθερων ανταγωνιστικών σχέσεων στα πεδία παραγωγής γνώσης, που μακροπρόθεσμα μπορεί να συντελέσει στον περιορισμό της καλλιτεχνικής ελευθερίας και στη διαμόρφωση μιας νέας «ακαδημαϊκής» τέχνης.


Η έρευνα εστιάζει στην περίοδο από το 1990 έως σήμερα, οπότε εντοπίζεται σημαντική ανάπτυξη της καλλιτεχνικής έρευνας στην Ελλάδα, κυρίως μέσα από καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες που δανείζονται στοιχεία από τις κοινωνικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες για την παραγωγή καλλιτεχνικού έργου. H τάση αυτή ενισχύεται από τις συνεργασίες μεταξύ Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών κατά την περίοδο της «κρίσης» και από το διεθνές ενδιαφέρον για τη σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή. Ταυτόχρονα, η καλλιτεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα καλείται να στηρίξει την καλλιτεχνική έρευνα και αντίστοιχα να προσαρμόσει και να ανανεώσει περαιτέρω το περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών.


Η έρευνα συνδυάζει έννοιες και εργαλεία από την ανθρωπολογία και την ιστορία της τέχνης, με σκοπό να καταγράψει και να αναλύσει την καλλιτεχνική έρευνα στην Ελλάδα. Η μεθοδολογία και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, συνοψίζονται ως εξής: α) δημιουργία ενός αρχείου σχετικών καλλιτεχνικών έργων, καλλιτεχνών και εκθέσεων· β) σχεδιασμός και ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πλατφόρμας με σκοπό τη συγκέντρωση του ερευνητικού υλικού· γ) ενημέρωση με παραδείγματα από την Ελλάδα της Διεθνούς Βάσης Δεδομένων για την Καλλιτεχνική Έρευνα με σκοπό την ανάδειξη της καλλιτεχνικής έρευνας· δ) συγκριτική ανάλυση τεσσάρων παραδειγμάτων καλλιτεχνικών ερευνών, μέσω συμμετοχικής παρατήρησης και συζητήσεων με τους καλλιτέχνες· ε) διοργάνωση ημερίδας, όπου συζητήθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας μεταξύ καλλιτεχνών, επιστημόνων και θεωρητικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.


Οι μεθοδολογικές επιλογές, οι θεωρητικές αναζητήσεις, οι μελέτες περίπτωσης και τα έργα προς τεκμηρίωση προσφέρουν ένα συγκροτημένο υπόβαθρο για τη μελέτη των τάσεων της καλλιτεχνικής έρευνας τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, συμβάλλοντας στην κατανόηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και του θεσμικού της πλαισίου. Εντέλει, η έρευνα αυτή επαναδιατυπώνει ερωτήματα σχετικά με τη δημιουργικότητα, τη διεπιστημονικότητα και τη συνεργασία στην επιστημονική και την καλλιτεχνική έρευνα, στην εκπαιδευτική και την πολιτική τους διάσταση.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση 4.0.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικά Συγγραφέων
Ελπίδα Ρίκου

Η Ελπίδα Ρίκου σπούδασε κοινωνιολογία (Πάντειο Πανεπιστήμιο), κοινωνική ψυχολογία (DEA και Doctorat, École des Hautes Études en Sciences Sociales, Παρίσι), κοινωνική ανθρωπολογία (DEA, Université Paris V-Sorbonne, Παρίσι) και εικαστικές τέχνες (Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας). Εχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια από το 1998 (Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο). Από το 2007 ως το 2017 δίδαξε Ανθρωπολογία της Τέχνης στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, ενώ μεταξύ 2011 και 2013 δίδαξε επίσης στο Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών της ίδιας σχολής. Εχει επιμεληθεί τον τόμο Ανθρωπολογία και Σύγχρονη Τέχνη (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2013) και τη μετάφραση του βιβλίου του Marc Augé Για μια ανθρωπολογία των σύγχρονων κόσμων (εκδ. Aλεξάνδρεια, 1999) και έχει συνεπιμεληθεί τη μετάφραση του βιβλίου του Alfred Gell Τέχνη και Δράση (ΜΙΕΤ, 2021), δύο τόμους με κείμενα και έργα καλλιτεχνών και κοινωνικών επιστημόνων που αφορούν την αξία (Αξία, εκδ. Νήσος, 2018), τον ήχο και τη φωνή (Φωνές/Fones, εκδ. Νήσος, 2016) και το αφιέρωμα του περιοδικού Field: A Journal of Socially Engaged Art Criticism στην έρευνα μεταξύ τέχνης και ανθρωπολογίας (2018). Εχει δημοσιεύσει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους, καταλόγους τέχνης και εφημερίδες. Από το 2010 προτείνει και συντονίζει καλλιτεχνικά πρότζεκτ με διεπιστημονικό χαρακτήρα, στα οποία συμμετέχει και η ίδια ως ανθρωπολόγος και εικαστικός (μεταξύ άλλων, το καλλιτεχνικό, εκπαιδευτικό και ερευνητικό πρότζεκτ ΤWIXTlab, μαζί με την Σ. Γρηγοριάδου και τον Γ. Σαμαντά, το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα «Μαθαίνοντας από την ντοκουμέντα», σε συνεργασία με την Ε. Γιαλούρη).

Κατερίνα Κωνσταντίνου

Η Κατερίνα Κωνσταντίνου είναι ιστορικός τέχνης με μεταπτυχιακές σπουδές στην επιμέλεια εκθέσεων. Είναι υποψήφια διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στην τομή των πεδίων της σύγχρονης τέχνης, της ανθρωπολογίας και της αρχαιολογίας. Έχει συμμετάσχει σε πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων. Έχει εργαστεί για μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια και κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους, καταλόγους εκθέσεων και περιοδικά. Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται στενά με καλλιτέχνες σε διάφορα πρότζεκτ που εμπλέκουν ερευνητικές μεθόδους και πρακτικές με τις διαδικασίες παραγωγής της σύγχρονης τέχνης.

Αναφορές
Borgdorff, Henk. «The Debate on Research in the Arts». Dutch Journal of Music Theory 12, τχ. 1 (2009): 1-17.
Γιαλούρη, Ελεάνα. Υλικός Πολιτισμός: Η ανθρωπολογία στη χώρα των πραγμάτων. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2012.
Γιαλούρη, Ελεάνα, Απόστολος Λαμπρόπουλος και Ελπίδα Ρίκου. Αξία/Value. Αθήνα: Νήσος, 2019.
Frayling, Christopher. «Research in Art and Design». Royal College of Art Research Papers 1, τχ. 1 (1993): 1-5.
Hallnäs, Lars. «Once Again… What Is Artistic Research?» Στο Futures of Artistic Research at the Intersection of Utopia, Academia and Power, επιμέλεια Jan Kaila, Anita Seppä και Henk Slager, 95-101. Ελσίνκι: The Academy of Fine Arts, Uniarts Helsinki, 2017.
Jones, Tom. «A Discussion Paper on Research in the Visual Fine Arts Prepared for the Birmingham Polytechnic, England, in 1978». Leonardo 13, τχ. 2 (1980): 89-93.
Kanellopoulou, Charis. «Space in Common: Socially Engaged Art in the Athens of Crisis». Journal of Greek Media and Culture 5, τχ. 2 (2019): 211-230.
Καραμπά, Ελπίδα, επιμ. ΠΑΤ–Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών. Αθήνα: Futura, 2015.
Klein, Julian. «What Is Artistic Research?» Gegenworte 23, τχ. 1 (2010): 1-5.
Konstantinou, Katerina και Aris Anagnostopoulos. «Interweaving Contemporary Art and “Traditional” Crafts in Ethnographic Research». Art/Research International: A Transdisciplinary Journal 4, τχ. 1 (2019): 58-82.
Lesage, Dieter. «Who’s Afraid of Artistic Research? On Measuring Artistic Research Output». Art and Research: A Journal of Ideas, Contexts and Methods 2, τχ. 2 (2009): 1-10.
Πανόπουλος, Πάνος και Ελπίδα Ρίκου, επιμ. Φωνές/Fonés. Αθήνα: Νήσος, 2016.
Papadimitriou, Maria. Temporary Autonomous Museum for All: Avliza–Athens. Αυλίζα και Αθήνα: Futura, 2004.
Ρίκου, Ελπίδα, επιμ. Ανθρωπολογία και Σύγχρονη Τέχνη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2013.
Rikou, Elpida και Io Chaviara. «“Crisis” as Art: Young Artists Envisage Mutating Greece». Visual Anthropology Review 32, τχ. 1 (2016): 46-59.
Rikou, Elpida και Katerina Konstantinou. «Doing Artistic Research in Greece Today: Cases in Point». Στο 6th Colloquium on Artistic Research in Performing Arts, επιμέλεια Pasanen-Willberg Riitta. Ελσίνκι: Nivel, 2020. Τελεταία επίσκεψη 14 Φεβρουαρίου 2022. https://nivel.teak.fi/carpa6/elpida-rikou-and-katerina-konstantinou-doing-artistic-research-in-greece-today-cases-in-point/.
Rikou, Elpida και Eleana Yalouri. «Learning from documenta: A Research Project between Art and Anthropology». On Curating 33 (2017): 132-138.
Rikou, Elpida, Eleana Yalouri και Apostolos Lampropoulos, επιμ. «Learning from documenta». Ειδικό αφιέρωμα, Field 18-19 (Άνοιξη 2021).
Steyerl, Hito, «Aesthetics of Resistance? Artistic Research as Discipline and Conflict». MaHKUzine Journal of Artistic Research 8 (Χειμώνας 2010): 31-37.
Theou, Efthimis και Katerina Kopaka. «“Gavdos: The House”. A Theatre/Archaeology Narrative and Pieces of Knowledge of Diachronic Home Life». Heritage 2, τχ. 2 (2019): 1286-1299. https://doi.org/10.3390/heritage2020083.
Φωκιανάκη, Hλιάνα. «Α.O.-B.C.»: Ένα οπτικοακουστικό ημερολόγιο ενός πολιτιστικού μεσοδιαστήματος. Αθήνα: State of Concept, 2019.