Ethnic surval, nationalism and forced migration: The historical demography of the Greek community of Asia Minor at the close of the Ottoman era

Abstract

Ή ιστορική δημογραφία τής ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας βρίσκεται τά
τελευταία χρόνια στο επίκεντρο τής επιστημονικής ερευνάς στο χώρο των
’Οθωμανικών σπουδών. Μία πλειάδα ερευνητών έχουν έπιχειρήσει νά
άναστηλώσουν τήν πληθυσμιακή εξέλιξη διαφόρων περιοχών τής ’Οθωμανικής
αύτοκρατορίας, βάσει νέων στοιχείων άπό τά δυσπρόσιτα ’Οθωμανικά
άρχεΐα. Ή ιστορική δημογραφία τών πιό πρόσφατων περιόδων,
ιδίως τοΰ 19ου αιώνα, μπορεί νά τεκμηριωθεί άπό τά δεδομένα τών έπίση-
μων άπογραφών καί πληθυσμιακών καταστίχων. Ό χαρακτήρας τών πηγών
αυτών άλλά καί ό έστιασμός τοΰ ένδιαφέροντος τών έρευνητών τείνουν
στις μέχρι τώρα μελέτες νά ύπερβάλλουν άριθμητικά τό τουρκικό
στοιχείο εις βάρος τών άλλων έθνικών ομάδων τοΰ ’Οθωμανικού πληθυσμού.
Ή τάση αυτή έκδηλώνεται έντονότερα σέ σχέση μέ πιό πρόσφατες
καί συνεπώς πολιτικά πιό έπίμαχες ιστορικές περιόδους, ίδίως τήν έποχή
τής διάλυσης τής ’Οθωμανικής αύτοκρατορίας (1878 - 1920). Γιά νά έξ-
ισορροπηθεΐ ή εικόνα καί νά άποδώσει πιό πιστά τις δημογραφικές πραγματικότητες,
τόσο ώς πρός τήν έθνολογική πολυμορφία όσο καί ώς πρός
τις τάξεις τών μεγεθών, έπι βάλλεται ό έμπλουτισμός τοΰ φάσματος τών
πηγών. 'Ως συμβολή πρός αυτή τήν κατεύθυνση ή παρούσα μελέτη παρουσιάζει
στοιχεία πού προέρχονται άπό έλληνικές πηγές γιά νά άποκα-
ταστήσει άκριβέστερα τή δημογραφική εικόνα τοΰ τελευταίου έλληνι-
σμοϋ τής Μικρός ’Ασίας στις άρχές τής δεύτερης δεκαετίας τοΰ είκοστοΰ
αιώνα, πριν τήν έναρξη τών διωγμών, πού κατέληξαν στον τελικό του
ξεριζωμό δέκα χρόνια άργότερα.
Στό πρώτο μέρος τής μελέτης συνοψίζονται τά πορίσματα τής έρευνας
τοΰ Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών καί παρουσιάζονται οί τρεις
γεωγραφικές-έθνογραφικές ένότητες στις όποιες μπορεί νά διακριθεΐ ό
Μικρασιατικός έλληνισμός (Βορειοδυτικά καί Δυτικά παράλια, Κεντρική
καί Νότια Μικρασία, Βόρεια καί Βορειοανατολική Μικρασία). Στό δεύτερο
μέρος παρουσιάζονται συνοπτικά τά πορίσματα τής άπογραφής τοΰ
έλληνικοΰ πληθυσμοΰ τής Μικρός ’Ασίας πού πραγματοποιήθηκε σέ συνεργασία τοϋ Οικουμενικού Πατριαρχείου μέ τις κατά τόπους έλληνικές

προξενικές άρχές κατά τά ετη 1910-1912. Ή άπογραφή αύτή άνεβάζει τόν
ορθόδοξο έλληνικό πληθυσμό τής Μικρός ’Ασίας σέ 1.547.952 άτομα τό
1912. Τέλος τό τρίτο μέρος τής εργασίας παρουσιάζει τις μορφές τής έξ-
όδου του Μικρασιατικού ελληνισμού άπό τίς άρχαιες του κοιτίδες τά ετη
1922-1924. Οί τελικοί άριθμοί τού προσφυγικοΰ πληθυσμού τής Ελλάδας
πού άπέδωσε άπογραφή τού 1928 άντιπαραβάλλονται προς τούς άριθμούς
τής πατριαρχικής άπογραφής τού 1912 γιά νά άποκαλυφθεΐ για πρώτη
φορά μέ άκριβή στατιστικά στοιχεία τό μέγεθος τού όλοκαυτώματος πού
όπέστη ό ελληνικός ορθόδοξος πληθυσμός τής Μικρός ’Ασίας κατά τή
δεκαετία 1912-1922.