The poetic response to the Asia minor disaster

Abstract

Στο άρθρο αυτό, το όποιο αποτελεί τό πρώτο στάδιο μιας εκτεταμένης
μελέτης μου για τήν ποιητική άπάντηση στη Μικρασιατική Καταστροφή,
εξετάζεται τό θέμα τής Καταστροφής στο έργο τριών ποιητών, οί όποιοι
έζησαν τά γεγονότα καθώς αυτά συνέβησαν, τών: Κωστή Παλαμά, Κ. Π.
Καβάφη καί Κώστα Καρυωτάκη.
Τοϋ Παλαμά σχολιάζονται: (1) δύο ποιήματα του 1919 ,«Πέρα ώς πέρα
στή γη τής Τωνίας» [= «Σμύρνη»] καί «Στής Παναγιάς τήν Πόλη τό Κοράνι»,
από τά Δεκατετράστιχα), όπου φαίνεται, άφ’ ενός, ό ενθουσιασμός τοϋ ποιητή
μέ τήν προοπτική τής επικείμενης (όπως πίστευε) πραγματοποίησης τής
Μεγάλης ’Ιδέας, καί, άφ’ ετέρου, ή συνείδησή του τής λιγότερο αισιόδοξης
πλευράς τών πραγμάτων, δηλαδή τής Ρωμιοσύνης, θύματος όχι μόνο τών
Τούρκων άλλά καί τής αδιαφορίας τής Δύσης· (2) τό ποίημα «Οί Λύκοι», τοϋ
1922, όπου εκφράζεται ή οργή τοϋ ποιητή άπέναντι σε όλους όσοι εύθύνον-
ταν για τήν Καταστροφή, καί γίνεται νύξη γιά τό ρόλο τών «Μπολσεβίκων»,
γεγονός πού προκάλεσε τή διαμάχη μέ τον Βάρναλη· καί (3) τό ποίημα «Τό
Τραγούδι τών Προσφύγων», όπου ή οργή τοϋ ποιητή έχει κατασταλάξει, καί
ή πίστη του στή Μεγάλη ’Ιδέα φαίνεται νά έχει άποκατασταθεΐ.
Τοϋ Καβάφη σχολιάζονται τά ποιήματα: (1) «Πάρθεν», τοϋ 1921, όπου ό
ποιητής γεφυρώνει τό χάσμα άνάμεσα στο τέλος τοϋ Βυζαντίου καί τήν αρχή
τοϋ τέλους τής Μεγάλης ’Ιδέας· (2) «'Υπέρ τής ’Αχαϊκής Συμπολιτείας Πο-
λεμήσαντες», πού ανήκει σε έναν κύκλο ποιημάτων τών χρόνων 1921-22,
όπου άπαντά τό θέμα τής στρατιωτικής νίκης, καί πού ή συσχέτισή του μέ τά
γεγονότα τής Μικρασιατικής Καταστροφής προκάλεσε μια ζωηρή συζήτηση
· καί (3) «Είς ’Ιταλικήν Παραλίαν», τοϋ 1925, όπου μπορεί νά υπάρχει μία
λανθάνουσα άναφορά στον τρόπο μέ τον όποιον ή Ελλάδα δέχθηκε τούς
πρόσφυγες τής Μικρδς ’Ασίας.
Τοϋ Καρυωτάκη έξετάζονται δύο ποιήματα δημοσιευμένα τό 1927: (1)
«[Όταν άνθη έδένατε...]» (άπό τά ’Ελεγεία), όπου, ή καταγγελία όσων εύθύ-
νονταν γιά τή Μικρασιατική ’Εκστρατεία καί γιά τήν τελική αποτυχία της,
καθώς καί ή συμπαράσταση τών στρατιωτών πού θυσιάστηκαν, συνδέονται 

μέ τή γνωστή άντιμιλιταριστική στάση του ποιητή· καί (2) «Εις Άνδρέαν
Κάλβον» (από τις Σάτιρες), όπου ό Καρυωτάκης συγκρίνει, τα στρατιωτικά
ιδανικά του 1821 μέ τήν ήθική παρακμή τοΰ στρατοί) μετά τό 1922, καί
σατιρίζει τήν ταχεία εξέλιξη όσων νικών είχαν κερδιθεΐ στο όνομα τής
«Ελευθερίας», στή «δουλεία» μιας στρατιωτικής δικτατορίας. Άναφέρεται
επίσης τό «μικρο-διήγημα» «'Ένας Πρακτικός Θάνατος», όπου τό θέμα των
προσφύγων, γιά τή μοίρα τών όποιων ό Καρυωτάκης δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία,
συνδέεται μέ τό κατ’ εξοχήν καρυωτακικό θέμα τοΰ «γραφείου» καί
τής γραφειοκρατίας.
Ή εξέταση τών κειμένων αύτών μάς επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι ή
άμεση ποιητική άπάντηση στή Μικρασιατική Καταστροφή ήταν πολύφωνη.
Στα μεταγενέστερα χρόνια, καθώς ή εμπειρία τής Καταστροφής έγινε μια
όλο καί περισσότερο άμυδρή άνάμνηση, άντικαταστάθηκε στήν ποιητική
συνείδηση άπό άλλες τραγωδίες· στο βαθμό πού ή ίδια ή «λησμονιά» είναι
κεντρικό θέμα ενός άπό τά πιο πρόσφατα ποιήματα γιά τήν Καταστροφή:
«’Αναζητήσεις μέσω τοΰ Ελληνικού Έρυθροϋ Σταυροΰ» τοΰ Γιώργου Γε-
ραλή.