Orthodox culture and collective identity in the ottoman balkans during the eighteenth century

Abstract

Τό ζήτημα τής συλλογικής ταυτότητας στήν ’Οθωμανική Βαλκανική καί ή
συμβολή τής ’Ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης στή διάπλαση τού
αύτοπροσδιορισμοΰ τών πληθυσμών τής περιοχής κατά τον δέκατο όγδοο
αιώνα εξετάζονται σέ πολλαπλά επίπεδα. ’Αρχικά σκιαγραφειται ή εικόνα
όπως αναδύεται από τις πηγές, μέ άφετηρία απόπειρες νά άναπαραστηθεΐ
γραφικά ή εθνολογία τής περιοχής σέ γλωσσικούς χάρτες τής Εύρώπης. Πε-
ριγράφεται εν συνεχεία τό φαινόμενο τών επάλληλων διασπορών ώς συνεκτικός
παράγοντας πού ενοποιούσε τή Βαλκανική κοινωνία πριν τή διάσπασή
της από τά εθνικά κράτη. Εξετάζεται επίσης ό ρόλος τής ’Ορθόδοξης
Εκκλησίας, τού συστήματος τής άνώτερης παιδείας καί τού εμπορίου
ώς οί δυναμικοί συντελεστές πού διαμόρφωναν τήν ενιαία κοινότητα τών
λαών τής περιοχής καί σημειώνεται ή ρευστότητα καί συνεχής μεταλλαγή
τών γλωσσικών ταυτοτήτων, Έπισημαίνεται ότι άποτέλεσμα τής έπενέρ-
γειας τών τριών αύτών συντελεστών ύπήρξε ή εύρύτατη διάδοση καί καθιέρωση
τής ελληνικής γλώσσας ώς οργάνου τής επικοινωνίας στή Νοτιοανατολική
Ευρώπη πριν τό 1821. Τονίζεται ότι πολλές άπό τις πολιτισμικές
εκδηλώσεις πού είχαν ώς όργανο τήν ελληνική γλώσσα δέν πρέπει νά έρμη-

γεύονται ώς εθνικά καθορισμένα φαινόμενα καί μέ το ίδιο πνεύμα άνα-
σκευάζεται ό ιστοριογραφικός αναχρονισμός ότι δήθεν ή Εκκλησία τής
Κωνσταντινουπόλεως κατά την εποχή αυτή δοκίμασε να «έξελληνίσει» τούς
αλλόγλωσσους ’Ορθόδοξους πληθυσμούς τής Βαλκανικής.
Οί γενικότερες ερμηνευτικές θέσεις τής μελέτης εικονογραφούνται μέ
συγκεκριμένα παραδείγματα, πού άναδεικνύουν τή ρευστότητα των ταυτοτήτων
στήν προεθνική κοινωνία. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν τις περιπτώσεις
τού Θεοδώρου Καβαλλιώτη, τού Ναούμ Ramniceanu καί τού Διονυσίου
Φωτεινού, πού εμφανίζονται ώς εκπρόσωποι μιας κοινωνικής καί
πολιτισμικής πραγματικότητας, τήν όποια σάρωσε από τό προσκήνιο τής
Ιστορίας ή Ισχύς των εθνικισμών.