Αστικό ήθος, φυσιολατρία και προστασία του περιβάλλοντος στα αττικά χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη (1939-1958)

PDF
Δημοσιευμένα: Feb 8, 2019
DOI: https://doi.org/10.12681/grsr.19662
Λέξεις-κλειδιά:
Αθήνα Βάρναλης αστικός πολιτισμός ιστορικό τοπίο μνημεία φυσιολατρία περιβαλλοντικό κίνημα
Leonidas Economou
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
https://orcid.org/0000-0002-5930-1196
Περίληψη

Ο Κώστας Βάρναλης αφιέρωσε στη διάρκεια της δημοσιογραφικής του σταδιοδρομίας (1939-1958) έναν μεγάλο αριθμό χρονογραφημάτων στην Αθήνα και στην Αττική. Το άρθρο εστιάζεται στο βλέμμα, τη στάση και τις ιδέες του Βάρναλη για την αστική καθημερινότητα, τον πολιτισμό και τις πρακτικές των Αθηναίων, την αισθητική και κιναισθητική απόλαυση της φύσης, την προστασία του περιβάλλοντος και του ιστορικού τοπίου, και τη μεταπολεμική αθηναϊκή χωρική ανάπτυξη. Το αστικό ήθος και η εκσυγχρονιστική ιδεολογία, ο φυσιολατρικός ρομαντισμός και η μαχητική περιβαλλοντική ευαισθησία του ποιητή περιγράφονται και αναλύονται μέσα στα ευρύτερα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα και ιδίως στο πλαίσιο του κινήματος προστασίας του ιστορικού και φυσικού τοπίου στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση 4.0.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών διατίθενται με άδεια  Creative Commons 4.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών διατηρεί το δικαίωμα να δημοσιεύει, να αναπαραγάγει, να παρουσιάζει στο κοινό, να διανέμει και χρησιμοποιεί άρθρα που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών έργων, για όλο τον χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη της Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, καθώς και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Leonidas Economou, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Αναφορές
Aβδελά, Έ. (2002). Διά λόγους τιμής. Bία, συναισθήματα και aξίες στη mετεμφυλιακή Eλλάδα. Aθήνα: Nεφέλη.
Βάρναλης, Κώστας (1946). Ο δάσκαλός μου ο Γληνός. Στο Στη Μνήμη Δημήτρη Α. Γληνού. Μελέτες για το έργο του και ανέκδοτα κείμενά του. Αθήνα: Νέα Βιβλία.
Βάρναλης, Κώστας (2017). Αττικά 400 Χρονογραφήματα (1939-1958) για την Αθήνα και την Αττική (επιμέλεια – κείμενα Νίκος Σαραντάκος). Αθήνα: Εκδ. Αρχείο.
Βλαχούτσικου, Χρ. (2007). Αναζητώντας σχήματα οικογενειακής ζωής σε ένα προάστιο της Αθήνας: Ισορροπίες και συνθέσεις. Ανάτυπο από την Επετηρίδα του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας, τόμος 7, Αθήνα.
Γιακουμάτος, Α. (2005). Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η Νέα Ελληνική Αρχιτεκτονική. Στο συλλογικό, Πρακτικά Συνεδρίου Ελευθέριος Βενιζέλος και ελληνική πόλη. Πολεοδομικές πολιτικές και κοινωνικοπολιτικές ανακατατάξεις (σελ. 61-64). Αθήνα: ΤΕΕ, ΕΜΠ, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος.
Γκότση, Γ. (2004). Η ζωή εν τη Πρωτευούση. Θέματα αστικής πεζογραφίας από το τέλος του 19ου αιώνα. Αθήνα: Νεφέλη.
Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη, Α. (2005). Το γραφικό ως αισθητική ποιότητα Η αισθητική του περιβάλλοντος και το ελληνικό τοπίο. Στο Π. Δουκέλης (επιμ.), Tο ελληνικό tοπίο μελέτες iστορικής γεωγραφίας και πρόσληψης του τόπου (σελ. 187-204). Aθήνα: Eστία.
Δάλλας, Γ. (1988). Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση του Βάρναλη. Αθήνα: Κέδρος.
Δερτιλής, Γ. B. (1977). Kοινωνικός Mετασχηματισμός και Στρατιωτική Eπέμβαση, 1880-1907. Aθήνα: Eξάντας.
Δερτιλής, Γ. B. (2005). Iστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920 (δύο τόμοι). Aθήνα: Eστία.
Διαμαντούρος, N. (1984). H εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού στην Eλλάδα και η λειτουργία του κατά τον 19ο αιώνα. Στο Tσαούσης, Δ. (επιμ.), Όψεις της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα. Aθήνα: Eστία.
Ζωγράφου, Ε. (1996). Ο “Ευλογημένος” Αθηναιογράφος Δημήτρης Γρ. Καμπούρογλου μια πρωτοποριακή μορφή. Η ζωή και το έργο του (1852-1942). Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
Hering, G. (2004). Tα πολιτικά κόμματα στην Eλλάδα 1821-1936 (δύο τόμοι).
Aθήνα: Mορφωτικό Ίδρυμα Eθνικής Tραπέζης.
Joyce, P. (2010). Σύγχρονη πόλη. Η διακυβέρνηση της ελευθερίας. Αθήνα: Πλέθρον.
Καμπούρογλου, Δημήτριος (1920). Ο Αναδρομάρης της Αττικής. Αθήνα: Εκδ. Μιχαήλ Ζηκάκη.
Καμπούρογλου, Δημήτριος (1922). Αι Παλαιαί Αθήναι. Αθήνα: Βιβλ. Δ. Ν. Καραβία.
Καραδήμου-Γερολύμπου, Α. (1985). Σχεδιασμός και ανάκτηση του χώρου της πόλης. Χαρακτήρας της πολεοδομικής παρέμβασης του κράτους κατά την μετάβαση από την Οθωμανική στην Νεοελληνική πόλη. Στα Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου Ιστορίας, Η νεοελληνική πόλη, οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος, τόμος Β' (σελ. 381-395). Αθήνα: Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού.
Καραδήμου-Γερολύμπου, Α. και Παπαμίχος, Ν. (1988). Ρύθμιση του χώρου: Πολιτικές πρωτοβουλίες και θεσμικές ρυθμίσεις. Στο Γ. Μαυρογορδάτος και Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός (σελ. 113-133). Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.
Kαυταντζόγλου, P. (2001). Στη σκιά του Iερού Bράχου. Tόπος και μνήμη στα Aναφιώτικα. Aθήνα: Eλληνικά Γράμματα.
Κεραμάρη, Φ. (2001). Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου ως πεζογράφος. Αθήνα: Εστία.
Kόκκινος, Γ. (2000). H αμφιθυμία για την πόλη. Η ελληνική διανόηση στην καμπή του 19ου αιώνα και το αστικό φαινόμενο. Στο Eταιρεία Mελέτης Nέου Eλληνισμού, H πόλη στους νεότερους χρόνους. Mεσογειακές και βαλκανικές όψεις (19ος-20ος αι.) (σελ. 597-614). Πρακτικά του B’ Διεθνούς Συνεδρίου, Aθήνα: EMNE.
Κόκκου, Α. (1977). Η μέριμνα για τις αρχαιότητες στην Ελλάδα και τα πρώτα μουσεία. Αθήνα: Ερμής.
Kορασίδου, M. (2002). Oταν η aρρώστια aπειλεί. Επιτήρηση και έλεγχος της yγείας του πληθυσμού στην Eλλάδα του 19ου Aιώνα. Aθήνα: Tυπωθήτω – Γ. Δαρδανός.
Κουμανούδης, Σ. (2005). Καθολικόν Πανόραμα των Αθηνών. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Κωνσταντινίδης, Ά. (1987). Για την Αρχιτεκτονική. Αθήνα: Άγρα.
Λεοντή, Ά. (1998). Tοπογραφίες ελληνισμού. Xαρτογραφώντας την πατρίδα. Aθήνα: Scripta.
Μαργαρίτη, Φ. (2005). Η «Λ. Συγγρού» και η Αθήνα της γενιάς του ’30 (Γ. Θεοτοκάς – Γ. Σεφέρης). Στο συλλογικό, Πρακτικά Συνεδρίου Ελευθέριος Βενιζέλος και ελληνική πόλη. Πολεοδομικές πολιτικές και κοινωνικοπολιτικές ανακατατάξεις (σελ. 311-319). Αθήνα: ΤΕΕ, ΕΜΠ, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος.
Μαρινάκη, Ε. (2004). Οδοιπορικός σύνδεσμος και περιηγητική λέσχη. Στο ένθετο Επτά Ημέρες με τίτλο «Γιώργος Βαφιαδάκης Περιηγητική Φωτογραφία», εφ. Η Καθημερινή της Κυριακής (σελ. 8-16), 22 Φεβρουαρίου 2004 .
Μελάς, Μ. (1997). Το έργο της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών για την προστασία της φύσης και την αναστύλωση μνημείων. Στο ένθετο Επτά Ημέρες με τίτλο «Υμηττός Το μενεξεδένιο βουνό» (σελ. 27-30), εφ. Η Καθημερινή της Κυριακής, 28 Σεπτεμβρίου 1997.
Μιχαηλίδου, Χ. (2003). Η «κατασκευή» του αττικού τοπίου. Στο Κ. Μανωλίδης (επιμ.), «Ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον». Αναγνώσεις και προοπτικές του τοπίου στην Ελλάδα (σελ. 67-80). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών: εκδ. Νησίδες.
Mουζέλης, N. (1978). Nεοελληνική κοινωνία: Όψεις υπανάπτυξης. Aθήνα: Eξάντας.
Μπίρης, Κ. (1966). Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν Αιώνα. Αθήνα: Μέλισσα.
Μπίρης, Μ. (2015). Κώστας Η. Μπίρης. Βίος αφιερωμένος στην πόλη των Αθηνών. Αθήνα: Μέλισσα.
Οικονόμου, Λ. (2008). Η κοινωνική παραγωγή του αστικού χώρου στη μεταπολεμική Αθήνα. Η περίπτωση της Βούλας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Παπαγεωργίου-Βενετάς, Α. (2005). Ίχνη ελληνικά. Κείμενα ιστορίας και τέχνης. Αθήνα: Ποταμός.
Παπαγεωργίου-Βενετάς, Α. (2010). Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968). Τα χρόνια της μαθητείας μου κοντά του. Αθήνα: Σήμα.
Παπαϊωάννου, Η. (2014). Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου μεταξύ μύθου και ιδεολογίας. Αθήνα: Άγρα.
Πετμεζάς, Σ. (1991). Oι έγγειες σχέσεις, 1830-1880. Στο Γ. B. Δερτιλής και K. Kωστής (επιμ.), Θέματα νεοελληνικής ιστορίας (18ος-20ος αιώνας) (σελ. 91-108). Aθήνα και Kομοτηνή: Eκδ. Σάκκουλα.
Πικιώνης, Δημήτρης (2000). Κείμενα. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Πολίτης, Α. (1993). Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880. Αθήνα: Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού-Μνήμων.
Ποταμιάνος, Ν. (2015). Οι νοικοκυραίοι. Μαγαζάτορες και βιοτέχνες στην Αθήνα 1880-1925. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Πούπου, Άννα (2011). Η ρητορική της ανοικοδόμησης: θεματικές της μεταμόρφωσης του αστικού χώρου στον ελληνικό κινηματογράφο της δεκαετίας του ’60. Αρχειοτάξιο, 13, σελ. 39-50.
Πρωία, Α. (1997). Τα ίχνη του ευρωπαϊκού και νεοελληνικού Διαφωτισμού στο έργο του Δημήτρη Γληνού. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Ροΐδης, Εμμανουήλ (1995). Αφηγηματικά κείμενα. Αθήνα: Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη.
Σιακκής, Ι. (2012). Δημήτριος Γ. Καμπούρογλου Η ζωή και το έργο του. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Σιατόπουλος, Δ. (1991). Eλληνική Περιηγητική Λέσχη - Oδοιπορικός Σύνδεσμος 1921-1991. Eβδομήντα χρόνια τουριστικού και πνευματικού πολιτισμού. Aθήνα: Eλληνική Περιηγητική Λέσχη.
Σκληρός, Γ. (1971). Τα σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Διεθνούς Επικαιρότητας.
Τζιόβας, Δ. (1989). Οι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο. Αθήνα: Οδυσσέας.
Τρίκκας, Τ. (2009). ΕΔΑ 1951-67. Το νέο πρόσωπο της Αριστεράς. Αθήνα: Θεμέλιο, δύο τόμοι.
Τσιριμώκου, Λ. (1988). Γραμματολογία της πόλης – Λογοτεχνία της πόλης – Πόλεις της λογοτεχνίας. Αθήνα: Λωτός.
Tσουκαλάς, K. (1977). Γύρω από το πρόβλημα της πολιτικής πελατείας στην Eλλάδα του 19ου αιώνα. Στο Γ. Kοντογιώργης (επιμ.), Kοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις στην Eλλάδα. Aθήνα: Eξάντας.
Τσουκαλάς, Κ. (1996). Ταξίδι στο λόγο και την ιστορία. Κείμενα 1969-1996. Αθήνα: Πλέθρον.
Φεσσά-Εμμανουήλ, Ε. (2013). Αριστοτέλης Ζάχος. Στο Ε. Φεσσά-Εμμανουήλ και Ε. Μαρμαράς, 12 Έλληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου (σελ. 2-45). Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Φιλιππίδης, Δ. (1984). Nεοελληνική αρχιτεκτονική. Aθήνα: Mέλισσα.
Φιλιππίδης, Δ. (1990). Για την ελληνική πόλη, μεταπολεμική πορεία και μελλοντικές προοπτικές. Αθήνα: Θεμέλιο.
Xατζηιωσήφ, X. (1994). Δημοκρατία και πελατειακές σχέσεις. Tρεις πρόσφατες αναλύσεις της ελληνικής πολιτικής του 19ου αιώνα. Mνήμων, 16, σελ. 167-197.
Φιλιππίδης, Δ., 1984, Nεοελληνική αρχιτεκτονική. Aθήνα: Mέλισσα.
Χαστάογλου, Β. (1988). Η ανάδυση της νεοελληνικής πόλης: Η σύλληψη της μοντέρνας πόλης και ο εκσυγχρονισμός του αστικού χώρου. Στο Γ. Μαυρογορδάτος και Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός (σελ. 93-112). Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.
Bastéa, E. (2000). The creation of modern Athens planning the myth. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
Coen, D. (2008). The greening of German history. Isis, 99, pp. 142-148.
Corbin, A. (1988). Le territoire du vide. Paris: Flammarion.
Cronon, W. (1996). The trouble of wilderness. Environmental History, 1, pp.7-28.
Doherty, B. (2002). Ideas and actions in the Green movement. London και New York: Routledge.
Du Bouley, J. (1974). Portrait of a Greek mountain village. Oxford: Clarendon Press.
Eagleton, T. (1990). The ideology of the aesthetic. Oxford: Blackwell Publishers.
Flint, Κ. and Morphy, Η. (eds) (2000). Culture, landscape and the environment. Oxford: Oxford University Press.
Ford, C. (2004). Nature, culture and conservation in France and her Colonies 1840-1940. Past & Present, 183, pp. 173-198.
Glendinning, M. (2013). The conservation movement: A history of architectural preservation. London and New York: Routledge.
Hall, P. (1996). Cities of tomorrow. Oxford: Blackwell Publ.
Herzfeld, M. (1992). The Social Production of Indifference: Exploring the Symbolic Roots of Western Bureaucracy. Oxford: Berg.
Hess, S. (2012). William Wordsworth and the Ecology of Authorship: The roots of environmentalism in nineteenth-century culture. Charlottesville: University of Virginia Press.
Hitt, Chr. (1999). Toward an ecological sublime. New Literary History, 30 (3), pp. 603-623.
Hubbell, A. J. (2018). Byron’s nature a romantic vision of cultural ecology. London: Palgrave Macmillan.
Jokilehto, J. (1999). A history of architectural conservation. Oxford: Butterworth Heinemann.
Kroeber, K. (1994). Ecological literary criticism: Romantic imagining and the biology of mind. New York: Columbia Universirty Press.
McKusick, J. C. (2000). Green writing romanticism and ecology. New York: St. Martin’s Press.
Parham, J. (2017). Literature and sustenability: Concept, text and culture. Manchester: Manchester University Press.
Rabinow, P. (1989). French Modern. Norms and forms of the social environment. Chicago & London: University of Chicago Press.
Rotemberg, R. (2001). Metropolitanism and the transformation of urban space in nineteenth-century colonial metropoles. American Anthropologist, 103 (1), pp. 7-15.