Νευροεπιστήμες και ποινικό δίκαιο: υποσχέσεις και περιορισμοί σχετικά με την εκτίμηση της ικανότητας για καταλογισμό

PDF
Δημοσιευμένα: Nov 22, 2016
DOI: https://doi.org/10.12681/bioeth.19779
Λέξεις-κλειδιά:
neuroscience neurolaw criminal responsibility
Γεωργία-Μάρθα Γκότση (Georgia-Martha Gkotsi)
Ph.D, J.D, Επιστημονική συνεργάτις Ινστιτούτου Δικαστικής Ψυχιατρικής Πανεπιστημιακού Nοσοκομείου Λωζάννης (CHUV)
Περίληψη

Η ραγδαία εξέλιξη των νευροεπιστημών τα τελευταία χρόνια αποκάλυψε πολλά από τα μυστικά της δομής και της λειτουργίας του εγκεφάλου, φωτίζοντας τις αιτίες της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το Δίκαιο, κανονιστικό μόρφωμα με ρόλο καταλυτικό στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο.

Τα τελευταία χρόνια, νευροαπεικονιστικές τεχνικές, τόσο ανατομικές όσο και λειτουργικές κάνουν την εμφάνισή τους όλο και πιο συχνά στα Δικαστήρια. Η πρακτική αυτή είναι διαδεδομένη στις Η.Π.Α όπου έχει ήδη συγκροτηθεί σχετική νομολογία, αλλά διεισδύει σταδιακά και στην Ευρώπη. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις χρήσεις των νευροεπιστημών στο δίκαιο οδήγησε στη διαμόρφωση ενός νέου κλάδου, του λεγόμενου «Νευροδικαίου». O όρος αυτός περιγράφει το νέο πεδίο επιστημονικής
γνώσης που προκύπτει από τη συνένωση διαφόρων επιστημονικών κλάδων (δικαίου, γνωστικών νευροεπιστημών, νευρολογίας, ψυχιατρικής, φιλοσοφίας, εγκληματολογίας) και που έχει σκοπό να εξετάσει το ρόλο και τις επιπτώσεις της χρησιμοποίησης νευροεπιστημονικών ευρημάτων και τεχνικών στη νομοθεσία αλλά και στη δικαστηριακή πρακτική.

Οι εξελίξεις στον τομέα των γνωστικών νευροεπιστημών προκαλούν το έντονο ενδιαφέρον του νομικού αλλά και του ψυχιατρικού κόσμου και γεννούν ελπίδες για βελτίωση μέσω αυτών της αξιοπιστίας και αντικειμενικότητας των ψυχιατρικών πραγματογνωμοσυνών, περιορίζοντας τις πιθανότητες σφάλματος. Στις ποινικές δίκες, οι τεχνικές αυτές εισάγονται κατά κανόνα από τους συνηγόρους υπεράσπισης με σκοπό την απόδειξη έλλειψης/μειωμένου καταλογισμού των πελατών τους.

H παρούσα δημοσίευση εξετάζει το ζήτημα της χρησιμοποίησης των νευροαπεικονιστικών τεχνικών στις ποινικές δίκες και του βαθμού στον οποίον μπορούν να συμβάλουν στην εκτίμηση του καταλογισμού του κατηγορουμένου. Παρατίθεται μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της σχέσης μεταξύ ποινικού δικαίου και επιστημών του εγκεφάλου, ακολουθεί η παρουσίαση δύο ποινικών υποθέσεων στο πλαίσιο των οποίων χρησιμοποιήθηκαν νευροεπιστημονικές τεχνικές και στη συνέχεια
επισημαίνονται ορισμένοι περιορισμοί και δυσκολίες στη χρησιμοποίηση νευροεπιστημονικών μεθόδων για την εκτίμηση του καταλογισμού, οι οποίες είναι τεχνολογικής, νομικής αλλά και φιλοσοφικής -εννοιολογικής φύσεως.

Οι νευροεπιστημονικές αποδείξεις, όσο κι αν βελτιωθεί η αξιοπιστία τους, δεν αποτελούν παρά μόνο ένα μέρος της συνολικής ψυχιατρικής εκτίμησης, ένα μόνο στοιχείο απόδειξης το οποίο θα πρέπει να λειτουργεί συμπληρωματικά, συνεκτιμώμενο ή και σε αντιπαράθεση με τα υπόλοιπα αποδεικτικά στοιχεία που έχουν συλλεγεί σε διαφορετικά πεδία ανάλυσης, ψυχολογικό, κοινωνιολογικό, οικονομικό κ.ο.κ.

Οι νευροεπιστήμες, ως επιστήμες, μπορούν κατά κανόνα να περιγράψουν λειτουργικά και βιολογικά μοντέλα συμπεριφοράς, ενώ η απόδοση ευθύνης είναι ένα κανονιστικό ζήτημα. Αν και οι νευροεπιστήμες είναι σε ένα βαθμό ικανές να συμβάλουν στην αξιολόγηση της ποινικής ευθύνης εισάγοντας νέες νομοτέλειες στην ανάλυση της συμπεριφοράς των δραστών που πάσχουν από ψυχικές/νευρολογικές διαταραχές, δεν μπορούν να απαλλάξουν από την ανάγκη προσδιορισμού των κριτηρίων απόδοσης ποινικής ευθύνης. Η απόφαση για τα κριτήρια αυτά οφείλει να λαμβάνει υπόψη κοινωνικές, ηθικές και πολιτικές παραμέτρους παραμένει ωστόσο, σε τελική ανάλυση, μια νομική κρίση.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Πρωτότυπες Εργασίες

Οι Συγγραφείς που δημοσιεύουν εργασίες τους σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους:

  • Οι Συγγραφείς διατηρούν τα Πνευματικά Δικαιώματα και χορηγούν στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης, ενώ ταυτόχρονα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας προστατεύονται σύμφωνα με την Creative Commons Attribution  CC BY 4.0, που επιτρέπει άμεση πρόσβαση στις εργασίες και κάθε χρήστη να διαβάζει, να κάνει λήψη, να αντιγράφει, να διανέμει, να εκτυπώνει, να αναζητά, ή να συνδέει με το πλήρες περιεχόμενο των άρθρων, να τα αναζητά για ευρετηρίαση, να τα χρησιμοποιεί ως δεδομένα σε λογισμικό, ή να τα χρησιμοποιεί για οποιοδήποτε άλλο νόμιμο σκοπό. Προϋπόθεση ε΄ιναι η αναφορά στον αρχικό δημιουργό/ούς  και την αρχική δημοσίευση σε αυτό το περιοδικό.
  • Οι Συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές, και πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για την μη αποκλειστική διανομή της εργασίας όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό αυτό (π.χ. κατάθεση σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την προϋπόθεση της αναγνώρισης και την αναφοράς της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό το περιοδικό.

Το περιοδικό Βιοηθικά επιτρέπει και ενθαρρύνει τους συγγραφείς να καταθέτουν τα δημοσιευμένα άρθρα  σε θεσμικά (π.χ. το αποθετήριο του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης) ή θεματικά αποθετήρια (π.χ. αποθετήριο SSOAR για τις Κοινωνικές Επιστήμες), μετά τη δημοσίευσή τους στο περιοδικό «Βιοηθικά» και με όρους Ανοικτής Πρόσβασης, όπως κατά περίπτωση προσδιορίζονται από τους χρηματοδότες της έρευνάς τους ή/και τα ιδρύματα με τα οποία συνεργάζονται.

Κατά την κατάθεση της εργασίας τους, οι συγγραφείς πρέπει να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό «Βιοηθικά» και τις πηγές χρηματοδότησης της έρευνάς τους.

Κατάλογοι των ιδρυματικών και θεματικών αποθετηρίων ανά χώρα υπάρχουν στη βάση http://opendoar.org/countrylist.php . Οι συγγραφείς έχουν τη δυνατότητα να καταθέσουν χωρίς κόστος την εργασία τους στο αποθετήριο www.zenodo.org, το οποίο υποστηρίζεται από το OpenAIRE (www.openaire.eu ), στο πλαίσιο των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενίσχυση της Ανοικτής ακαδημαϊκής έρευνας.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Aggarwal NK. Neuroimaging, culture, and forensic psychiatry. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law Online 2009, 37: 239-244.
Aguirre GK. Functional neuroimaging: technical, logical, and social perspectives. Hastings Cent Rep 2014.
Aharoni E, Funk C, Sinnott‐Armstrong W, Gazzaniga M. Can neurological evidence help courts assess criminal responsibility? Lessons from law and neuroscience. Annals of the New York Academy of Sciences 2008, 1124: 145-60.
Ansermet F, Magistretti P. À chacun son cerveau: plasticité neuronale et inconscient. Paris: Odile Jacob 2004: 1-263.
Aubert A, Coudret E. Prédictibilité du comportement: neurosciences et neuro mythes. Actualité juridique Pénale 2012: 80-83.
Bennett CM, Miller MB. How reliable are the re-sults from functional magnetic resonance imaging? Ann N Y Acad Sci 2010, 1191: 133-55.
Bennett Max, Hacker PM. Philosophical foundations of neuroscience. Blackwell Publishing 2003.
Bioethics: Defining the issues in theory, practice, and policy. Oxford University Press 2006.
Βούλτσος Π, Χατζηνικολάου Φ, Ντζάου Σ, Νευροεπιστήμες και Νευροηθική, Γαληνός. 2010, 3: 231-250.
Breggin PR. Psychosurgery for political purposes. Duquesne Law Review 1975, 13: 841-62.
Byk C. Responsabilité et dangerosité à l’aune des neurosciences. Revue pénitentiaire et de droit pénal 2010, 2: 325-41.
Caspi A, McClay J, Moffitt TE, Mill J, Martin J, Craig IW, Taylor A, Poulton R. Role of genotype in the cycle of violence in maltreated children. Science 2002, 297: 851-4.
Canguilhem, Georges. Le normal et le pathologique. Paris: Presses universitaires de France 1966.
Caplan AL, and McCartney JJ. Health, disease, and illness: concepts in medicine. Georgetown University Press 2004.
Claydon, L. Law, neuroscience, and criminal culpability. In Freeman M. (Ed.). Law and Neurosci-ence. Oxford University Press 2011: 141-169.
Chneiweiss H. Les neurosciences et le Droit: un dialogue difficile mais nécessaire ou comment identifier des causalités sans sombrer dans le déterminisme. La lettre des neurosciences. Bor-deaux: Société des Neurosciences 2013, 28-31.
Cooter RJ. Phrenology and British alienists, c.1825-1845. Part II: Doctrine and practice”. Medical History. 1976, 20(2): 135-151.
Costa P. Personal identity and the nature of the self in Giordano JJ, & Gordijn B. (Eds.). Scien-tific and philosophical perspectives in neuroethics. Cambridge University Press 2010: 117-133.
Dresser R. Brain imaging and courtroom deception. Hastings Center Report. 2010, 40: 7-8.
Eagleman D. The brain on trial. The Atlantic. 7.7.2011.
Farah MJ. Brain images, babies, and bathwater: critiquing critiques of functional neuroimaging. Hastings Cent Rep 2014, 44(s2): S19-30.
Feresin E. Italian court reduces murder sentence based on neuroimaging data. Nature News Blog 2011, 1: 272.
Gaumont-Prat H. La loi du 7 juillet 2011 relative à la bioéthique et l'encadrement juridique des neurosciences. Les Petites Affiches, Lextenso éditions 2011: 10-19.
Gazzaniga, M S. The thoughtful distinction be-tween embryo and human. The Chronicle of high-er education 2005, 51: B10.
Gkotsi GM, Moulin V, Gasser J. Les neuroscienc-es au Tribunal: de la responsabilité à la dangerosité, enjeux éthiques soulevés par la nouvelle loi française. L'Encéphale 2015, 41: 385-93
Greely HT. Neuroscience and criminal justice: Not responsibility but treatment. University of Kansas Law Review 2008, 56: 1103-1138.
Greene J, Cohen J. For the law, neuroscience changes nothing and everything. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci 2004, 359: 1775-85.
Henrich J, Heine SJ, Norenzayan A. The weirdest people in the world? Behav Brain Sci 2010, 33: 61-83.
Horn DG. The criminal body: Lombroso and the anatomy of deviance, Routledge, New York and London 2003.
Jeannerod M. Neurosciences et psychiatrie. Attirance ou répulsion? Temps modernes 2005, 630: 68-82.
Jones OD, Schall JD, Shen FX. Law and neuro-science, Aspen, 2014.
Jones OD, Shen FX. Law and neuroscience in the United States. In: Spranger TM (ed) International neurolaw. Springer, Berlin-Heidelberg 2012: 349-380.
Κωστόπουλος Γ. "Ο εγκέφαλος ως διερμηνέας σώματος, περιβάλλοντος και κοινωνίας" Εκδόσεις Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 2009: 13-34.
Langleben DD, Moriarty JC. Using brain imaging for lie detection: Where science, law, and policy collide. Psychology, Public Policy, and Law 2013, 19: 222.
Levine J. Materialism and qualia: the explanatory gap. Pac Philos Q 1983, 64: 354-61.
Λειβαδίτης M. Τι μπορεί να είναι τα qualia; Οι απόψεις των μονιστών. Ψυχιατρική 2012, 23: 231-244.
Logothetis NK. What we can do and what we cannot do with fMRI. Nature 2008, 453: 869-78.
Mark VH, Ervin FR, Violence and the Brain. New York, Harper and Row 1970.
Mark VH, Sweet WH, Ervin FR. Role of Brain Disease in Riots and Urban Violence, Journal of the American Medical Association 1967, 201: 895.
Mayberg HS. Neuroimaging and psychiatry: the long road from bench to bedside. Hastings Cent Rep 2014, 44(s2): S31-6.
Morse SJ. Determinism and the death of folk psychology: two challenges to responsibility from neuroscience. Minn. JL Sci. & Tech 2008, 9: 1-36.
Morse S. Avoiding Irrational NeuroLaw Exuberance: A Plea for Neuromodesty. Law, Innovation and Technology 2011, 3: 209-228.
Morse SJ. Lost in translation?: An Essay on Law and Neuroscience. Law and neuroscience, current legal issues 2011, 13: 529.
Morse SJ, Newsome WT, Criminal Responsibility, Criminal Competence and Criminal Law Pre-diction in Morse SJ, Roskies A. (Eds.), A Primer on Criminal Law and Neuroscience, Oxford University Press 2013, 150-178.
Ντινόπουλος Θ. Νευροηθική Εκδ. Παρισιάνου 2008.
Oullier O, Basso F. Différences individuelles, variabilités et limites actuelles du recours à l’imagerie cérébrale fonctionnelle par les tribunaux. In: Ouiller O, (ed) Le cerveau et la loi-analyse de l’émergence du neurodroit. Paris: Cen-tre d’analyse stratégique; 2012, 119-36, Document de travail no 2012-07.
Ouiller O, Sauneron S. Le cerveau et la loi: éthique et pratique du neurodroit. Paris: Centre d’analyse stratégique; 2012, 1-11, La note d’analyse no 282.
Ovadia D. Mente e psiche. Il caso di Como e le neuroscienze in tribunale. Le Scienze Blog. Edizione italiana diScientific American 2011.
Παπαδόπουλος Γ, Κούβελας Η. Το σύμπαν των εγκεφάλων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2011.
Pardo MS, Patterson D. Philosophical foundations of law and neuroscience. University of Illinois Law Review 2010: 1211-1250.
Poldrack RA. Can cognitive processes be inferred from neuroimaging data? Trends in cognitive sci-ences 2006, 10: 59-63.
Pustilnik AC. Violence on the Brain: a critique of neuroscience in criminal law. Wake Forest L. Rev 2009, 44: 183-238.
Rafter NH. The Murderous Dutch Fiddler: Crimi-nology, History and the Problem of Phrenology. Theoretical Criminology 2005, 9: 65-96.
Rafter NH, Ystehede P. “Here be dragons: Lom-broso, the gothic, and social control”, in Mathieu Deflem (ed.) Popular Culture, Crime and Social Control, Sociology of Crime Law and Deviance, Volume 14, Emerald Group Publishing Limited 2010: 263-284.
Roskies AL. Are neuroimages like photographs of the brain? Philos Sci 2007, 74: 860-72.
Santosuosso A, Bottalico B. Neuroscience and behavioral genetics in the Italian criminal proceedings. Cases and perspectives. Italian Journal of Criminology 2015, 7(1): 70-84.
Schlag P. Law and Phrenology. Harvard Law Re-view 1997, 110: 877-921.
Silva JA. Forensic psychiatry, neuroscience, and the law. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law Online 2009, 37: 489-502.
Simpson JR. Neuroimaging in forensic psychiatry: from the clinic to the courtroom. Wiley- Black-well 2012.
Spranger TM, International neurolaw: A comparative analysis. Springer 2012.
Tobia, K. P.Personal Identity, Direction of Change, and Neuroethics. Neuroethics 2016, 9: 37-43.
Tovino SA. Imaging Body Structure and Mapping Brain Function: A Historical Approach. American Journal of Law & Medicine 2007, 33: 193-228.
Uttal WR. The new phrenology: the limits of lo-calizing cognitive processes in the brain. Cam-bridge MA. The MIT press 2001.
Vidal C. Vers une neurojustice? Ravages 2011, 4: 17-21.
Vincent NA. On the relevance of neuroscience to criminal responsibility. Criminal Law and Philos-ophy 2010, 4: 77-98.
Vul E, Harris C, Winkielman P, Pashler H. Puzz-lingly high correlations in fMRI studies of emo-tion, personality, and social cognition. Perspect Psychol Sci 2009, 4: 274-90.
Weiss KJ. Isaac Ray’s Affair with Phrenology. Journal of Psychiatry & Law 2006, 34: 455-494.