Athletes, trainers and a victor: two new Siana cups in the Benaki Museum

Περίληψη

Οι δυο κύλικες που παρουσιάζονται ανήκουν στην κύρια κατηγορία αττικών μελανόμορφων κυλίκων του β' τετάρτου του 6ου αι. π.Χ., τις κύλικες τύπου Σιάννων. Η προέλευση τους είναι άγνωστη. Δωρήθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη από την Πέγκυ Ζουμπουλάκη και δεν αποκλείεται να βρέθηκαν μαζί, καθώς είναι σύγχρονες (της δεκαετίας 560-550 π.Χ.) και συγγενεύουν εικονογραφικά, με ιδιαίτερη έμφαση στις αθλητικές σκηνές. Η πρώτη κύλικα (αρ. ευρ. 31130) (ύφος 13,6 εκ., διάμ. χείλους 27 είκ.) προέρχεται από το εργαστήριο του Ζωγράφου C και αποδίδεται στον Ζωγράφο του Malibu. Στην α' όψη απεικονίζονται ένας δισκοβόλος και ένας ακοντιστής να ασκούνται στο γυμνάσιο —μία από τις πρωιμότερες απεικονίσεις τέτοιων αθλητών σε αγγείο. Στη β' όψη παριστάνονται ιππείς ανάμεσα σε άνδρες που χειρονομούν, σκηνή πολύ δημοφιλής στο εργαστήριο του Ζωγράφου C, η οποία ερμηνεύεται συνήθως ως υποδοχή ιππέων που επιστρέφουν νικητές ύστερα από ιππικό αγώνα. Όμως, αντίθετα με άλλες παρόμοιες παραστάσεις, εδώ τα άλογα δεν στέκονται ούτε περπατούν ήσυχα, αλλά καλπάζουν, κάτι μου μας κάνει να υποθέσουμε ότι οι ιππείς ασκούνται για τον αγώνα. Στο εσωτερικό, ο γυμνός άνδρας που τρέχει κρατώντας δόρυ ακολουθεί τον τύπο του οπλίτη που τρέχει κοιτάζοντας πίσω, ένα θέμα που κοσμεί το εσωτερικό πολλών κυλίκων του Ζωγράφου του Malibu. Όμως εδώ δεν πρόκειται για οπλίτη, καθώς εκτός από το δόρυ δεν φέρει άλλον αμυντικό ή επιθετικό εξοπλισμό. Η πιθανότητα να πρόκειται για αθλητή δεν μπορεί να αποκλειστεί καθώς το ακόντιο εμφανίζεται μερικές φορές με αιχμηρή απόληξη. Σε μια τέτοια περίπτωση η εσωτερική διακόσμηση της κύλικας θα είχε άμεση σχέση με την εξωτερική. Η δεύτερη κύλικα (αρ. ευρ. 31131) (ύψος χωρίς το συμπληρωμένο πόδι 9 εκ., διάμ. χείλους 25,2-25,7 εκ., διάμ. με λαβές 32,4 εκ.) μοιάζει να συγγενεύει με έργα του Ζωγράφου της Βοστώνης C.A., όμως δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί σε κάποιον συγκεκριμένο ζωγράφο κυλίκων τύπου Σιάννων. Η α' όψη και το εσωτερικό της κύλικας έχουν σχέση με τον αθλητισμό, ενώ η β' όψη φέρει μυθολογική παράσταση, την πάλη του Θησέα με τον Μινώταυρο, ένα θέμα που εμφανίζεται αυτή την εποχή στην αττική μελανόμορφη αγγειογραφία. Στην α' όψη έχουμε πάλι ιππείς —όπως και στην προηγούμενη κύλικα— όμως εδώ είναι πιο φανερό ότι πρόκειται για προπόνηση ιππέων που θα λάβουν μέρος σε αγώνα, καθώς ένας άνδρας με ραβδί τρέχει δίπλα σε ένα από τα άλογα κρατώντας το από τα χαλινάρια. Στο εσωτερικό της κύλικας ένας γυμνός νέος τρέχει προς τα δεξιά κρατώντας δύο τρίποδες. Αυτή είναι η δεύτερη παλαιότερη απεικόνιση νικητή αθλητή που μεταφέρει το έπαθλο του, θέμα όχι πολύ σπάνιο στην αρχαϊκή αγγειογραφία. Μοναδική είναι η απεικόνιση δύο τριπόδων στα χέρια του αθλητή, που μάλλον έχει σκοπό να δώσει έμφαση στην έννοια της νίκης. Οι δύο κύλικες του Μουσείου Μπενάκη συγκαταλέγονται στα πρωιμότερα αττικά αγγεία με αθλητικές παραστάσεις. Ανήκουν σε μια περίοδο (στα χρόνια γύρω στο 560 π.Χ. και αμέσως μετά) κατά την οποία παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον για την απεικόνιση αθλητικών σκηνών στα αγγεία. Το ενδιαφέρον αυτό σχετίζεται πιθανώς με την αναδιοργάνωση των Παναθηναϊκών αγώνων το 566-565 π.Χ., όταν γυμνικοί και ιππικοί αγώνες φαίνεται πως προστέθηκαν στις τελετές, αλλά και την ίδρυση λίγα χρόνια νωρίτερα τριών μεγάλων πανελλήνιων αγώνων (Νέμεα, Ίσθμια, Πύθια) σύμφωνα με το πρότυπο των Ολυμπιακών.