Από την «πασοκοποίηση» στην «απο-πασοκοποίηση»; Η (τριπλή) ρήξη του ΠΑΣΟΚ με την πολιτική του παράδοση (2012-2020)

PDF
Δημοσιευμένα: Ιαν 29, 2022
DOI: https://doi.org/10.12681/grsr.29398
Λέξεις-κλειδιά:
ελληνική πολιτική ελληνικό κομματικό σύστημα κομματική αλλαγή σοσιαλδημοκρατία ΠΑΣΟΚ
Costas Eleftheriou
Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, ΔΠΘ
https://orcid.org/0000-0003-4862-7358
Chrysanthos D. Tassis
Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, ΔΠΘ
Περίληψη

Στο παρόν άρθρο θα αναλυθεί η πορεία του ΠΑΣΟΚ στην περίοδο από το 2012 έως το 2020 και η προσαρμογή του στη «μετα-ηγεμονική» του φάση. Ο ηγεμονικός ρόλος του κατοχυρωνόταν σε μια πολιτική παράδοση με τρεις διαστάσεις - οργανωτική, ιδεολογική, στρατηγική. Μετά το 2012 το κόμμα επέλεξε μια τροχιά προσαρμογής στο νέο πλαίσιο, η οποία οργανώθηκε ως μια τριπλή ρήξη του ΠΑΣΟΚ με την πολιτική του παράδοση. Αυτή η μεταβολή θα εξηγηθεί με βάση τρεις ανεξάρτητες μεταβλητές: την παράμετρο των Μνημονίων και των όρων εφαρμογής τους, τη θέση του ΠΑΣΟΚ στον κομματικό ανταγωνισμό μετά το 2012 και την κρατικοποίηση του κόμματος.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση 4.0.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών διατίθενται με άδεια  Creative Commons 4.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών διατηρεί το δικαίωμα να δημοσιεύει, να αναπαραγάγει, να παρουσιάζει στο κοινό, να διανέμει και χρησιμοποιεί άρθρα που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών έργων, για όλο τον χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη της Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, καθώς και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικά Συγγραφέων
Costas Eleftheriou, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, ΔΠΘ
Δρ. Πολιτικής Επιστήμης. Συμβασιούχος διδάσκων, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, ΔΠΘ
Chrysanthos D. Tassis, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, ΔΠΘ

Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, ΔΠΘ

Αναφορές
Αρανίτου Β., Παπαβλασόπουλος, Ε. και Σπουρδαλάκης, Μ. (2011). Από την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στο… Μνημόνιο: Το «χρονικό» μιας προαναγγελθείσας κρίσης. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 134-135, σελ. 37-50.
Ασημακόπουλος, Β. (2017). Πρώτη φορά Αριστερά: Αντιθέσεις, αντιφάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις στο ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1974-1990 και οι βάσεις του πολιτικού μεταμορφισμού του. Αθήνα: A.P. Publications.
Ασημακόπουλος, Β. και Τάσσης, Χ. (2018). ΠΑΣΟΚ: Σταθμοί και όρια στη διαμόρφωση και εξέλιξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (1974-2018). Στο Β. Ασημακόπουλος και Χ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική Οργάνωση – Ιδεολογικές Μετατοπίσεις – Κυβερνητικές Πολιτικές (σελ. 19-103). Αθήνα: Gutenberg.
Βενιζέλος, Ε. ([2001] 2007). Το «ανοιχτό κόμμα». Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Βερναρδάκης, Χ. (2011). Πολιτικά κόμματα, εκλογές & κομματικό σύστημα. Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης 1990-2010. Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας.
Βούλγαρης, Γ. και Νικολακόπουλος, Η. (επιμ.), (2014). 2012: Ο διπλός εκλογικός σεισμός. Αθήνα: Θεμέλιο.
Γεωργιάδου, Β. (2002). Labour Party, SPD και ΠΑΣΟΚ. Συστήματα κομματικής διεύθυνσης και οργανωτική ανασυγκρότηση. Στο Η. Κατσούλης (επιμ.), Νέα Σοσιαλδημοκρατία: Περιεχόμενα πολιτικής, θεσμοί οργανωτικές δομές (σελ. 325 - 423). Αθήνα: Ι. Σιδέρης.
Ελευθερίου, Κ. (2015). ΠΑΣΟΚ και «Κίνημα» στις εκλογές του 2015: ένας πολιτικός χώρος αντιμέτωπος με την μετα-ηγεμονική του φάση. Aνακοίνωση στην Επιστημονική Ημερίδα, Εκλογές Ιανουαρίου 2015, Κέντρο Πολιτικών Ερευνών, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, 25 Φεβρουαρίου.
Ελευθερίου, Κ. (2018). ΠΑΣΟΚ και Α(α)ριστερά: Στοιχεία για μια πολυκύμαντη σχέση (1974-2009). Στο Β. Ασημακόπουλος και Χ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική Οργάνωση – Ιδεολογικές Μετατοπίσεις – Κυβερνητικές Πολιτικές (σελ.222-289). Αθήνα: Gutenberg.
Ελευθερίου, Κ. (2019). Το Κίνημα Αλλαγής στη μετεκλογική συνθήκη: Εσωκομματική ρευστότητα και δυσεπίλυτα στρατηγικά διλήμματα. εφ. Εποχή, 13 Οκτωβρίου.
Ελευθερίου, Κ. Και Τάσσης, Χ. (2011). Εσωκομματική πολιτική και στρατηγική του κράτους: το συμμετοχικό εγχείρημα του ΠΑΣΟΚ (2004-2009). Επιστήμη και Κοινωνία, 27, σελ. 55-82.
Ελευθερίου, Κ. και Τάσσης, Χ. (2013).ΠΑΣΟΚ: Η άνοδος και η πτώση (;) ενός ηγεμονικού κόμματος. Αθήνα: Σαββάλας.
Κατσαμπέκης, Γ. (2018). Ο πολιτικός λόγος του «εκσυγχρονισμού» (1989-2004). Στο Β. Ασημακόπουλος και Χ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική οργάνωση – ιδεολογικές μετατοπίσεις – κυβερνητικές πολιτικές (σελ. 424-466). Αθήνα: Gutenberg.
Κουστένης, Π. (2018). Στο λυκόφως (;) του πράσινου ήλιου: Συγκρότηση και μετεξέλιξη της εκλογικής βάσης του ΠΑΣΟΚ (1974-2015).Στο Β. Ασημακόπουλος και Χ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική οργάνωση – ιδεολογικές μετατοπίσεις – κυβερνητικές πολιτικές (σελ. 290-320). Αθήνα: Gutenberg.
Κουστένης, Π. (2019). Η εκλογική αντιστοίχιση 2012-2015: Από το ΠΑΣΟΚ στον ΣΥΡΙΖΑ. Στο Γ. Μπαλαμπανίδης (επιμ.), ΣΥΡΙΖΑ, ένα κόμμα εν κινήσει: Από τη διαμαρτυρία στη διακυβέρνηση (σελ. 41-75). Αθήνα: Θεμέλιο.
Μαυρής, Γ. (2013). To ΠΑΣΟΚ του Ευάγγελου Βενιζέλου: Πού εντοπίζεται η συνεχιζόμενη μετεκλογικά φθίνουσα πορεία του κόμματος. mavris.gr/3549/pasok-venizelou/.
Μπιθυμήτρης, Γ. (2018). Μια ιδιότυπη σοσιαλδημοκρατική συνδικαλιστική ταυτότητα: ΠΑΣΟΚ και συνδικάτα από τη Μεταπολίτευση στην κρίση. Στο Β. Ασημακόπουλος και Χ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική οργάνωση – ιδεολογικές μετατοπίσεις – κυβερνητικές πολιτικές (σελ. 134-161). Αθήνα: Gutenberg.
Μποτόπουλος, Κ. (1994). Σοσιαλιστές και εξουσία: Ελλάδα, Γαλλία, Ισπανία στη δεκαετία του ’80. Αθήνα: Πόλις.
Μοσχονάς, Γ. (1994). Η διαιρετική τομή Δεξιάς-Αντιδεξιάς στη Μεταπολίτευση (1974-1990). Στο Ν. Δεμερτζής (επιμ.), Η ελληνική κουλτούρα σήμερα (σελ. 159-215). Αθήνα: Οδυσσέας.
Πανταζόπουλος, Α. (2001). «Για το λαό και το έθνος». Η στιγμή Ανδρέα Παπανδρέου 1965-1989. Αθήνα: Πόλις.
Πανταζόπουλος, Α. (2006). Με τους πολίτες κατά του Λαού: Το ΠΑΣΟΚ της νέας εποχής. Αθήνα: Εστία.
Παπαβλασόπουλος, Ε. (2015). Μετατοπίσεις στο ελληνικό κομματικό σύστημα: Από το ενιαίο μαζικό κόμμα του κράτους στο κόμμα «εκτάκτου εθνικής ανάγκης»;. Στο Ν. Γ. Γεωργαράκης και Ν. Δεμερτζής (επιμ.), Το πολιτικό πορτραίτο της Ελλάδας. Κρίση και η αποδόμηση του πολιτικού (σελ. 141-167). Αθήνα: Gutenberg - Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
Παπαβλασόπουλος, Ε. και Σπουρδαλάκης, Μ. (2010). Πολιτικές δυνάμεις και κομματικό σύστημα στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Στο Α. Μωυσίδης και Σ. Σακελλαρόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα στον 19ο και 20ό αιώνα. Εισαγωγή στην ελληνική κοινωνία (σελ. 313-340). Αθήνα: Τόπος.
Παππάς, Τ.Σ. (2009). Το χαρισματικό κόμμα: ΠΑΣΟΚ, Παπανδρέου, εξουσία. Αθήνα: Πατάκης.
Sassoon, D. (2001). Εκατό χρόνια σοσιαλισμού, τόμος 2. Αθήνα: Καστανιώτης.
Σημίτης, Κ. (2005). Πολιτική για μια Δημιουργική Ελλάδα. 1996-2004. Αθήνα: Πόλις.
Σπουρδαλάκης, Μ. (1988). ΠΑΣΟΚ: Δομή, εσωκομματικές κρίσεις και συγκέντρωση εξουσίας. Αθήνα: Εξάντας.
Σπουρδαλάκης, Μ. (1998). Από το ‘Κίνημα Διαμαρτυρίας’ στο ‘Νέο ΠΑΣΟΚ. Στο Μ. Σπουρδαλάκης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ: Κόμμα – κράτος – κοινωνία (σελ. 15-75). Αθήνα: Πατάκης.
Σπουρδαλάκης, Μ. (2003). Το κομματικό φαινόμενο: Εξέλιξη και συγκυρία. Στο Δ. Τσάτσος και Ξ. Κοντιάδης (επιμ.), Το μέλλον των πολιτικών κομμάτων (σελ. 39-64). Αθήνα: Παπαζήσης.
Τάσσης, Χ. (2008). ΠΑΣΟΚ 1974-1996: Η οικοδόμηση ενός ηγεμονικού κόμματος. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ.
Τάσσης, Χ. (2018α). Το θεωρητικό σχήμα του ΠΑΣΟΚ: Θεωρία της Εξάρτησης, ριζοσπαστικός προσανατολισμός με σοσιαλιστική προοπτική. Στο Β. Ασημακόπουλος και Χ. Τάσσης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική οργάνωση – ιδεολογικές μετατοπίσεις – κυβερνητικές πολιτικές (σελ. 323-366). Αθήνα: Gutenberg.
Τάσσης, Χ. (2018β). Αποσυγκλιτικές τάσεις στην πολιτική καρτελοποίηση: Η «πασοκοποίηση» (;) της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Ετήσια Επιθεώρηση Ιστορίας, Κοινωνίας και Πολιτικής, 4, σελ. 131-152.
Bailey, D.J. (2017). Protest movements and parties of the Left. Lanham (MD): Rowman&Littlefield.
Bailey, D.J., DeWaele, J.-M., Escalona, F. and Vieira, M. (2014). Introduction. In D.J. Bailey, J.-M. De Waele, F. Escalona and M. Vieira (Εds.), European social democracy during the global economic crisis: Renovation or resignation?(pp. 1-15). Manchester: ManchesterUniversityPress.
Berman, S. and Snegovaya, M. (2019). Populism and the decline of social democracy. Journal of Democracy, 30 (3), pp. 5-19.
Bremer, B. (2018). The missing left? Economic crisis and the programmatic response of social democratic parties in Europe. Party Politics, 24 (1), pp. 23–38.
Bronner, S. E. (1999). Ideas in action: Political tradition in the twentieth century.Oxford, Lanham (MD): Rowman& Littlefield.
Calca, P. and Gross, M. (2019). To adapt or to disregard? Parties’ reactions to external shocks.West European Politics, 42(3), pp. 545-572.
Cronin, J., Ross, G. and Shoch, J. (Εds.) (2011).What’s left of the Left: Democrats and social democrats in challenging times. Durham, London: Duke University Press.
Crouch, C. (2014). The double crisis of European social democracy. In M.Castells, O. Bouin, J. Caraça, G. Cardoso, J. Thompson and M. Wieviorka (Εds.), Europe's Crises (pp. 294-321). Cambridge, Medford (MA): Polity Press.
Doran, J. (2015). 5 Things you need to know about “Pasokification”. novaramedia.com/2015/01/28/5-things-you-need-to-know-about-pasokification.
Eleftheriou, C. and Papadopoulos, O. (2018). The role of troika in the Greek economic crisis and its social and political consequences. In J. Grady and C. Grocott (Εds.), The continuing imperialism of free trade: Developments, trends and the role of supranational agents (pp. 101-112). Oxford, NewYork: Routledge.
Escalona, F. and Vieira, M. (2014). ‘‘It doesn't happen here either’’: why social democrats fail in the context of the economic crisis. In D.J. Bailey, J.-M. De Waele, F. Escalona and M. Vieira (Εds.), European social democracy during the global economic crisis: Renovation or resignation? (pp. 19-41). Manchester: Manchester University Press.
Escalona, F. Vieira, M. and De Waele, J-M. (2013). The unfinished history of the social democratic family. In J.-M. De Waele, F. Escalona and M. Vieira (Εds.), The Palgrave handbook of social democracy in the European Union (pp. 3-29). Basingstoke, New York: Palgrave/Macmillan.
Gallagher, T. and Williams, M.A. (Εds.) (1989). Southern European socialism: Parties, elections and the challenge of government. Manchester: Manchester University Press.
Hernández, E. and Kriesi, H. (2016). The electoral consequences of the financial and economic crisis in Europe. European Journal of Political Research, 55 (2), pp. 203-224.
Hindmoor, A. (2018).What's left now? The history and future of social democracy, New York: Oxford University Press.
Hobolt, S.B.and Tilley, J. (2016). Fleeing the centre: the rise of challenger parties in the aftermath of the euro crisis.West European Politics, 39 (5), pp. 971-991.
Keating, M. and McCrone, D. (2013). The crisis of social democracy.In M. Keating and D. McCrone (Εds.), The crisis of social democracy in Europe, (pp. 1-13). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Kennedy, P. and Manwaring, R. (2018). The dilemmas of social democracy.In R. Manwaring and P. Kennedy (Εds.), Why the left loses: The decline of the centre-left in comparative perspective (pp. 203-217). Bristol: PolicyPress.
Krouwel, A. and Kutiyski, Y. (2019). Finding the Way Forward. Positioning of Europe’s progressive parties and their voters. Friedrich-Ebert-Stiftung.file:///Users/andrekrouwel/Downloads/Strategy_Debates_Paper.pdf.
Lavelle, A. (2014). Post face: Death by a thousand cuts?. In D. J. Bailey, J.-M. De Waele, F. Escalona and M. Vieira (Εds.), European social democracy during the global economic crisis: Renovation or resignation? (pp. 270-283). Manchester: ManchesterUniversity Press.
LeDuc, L. and Pammett, J.H. (2013). The fate of governing parties in times of economic crisis. Electoral Studies, 32 (3), pp. 494-499/
McCrone, D. and Keating, M. (2013). Social democracy in crisis: Outlining the trends in Western Europe. In M. Keating and D. McCrone (Εds.), The crisis of social democracy in Europe (pp. 28-46). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Meyer, H. and Rutherford, J. (Εds.) (2012), The future of European social democracy: Building the good society. Basingstoke, NewYork: Palgrave/Macmillan.
Moschonas, G. (2001). The path of modernization: PASOK and European integration.Journal of Southern Europe and the Balkans, 3(1), pp.11-24.
Moschonas, G. (2011). Historical decline or change of scale? The electoral dynamics of European social democratic parties, 1950–2009. In J. Cronin, G. Ross and J. Shoch (Εds.), What’s left of the Left: Democrats and social democrats in challenging times (pp. 50-85). Durham, London: Duke University Press.
Moschonas, G. (2015). The Greek debt crisis and PASOK: Lessons for European social democracy. In E. Stetter, K. Duffek and A. Skrzypek (Εds.), For aconnecting progressive agenda,(pp. 410-430). Poland: Foundation for European Progressive Studies and Renner Institute.
Moschonas, G. (2020). Superficial social democracy: PASOK, the state and the shipwreck of the Greek economy. In M. Fulla and M. Lazar (Εds.), European socialists and the state in the twentieth and twenty-first centuries, (pp. 379-400). Palgrave/Macmillan. doi.org/10.1007/978-3-030-41540-2.
Ryner, M. (2014). Why the financial crisis has not generated a social democratic alternative in Europe?. In D.J. Bailey, J.-M. De Waele, F. Escalona and M. Vieira (Εds.), European social democracy during the global economic crisis: Renovation or resignation? (pp. 60-76). Manchester: Manchester University Press.
Sotiropoulos,D.A. (2014).Triumph and collapse: PASOK in the wake of the crisis in Greece (2009-2013). In D.J. Bailey, J.-M. De Waele, F. Escalona and M. Vieira (Εds.), European social democracy during the global economic crisis: Renovation or resignation? (pp. 193-212). Manchester: Manchester University Press.
Spourdalakis, M., Eleftheriou, C. y Tassis, C. (2014). Las politicas del PASOK en Grecia: del reformismo a la austeridad (1974-2012). En J. Lanzaro (Ed.), Social Democracias «Tardias» Europa Meriditional y America Latina (pp. 73-102). Madrid: Centro De Estudios Politicos Y Constitutionales.
Spourdalakis, M. and Tassis, C. (2006). Party change in Greece and the vanguard role of PASOK, South European Society & Politics, 11 (3–4), pp. 497-513.
ΚΟΜΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ (ΚΕΙΜΕΝΑ, ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ, ΟΜΙΛΙΕΣ)
Βενιζέλος, Ε. (2012α). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ, 10 Μαρτίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/168-politicalspeeches2012/3115-pasok-sp-13194.html.
Βενιζέλος, Ε. (2012β). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου σε εκδήλωση του τομέα γυναικών του κινήματος, 2 Μαΐου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/168-politicalspeeches2012/3359-pasok-sp-7091.html.
Βενιζέλος, Ε. (2012γ). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, 4 Μαΐου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/168-politicalspeeches2012/3381-syntagma.html.
Βενιζέλος, Ε. (2012δ). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην πλατεία του Δημαρχείου Αχαρνών, 12 Ιουνίου. evenizelos.gr/speeches.html?start=420.
Βενιζέλος, Ε. (2012ε). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, στην Εθνική Συνδιάσκεψη για τη διαδικασία ανασύστασης της Παράταξης, 6 Ιουλίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/168-politicalspeeches2012/3556-anasistasi.html.
Βενιζέλος, Ε. (2013α). Ομιλία του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελου Βενιζέλου στην έναρξη του (9ου) Συντακτικού Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ, 1 Μαρτίου. evenizelos.gr/190-speeches/4004-congress.
Βενιζέλος, Ε. (2013β). Δευτερολογία του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελου Βενιζέλου στο (9ο) Συντακτικό Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, 2 Μαρτίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/185-politicalspeeches2013/4008-deuterologia.html.
Βενιζέλος, Ε. (2013γ). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, στην κοινή συνεδρίαση του Πολιτικού Συμβουλίου και της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του Κινήματος, 12 Ιουνίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/185-politicalspeeches2013/4077-2013-06-12-15-12-58.html.
Βενιζέλος, Ε. (2013δ). Ομιλία Ευαγγέλου Βενιζέλου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, στη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του Κινήματος, 3 Ιουλίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/185-politicalspeeches2013/4094-ko.html.
Βενιζέλος, Ε. (2013ε). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, στη συνεδρίαση της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής, 22 Δεκεμβρίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/185-politicalspeeches2013/4279-n.html.
Βενιζέλος, Ε. (2014α). Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, σε εκδήλωση της «Ελιάς – Δημοκρατική Παράταξη», των PES& PES Activists για τους Νέους, 24 Απριλίου. evenizelos.gr/speeches/conferences-events/384-conferencespeech2014/4444-2014-04-24-18-28-22.html.
Βενιζέλος, Ε. (2014β).Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου, Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης και Προέδρου του ΠΑΣΟΚ στην εκδήλωση στο Caravel για την Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη, 16 Οκτωβρίου. evenizelos.gr/speeches/conferences-events/384-conferencespeech2014/4647-2014-10-17-06-50-43.html.
Βενιζέλος, Ε. (2015α). Ομιλία του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελου Βενιζέλου στην προσυνεδριακή εκδήλωση των συνδικαλιστικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ του ιδιωτικού τομέα, 11 Μαΐου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/393-politicalspeeches2015/4957-2015-05-13-13-58-13.html.
Βενιζέλος, Ε. (2014β).Ομιλία του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Ευ. Βενιζέλου, στο 10 Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, 6 Ιουνίου. evenizelos.gr/speeches/politicalspeeches/393-politicalspeeches2015/4982-2015-06-06-12-21-47.html.
Γεννηματά, Φ. (2015α). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ στη συνεδρίαση της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής, 19 Ιουλίου. tinyurl.com/y3ua327p.
Γεννηματά, Φ. (2015β). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ για τα 41 χρόνια από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, 3 Σεπτεμβρίου. tinyurl.com/y3u7ehjm.
Γεννηματά, Φ. (2015γ). Ομιλίατηςεπικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξηςκαι Προέδρουτου ΠΑΣΟΚ Φώφης Γεννηματάστηνσυγκέντρωση στο Σπόρτινγκ, 16 Δεκεμβρίου. tinyurl.com/y555y6bf.
Γεννηματά, Φ. (2016α). Ομιλία της Προέδρου του ΠΑΣΟΚ Φώφης Γεννηματάκατά τη συνεδρίαση του Ενιαίου Πολιτικού Κέντρουτου ΠΑΣΟΚ, 20 Ιανουαρίου. tinyurl.com/yxk9pm4w.
Γεννηματά, Φ. (2016β). Κεντροαριστερά Αυτόνομη και Δυνατή για την Ελλάδα και την Ανάπτυξη για το Κοινωνικό Κράτος και τη Δικαιοσύνη, ομιλία σε στελέχη της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, 21 Φεβρουαρίου. tinyurl.com/yyy5pvrm.
Γεννηματά, Φ. (2016γ). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξηςστο κλείσιμο της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης της Δημοκρατικής Συμπαράταξηςστο ΣΕΦ, 15 Μαΐου. tinyurl.com/y36k88s7
Γεννηματά, Φ. (2016δ). Ομιλία Φώφης Γεννηματά στην εκδήλωση του ΙΣΤΑΜΕ για τα 20 χρόνια από τον θάνατο του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου, 22 Ιουνίου. tinyurl.com/y4weuhmp.
Γεννηματά, Φ. (2016ε). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξηςστηνκοινή συνεδρίαση ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ, Κινήσεων Πολιτών, 8 Σεπτεμβρίου. tinyurl.com/y3fbr9no.
Γεννηματά, Φ. (2016στ). Παρουσίαση των θέσεων της Δημοκρατικής Συμπαράταξης για το Νέο Εθνικό Αναπτυξιακό &Παραγωγικό Σχέδιο στην 81η ΔΕΘ, 12 Σεπτεμβρίου. tinyurl.com/y2vfqygl.
Γεννηματά, Φ. (2016ζ). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξηςστην κοινήσυνεδρίαση των ΚΠΕ ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ, Κινήσεις Πολιτών, 13 Νοεμβρίου. tinyurl.com/y2sesu37.
Γεννηματά, Φ. (2017α). Σημεία ομιλίας Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξης στη συνεδρίαση των Γραμματέων και Αν. Γραμματέων των Ν.Ε. του ΠΑΣΟΚ, 2 Μαΐου. tinyurl.com/yxaqellk.
Γεννηματά, Φ. (2017β). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής τηςΔημοκρατικής Συμπαράταξηςκατά την έναρξη του συνεδρίου τηςΔημοκρατικής Συμπαράταξης στο ΣΕΦ, 30 Ιουνίου. tinyurl.com/y2ztltfu.
Γεννηματά, Φ. (2017γ). Ομιλία της Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της ΔΗ.ΣΥ. Φώφης Γεννηματάστην εκδήλωση για την 43η επέτειο ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ, 3 Σεπτεμβρίου. tinyurl.com/y4t5yw45.
Γεννηματά, Φ. (2017δ). Ομιλία της Επικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξης και Προέδρου του ΠΑΣΟΚ Φώφης Γεννηματά στην Κοινή Συνεδρίαση των Κ.Ο. ΔΗΣΥ-ΠΟΤΑΜΙ, 6 Δεκεμβρίου. tinyurl.com/y3fpa8kv.
Γεννηματά, Φ. (2018α). Ομιλία Φώφης Γεννηματά Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής του Κινήματος Αλλαγής στο Ιδρυτικό Συνέδριο του Κινήματος Αλλαγής, 16 Μαρτίου. tinyurl.com/y5tjokno.
Γεννηματά, Φ. (2018β). Ομιλία της Προέδρου του Κινήματος Αλλαγής Φώφης Γεννηματά στη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, 26 Σεπτεμβρίου, tinyurl.com/yxcnt69y.
Γεννηματά, Φ. (2018γ). Ομιλία της Προέδρου του Κινήματος Αλλαγής, Φώφης Γεννηματά στην 3η Συνεδρίαση της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής, 16 Δεκεμβρίου. tinyurl.com/y5k6d2v3.
Παπανδρέου, Γ. (2005). Ομιλία του Γιώργου Α. Παπανδρέου στο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, 3 Μαρτίου, tinyurl.com/y46pwluq.
Παπανδρέου, Γ. (2010). Ομιλία του Πρωθυπουργού Γιώργου Α. Παπανδρέου στη Συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου, 2 Μαΐου. tinyurl.com/yywmuk34
ΠΑΣΟΚ. (2013). Σχέδιο Διακήρυξης ΠΑΣΟΚ για το 9ο Συνέδριο. naftemporiki.gr/cmsutils/downloadpdf.aspx?id=535982
ΠΑΣΟΚ. (2019). Σχέδιο Τροποποίησης του Καταστατικού. pasok.gr/sxedio-tropopoihshs-katastatikou/
Σκανδαλίδης, Γ. (2015). Κατευθύνσεις – Προτεραιότητες για το ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ, 4 Ιουνίου. skandalidis.gr/pasok/672-ethniko-sxedio-anasygkrotisis.