A collection of Chinese ceramics at the Benaki Museum

Περίληψη

Η συλλογή κινεζικής κεραµικής του Μουσείου Μπενάκη δωρήθηκε ανάµεσα στα έτη 1927 και 1936 από τον χιακής καταγωγής Βρετανό επιχειρηµατία Γεώργιο Ευµορφόπουλο (1863-1939) (εικ. 1). Αποτελεί ένα από τα πρωιµότερα σύνολα απωανατολικής κεραµικής που αποθησαυρίστηκαν µε σκοπό την έκθεσή τους σε µουσείο και αντιπροσωπεύει ό,τι για τους µελετητές της µεσοπολεµικής Δύσης χαρακτήριζε την τέχνη της Κίνας. Περιλαµβάνει αποκλειστικά έργα κεραµικής, της δηµοφιλέστερης έκφρασης της κινεζικής καλλιτεχνικής παραγωγής. Η γενιά του Ευµορφόπουλου εστίασε στις πρώιµες περιόδους της κινεζικής τέχνης, αναγνωρίζοντας στα τεχνουργήµατά τους τις αισθητικές αρχές που ενέπνευσαν τις αναζητήσεις πρωτοπόρων καλλιτεχνών  του πρώιµου 20ού αιώνα: αδρότητα γραµµών, απλότητα διακόσµησης, αισθαντικές εφυαλώσεις, ηθεληµένα “ηµιτελές” αποτέλεσµα (εικ. 7-10, 13). Μολονότι τα χαρακτηριστικά αυτά απαντούν στη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη, η πλειονότητα των αντικειµένων φαίνεται πως συνάδει µε στερεότυπα του 19ου αιώνα, εµµένοντας σε ιστορηµένες πορσελάνες µε “εξωτική” θεµατολογία (εικ. 3-6). Η επιλογή αυτή πιθανότατα υπαγορεύθηκε από τον παιδευτικό ρόλο της συλλογής. Παρά ταύτα, ο Ευµορφόπουλος ήταν πρωτοπόρος στις συλλεκτικές του προτιµήσεις και είχε ευρύτερες αντιλήψεις από συγχρόνους του ακαδηµαϊκούς συλλέκτες, όπως ο Sir Percival David. Η εγκυκλοπαιδική και αισθητική προσέγγισή του συνδύαζε έργα σύγχρονης τέχνης, ευρωπαϊκές αντίκες και απωανατολικά και ισλαµικά τεχνουργήµατα (εικ. 11, 12). Ο φιλελληνισµός του προσέγγιζε εκείνον των Ελλήνων συλλεκτών της όψιµης βικτοριανής Βρετανίας, όπως η οικογένεια Ιωνίδη· εκείνοι όµως επέλεξαν να προσφέρουν εκπαιδευτικά ιδρύµατα και νοσοκοµεία, παρά έργα τέχνης στο νέο κράτος. Ο Ευµορφόπουλος, ενστερνιζόµενος τις αντιλήψεις µιας νέας εποχής, προσέφερε όλη την εντυπωσιακή συλλογή του στο ελληνικό κράτος κατά τα έτη 1922-1923, µια δωρεά που αγνοήθηκε από την κυβέρνηση Νικόλαου Πλαστήρα. Ύστερα από πέντε χρόνια, µια ευτυχέστερη συγκυρία έφερε κοντά τον Βρετανό συλλέκτη µε τον Αντώνη Μπενάκη ως µεσάζοντα και τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως πολιτικό αποδέκτη µιας νέας, µικρότερης δωρεάς. Το ενθουσιώδες καλωσόρισµά της οφείλεται στην επιρροή της “γενιάς του ’30” που ευαγγελιζόταν την οικουµενικότητα, την πνευµατικότητα και την προοδευτικότητα της νέας Ελλάδας µετά το τραύµα της µικρασιατικής καταστροφής. Συµπερασµατικά, η συλλογή Ευµορφόπουλου αποτύπωσε µε ενάργεια όχι µόνο την ιστορία της κινεζικής κεραµικής, αλλά και τις ιστορικές πραγµατικότητες της Βρετανίας και της Ελλάδας την εποχή κατά την οποία συγκεντρώθηκε και δωρήθηκε.