Kosmas Politis and the literature of exile

Abstract

Τό 1922 είναι τομή στήν ιστορία τής ελληνικής πεζογραφίας. Ή νέα
γενιά πού πρωτοεμφανίστηκε μετά τή Μικρασιατική Καταστροφή (ή λεγάμενη
Γενιά τοΰ Τριάντα) έβαλε ώς στόχο τήν άνανέωση τοΰ έλληνικοΰ μυθιστορήματος.
Πέρα άπό τήν άνανέωση τών εκφραστικών μέσων, ένα άπό τά
κυριότερα στοιχεία τής νέας θεματολογίας ήταν ή ίδια η Μικρασιατική
Καταστροφή καί οί επιπτώσεις της.
Ή παρούσα ανακοίνωση περιορίζεται σέ μυθιστορήματα μέ θέμα τήν
Καταστροφή γραμμένα άπό συγγραφείς πού γεννήθηκαν ή/καί μεγάλωσαν
στή Μικρά ’Ασία ή στήν Κωνσταντινούπολη. Οί έντεκα άντιπροσωπευτικοί
συγγραφείς πού συμπεριέλαβα στον κατάλογό μου προήλθαν ε’ίτε άπό τήν
Κωνσταντινούπολη ε’ίτε άπό τά δυτικά μέρη τής Μικράς ’Ασίας. Μετά τήν
Καταστροφή (ή λίγο πρίν), σχεδόν όλοι τους εγκαταστάθηκαν στήν ’Αθήνα.
Τό θέμα τής Καταστροφής εμφανίζεται στο μυθιστόρημα μέ τρεις κυρίως
μορφές: (α) τήν άνάπλαση τής ζωής στή χαμένη πατρίδα· (β) αφηγήσεις τοΰ
πολέμου, τής αιχμαλωσίας καί τών διωγμών- (γ) τήν απεικόνιση τών προβλημάτων
πού αντιμετώπισαν οί πρόσφυγες κατά τήν έγκατάστασή τους
στήν Ελλάδα. 

Τέλος, εντάσσω τό «προσφυγικό μυθιστόρημα» καί ιδίως τό μυθιστόρημα
τοϋ Κοσμά Πολίτη Στοΰ Χατζή φράγκου (1963) — στή λεγόμενη «λογοτεχνία
τής εξορίας». 'Ο όρος «λογοτεχνία τής εξορίας» δημιουργήθηκε άπό
τούς μελετητές των λογοτεχνιών οί όποιες αναπτύχθηκαν στήν έξορία, π.χ.
τής γερμανικής λογοτεχνίας τοϋ εξωτερικού στήν εποχή τοϋ Χίτλερ. Παρ’
όλες τίς διαφορές που ξεχωρίζουν τήν έλληνική περίπτωση άπό τίς άλλες,
παρατηρούμε τήν ίδια θεματολογία (νοσταλγία, αφηγήσεις βιαιοτήτων, δυσκολίες
προσαρμογής στό καινούριο περιβάλλον) καί πολλές ομοιότητες
στή λογοτεχνική παρουσίασή της. Ό Πολίτης άναπλάθει μέ τή μνήμη καί
τή φαντασία του τή ζωή σέ μια λαϊκή γειτονιά τής Σμύρνης τό 1901-2, άλλά
παρενθέτει καί άναφορές στή μετέπειτα πορεία των προσώπων του κατά τή
διάρκεια τής Καταστροφής καί μετά τήν εγκατάστασή τους στήν Ελλάδα.
Γιά τά πρόσωπα αύτά — καθώς καί για τον συγγραφέα, ή Ελλάδα δεν είναι
καταφύγιο άλλα τόπος εξορίας (ξενιτιά).