Two new Boeotian cups at the Benaki Museum: Potters and painters

Περίληψη

Οι δύο βοιωτικές κύλικες που παρουσιάζονται ανήκουν στην ίδια κατηγορία και χρονολογούνται στο β́ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Δωρήθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη από την Πέγκυ Ζουµπουλάκη. Στην παρούσα εργασία συζητούνται θέµατα σχετικά µε τoυς κεραµείς που τις έπλασαν και τους αγγειογράφους που τις διακόσµησαν.Η πρώτη κύλικα (αρ. ευρ. 31012) µπορεί να αποδοθεί στον Ζωγράφο των Τριών Σειρήνων. Στο εσωτερικό απεικονίζεται γυµνός νέος κωµαστής που κρατά διπλωµένο ιµάτιο και βακτηρία να κινείται προς τα δεξιά. Στις εξωτερικές όψεις παριστάνεται η πάλη ενός νέου µε έναν ταύρο παρουσία δύο γυναικείων µορφών. Πίσω από τον νέο διακρίνεται δέντρο, στα κλαδιά του οποίου βρίσκεται τοποθετηµένο το ιµάτιό του. Πίσω από το σώµα του ταύρου διακρίνεται ένας δωρικός κίονας. Στο βάθος της παράστασης αναγνωρίζονται επίσης δύο ανεστραµµένα ανθέµια, φύλλα κισσού και µελανές στιγµές που παραπέµπουν σε επιγραφές.Κατά την άποψή µας, στο χέρι του Ζωγράφου των Τριών Σειρήνων µπορούν να αποδοθούν συνολικά 16 αγγεία, µεταξύ των οποίων και δύο του Ζωγράφου του Fossey. Για να επιβεβαιωθεί µια τέτοια υπόθεση, κρίνεται απαραίτητο να σχολιαστούν προσεκτικά όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την καλλιτεχνική προσωπικότητα του Ζωγράφου των Τριών Σειρήνων. Πιο συγκεκριµένα, µελετώνται οι εικονογραφικοί τύποι που χρησιµοποιεί, οι τρόποι που επιλέγει να αποδώσει τα φυσιογνωµικά χαρακτηριστικά, τις ανατοµικές λεπτοµέρειες και την πτυχολογία των µορφών του, όπως και τα αντικείµενα µε τα οποία κοσµεί το βάθος των παραστάσεων των αγγείων του. Γενικά, για την απόδοση των µορφών του επαναλαµβάνει συγκεκριµένους εικονογραφικούς τύπους, γεγονός που καθιστά εύκολη την αναγνώριση του χεριού του. Χαρακτηριστικός για τον συγκεκριµένο καλλιτέχνη είναι και ο τρόπος µε τον οποίο αποδίδει τα άνω άκρα των γυναικείων µορφών που κινούνται, καθώς και τις απολήξεις των ενδυµάτων τους. Σε ό,τι αφορά τα αντικείµενα που διακρίνονται στο βάθος των παραστάσεων των αγγείων του, συχνά εικονίζονται δωρικοί κίονες, δέντρα, διπλωµένα ενδύµατα, στεφάνια και ανεστραµµένα ανθέµια. Ελάχιστα (ή καθόλου) διαφοροποιηµένες αποδίδονται και οι µορφές των ζώων.Στη συνέχεια, µελετάται το σχήµα της συγκεκριµένης κύλικας και η παραπληρωµατική της διακόσµηση. Στο σύνολο των 16 κυλίκων που αποδίδουµε στον Ζωγράφο των Τριών Σειρήνων εντοπίστηκαν άλλες εννέα του ίδιου σχήµατος. Οι τέσσερις από αυτές που σχεδιάστηκαν αποκαλύπτουν το χέρι του ίδιου κεραµέα. Το γεγονός µάλιστα ότι και οι υπόλοιπες πέντε έχουν τις ίδιες σχεδόν διαστάσεις και οι λαβές τους είναι ανάλογα τοποθετηµένες µε αυτές που σχεδιάστηκαν, καθιστά δελεαστική την υπόθεση ότι όλες πλάστηκαν από τον ίδιο τεχνίτη.Όσον αφορά την παραπληρωµατική τους διακόσµηση, παρατηρείται ότι τα φύλλα κισσού που κοσµούν τον χώρο κάτω από τις λαβές, όπως και οι γραµµές που οριοθετούν τις παραστάσεις, είναι εκτελεσµένες µε τον ίδιο τρόπο, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο Ζωγράφος των Τριών Σειρήνων εκτέλεσε όχι µόνο τις παραστάσεις αλλά και την παραπληρωµατική διακόσµηση των αγγείων που του αποδίδονται.Τη δεύτερη κύλικα (αρ. ευρ. 30898) την αποδίδουµε στον Ζωγράφο της Αρσενικής Σφίγγας. Στο εσωτερικό απεικονίζεται αρσενική σφίγγα να κάθεται µε την κεφαλή της στραµµένη προς τα πίσω. Στις εξωτερικές όψεις απεικονίζεται η επίθεση που δέχεται µια µαινάδα από δύο σατύρους, µε µια δεύτερη κοντά στην αριστερή λαβή να σπεύδει σε βοήθεια. Στο βάθος των παραστάσεων αναγνωρίζονται σχηµατοποιηµένα κλαδιά κισσού.Κατά την άποψή µας, στο χέρι του Ζωγράφου της Αρσενικής Σφίγγας µπορούν να αποδοθούν δύο ακόµη αγγεία. Εξαιτίας του περιορισµένου αριθµού των µέχρι στιγµής γνωστών του έργων, είναι αδύνατον να σχολιαστεί η προσωπικότητά του τόσο αναλυτικά όσο εκείνη του Ζωγράφου των Τριών Σειρήνων. Για τον λόγο αυτό παρουσιάζονται µόνο όσα χαρακτηριστικά του είναι αναγνωρίσιµα. Γενικά, οι µορφές του είναι ισχνές και θυµίζουν καρικατούρες. Δεν φαίνεται να προτιµά την επανάληψη εικονογραφικών τύπων στην έκταση του Ζωγράφου των Τριών Σειρήνων, αλλά να επιδιώκει την ποικιλία. Ένα επιπλέον σηµαντικό χαρακτηριστικό του αποτελεί η εκτεταµένη χρήση βραχέων γραµµών τοποθετηµένων σε πυκνή διάταξη.Στη συνέχεια, µελετάται το σχήµα της συγκεκριµένης κύλικας και η παραπληρωµατική της διακόσµηση. Παρατηρείται ότι και στην περίπτωση του Ζωγράφου της Αρσενικής Σφίγγας οι δύο κύλικες που µπορούν να του αποδοθούν πλάστηκαν από το χέρι ενός και πάλι κεραµέα, όπως διαπιστώθηκε ότι συµβαίνει και στην περίπτωση των κυλίκων του ίδιου τύπου που αποδίδονται στον Ζωγράφο των Τριών Σειρήνων, οι οποίες σχεδιάστηκαν.Η µελέτη, τέλος, του παραπληρωµατικού διακόσµου των δύο αυτών κυλίκων αποκαλύπτει το χέρι του Ζωγράφου της Αρσενικής Σφίγγας που εκτέλεσε και τις µορφές των παραστάσεων.