Σωκρατικοί απόηχοι στον Αρίστιππο τον Κυρηναίο και τον Γρηγόρη Βλαστό: ηδονή και ακοσμικότητα

PDF
Δημοσιευμένα: Μαρ 25, 2020
DOI: https://doi.org/10.12681/ethiki.22745
Σωτήρης Φουρνάρος
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη
Δεν διατίθεται περίληψη
Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Οι Συγγραφείς που δημοσιεύουν εργασίες τους σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους:

  1. Οι Συγγραφείς διατηρούν τα Πνευματικά Δικαιώματα και χορηγούν στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης ενώ ταυτόχρονα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας προστατεύονται σύμφωνα με την Creative Commons Attribution License που επιτρέπει σε τρίτους - αποδέκτες της άδειας να χρησιμοποιούν την εργασία όπως θέλουν με την προϋπόθεση της διατήρησης των διατυπώσεων που προβλέπονται στην άδεια σχετικά με την αναφορά στον αρχικό δημιουργό και την αρχική δημοσίευση σε αυτό το περιοδικό.

  1. Οι Συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές, και πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για την μη αποκλειστική διανομή της εργασίας όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό αυτό (π.χ. κατάθεση σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την προϋπόθεση της αναγνώρισης και την αναφοράς της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό το περιοδικό.

  1. Το περιοδικό επιτρέπει και ενθαρρύνει τους Συγγραφείς να καταθέτουν τις εργασίες τους μέσω διαδικτύου (π.χ. σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή στους προσωπικές τους ιστοσελίδες) πριν και μετά από τις διαδικασίες της δημοσίευσης, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγική ανταλλαγή ιδεών και σκέψεων καθώς επίσης και σε γρηγορότερη και μεγαλύτερη χρήση και ευρετηρίαση της δημοσιευμένης εργασίας (See The Effect of Open Access).
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Σωτήρης Φουρνάρος, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Τμήμα Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια
Αναφορές
Αριστοτέλους, Πολίτ., 1253α 27-29: «ὁ δὲ μὴ δυνάμενος κοινωνεῖν ἢ μηδὲν δεόμενος δι' αὐτάρκειαν οὐθὲν μέρος πόλεως, ὥστε ἢ θηρίον ἢ θεός».
ΡG 35, 1245 (Γρηγορίου του Θεολόγου, Λόγος ΚΣΤ': Εἰς ἑαυτὸν, ἐξ ἀγροῦ
ἑπανήκοντα μετὰ τὰ κατὰ Μάξιμον). Η αναφορά είναι για τον χριστιανό φιλόσοφο, ο οποίος ταυτίζεται εν προκειμένω με τον μοναχό.
Θεοδοσίου Πελεγρίνη, Ηθική Φιλοσοφία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997,
σελ. 22.
Βλ. Mario Vegetti, Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας (μτφρ. Γ. Δημητρακόπουλου), Τραυλός, Αθήνα, 2001, σελ. 273: «Η ηδονή με την έννοια της σωματικής (στομαχικής ή ερωτικής) ηδονής».
Για θεωρία του Αρίστιππου του Κυρηναίου βλ. Διογ. Λαερτ., Βίων καὶ γνωμών τῶν εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων, Loeb, II 86-93.
W. Windelband - H. Heimsoeth, Εγχειρίδιο ιστορίας της Φιλοσοφίας (μτφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλου), ΜΙΕΤ, τόμ. Α΄, Αθήνα 2001, σελ. 99.
Κωνσταντίνου Α. Γεωργούλη, Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας, Παπαδήμα, Αθήνα, 2000, σελ. 163.
Βλ. Διογ. Λαερτ., ό.π., 80: «ἀλλὰ πρὸς Σωκράτην μέν’, εἶπεν, ἦλθον παιδείας ἕνεκεν».
Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, ό.π., σελ. 163.
W. Windelband - H. Heimsoeth, ό.π., σελ. 96.
Ό.π.
Βλ. Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, ό.π., σελ. 167.
Mario Vegetti, ό.π., σελ. 273.
Ό.π.
W. Windelband - H. Heimsoeth, ό.π., σελ. 99.
Διογ. Λαερτ., ό.π., 75.
Βλ. και Mario Vegetti, ό.π., : «πρέπει έλεγε ο Αρίστιππος, εμείς να κατέχουμε την ηδονή, όχι αυτή εμάς ».
Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, ό.π., σελ. 169.
Για την αξία του σοφού ανθρώπου, βλ. Διογ. Λαερτ., ό.π., 73.
Βλ. ό.π., 91: «τὸν σοφὸν μήτε φθονήσειν, μήτε ἐρασθήσεσθαι, μήτε δεισιδαιμονήσειν. γίνεσθαι [sic] γὰρ ταῦτα παρὰ κενὴν δόξαν». Πρβλ. Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, ό.π., σελ. 163, σχετικά με το ότι, σύμφωνα με την παραπάνω τοποθέτηση του Αρίστιππου, ο σοφός δεν πρέπει να επιδιώκει σκοπούς που βρίσκονται μακριά, δεν πρέπει παρασυρόμενος π.χ. από τον φθόνο να επιδιώκει να αποκτήσει πολιτική δύναμη την οποία έχει ένας άλλος, ούτε να καταλαμβάνεται από έρωτα προς κάτι το οποίο δεν έχει, ούτε να αισθάνεται φόβο προς τους θεούς, οι οποίοι δεν αντικρίζονται ως κάτι δεδομένο. Από όλα αυτά πρέπει ο σοφός να απελευθερώνεται, καταλήγει ο Γεωργούλης.
Πρβλ. Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, ό.π., σελ. 166. Βέβαια, πρέπει να επισημανθεί πως ο Πλάτων βάζει τον Σωκράτη περισσότερο να συμφωνεί για την ύπαρξη μιας τέτοιας μετρητικής τέχνης στον Πρωταγόρα.
Βλ. Διογ. Λαερτ., ό.π., 91: «τὴν φρόνησιν ἀγαθὸν μὲν εἶναι λέγουσιν [ενν. οι Κυρηναϊκοί], οὐ δι ἑαυτὴν δὲ αἱρετήν, ἀλλὰ διὰ τὰ ἐξ αὐτῆς περιγιγόμενα [sίc]». Πρβλ. Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, σσ. 165-166.
Βλ. Διογ. Λαερτ., ό.π., 76: «Ερωτώμενος [ενν. ο Αρίστιππος] πῶς ἀπέθανε
Σωκράτης, ἔφη, ὡς ἂν ἐγὼ εὐξαίμην”».
Βλ. Mario Vegetti, ό.π., οὐ. 273 και 137.
Αξίζει να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι ο «νόμῳ» σοφός Πλάτων (χωρίς
τούτο να σημαίνει πως αδιαφορούσε για τον παράγοντα «φύση», αλλά είχε σαφώς πολιτική κεντρομόλο η φιλοσοφία, και η ηθική του, με την κατίσχυση των νόμων) είχε ονειδίσει τον Αρίστιππο στο Περί Ψυχής, και εν γένει για την πολυτελή ζωή του. Βλ. Διογ. Λαερτ., ό.π., 65 και 69.
Βλ. W. Windelband - H. Heimsoeth, ό.π., σελ. 100: «[...] οι Κυρη-
ναϊκοί, ιδιαίτερα ο Αρίστιππος, έκαναν συστηματικές έρευνες σχετικά
με η γένεση των παθών, δηλαδή των συναισθημάτων και των ορμών.
Στην ψυχολογία τους, που είχε φυσιογνωστική κατεύθυνση και συνέχιζε
την ψυχολογία του Πρωταγόρα [...]».
Ό.π., σελ. 106: «[...] ότι η αισθητηριακή αντίληψη, όπως κάθε γεγονός που συμβαίνει στον κόσμο, βασίζεται σε τελευταία ανάλυση σε κάποια κίνηση. Ως προς αυτό συμφωνούσαν με τους ατομικούς, που από
τη σχολή τους προήλθαν, όπως πιστεύεται, ο Πρωταγόρας, [...] γινόταν
αποδεκτό ότι στην αισθητηριακή αντίληψη δεν βρισκόταν σε κίνηση
μόνο το αντικείμενο που γινόταν αντιληπτό, αλλά και το όργανο που τελούσε το αντιληπτικό ενέργημα».
Γρηγόρη Βλαστού, Σωκράτης: ειρωνευτής και ηθικός φιλόσοφος (μτφρ.
Π. Καλλιγά, πρόλ. Αλ. Νεχαμά), Εστία, Αθήνα, 2000, σελ. 127.
Ο Σωκράτης υπήρξε «ένας άνθρωπος που ζούσε τη φιλοσοφία του». Βλ. ό.π., σελ. 98.
Ο Βλαστός καταχωρεί στους πρώιμους πλατωνικούς διαλόγους τους
εξής: «α) Οι Ελεγκτικοί Διάλογοι, κατ' αλφαβητική σειρά: Απολογία,
Γοργίας, Ευθύφρων, Ἱππίας Ελάττων, Ίων, Κρίτων, Λάχης, Πολιτείας
Α΄, Πρωταγόρας. Χαρμίδης. β) Μεταβατικοί Διάλογοι (γραμμένοι μετά
από όλους τους Ελεγκτικούς και πριν από όλους τους Διαλόγους της
Ομάδας ΙΙ [ενν. τους διαλόγους της μέσης περιόδου], κατ' αλφαβητική
σειρά: Ευθύδημος, Ιππίας Μείζων, Λύσις, Μενέξενος, Μένων)». Βλ. ό.π.,
σελ. 92.
Ὅ.π., σελ. 137.
Ό.π., σελ. 67. Πρβλ. G. Vlastos, "Socratic Irony", The Classical Quarterly, 97, I (1987), σσ. 94-95, όπου ο Βλαστός υποστηρίζει πως ο Σωκράτης ενδιαφέρεται για το ότι πρέπει να γνωρίσουμε την αλήθεια, αλλά περισσότερο για να την ανακαλύψουμε μόνοι μας για τον εαυτό μας (by yourself - for yourself.
Γρηγόρη Βλαστού, ό.π., σελ. 137.
Θεοδοσίου Πελεγρίνη, ό.π., σελ. 19: «Σύμφωνα με τις διάφορες μορφές της ηδονικής θεωρίας για το αγαθό, το ηθικά σωστό, το κίνητρο της ανθρώπινης πράξης έχει ιδιοτελικό χαρακτήρα».
W. Windelband - H. Heimsoeth, ό.π., σελ. 101.
Βλ. Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, ό.π., σσ. 167-168, όπου ξεχωρίζει η έννοια της αρετής, γενικά, και της φιλίας, ειδικότερα. Αυτά ξεπερνούν το ατομικό, ιδιοτελικό περιεχόμενο του Αρίστιππου και έχουν ως πεδίο εφαρμογής τους άλλους ανθρώπους, τους γονείς, την πατρίδα. Ο Γεωργούλης παρατηρεί πως, με βάση τα παραπάνω, υπάρχει μετατροπή του ατομικού ωφελιμισμού σε κοινωνικό ωφελιμισμό και αλτρουισμό.
Βλ. G. E. R. Lloyd, "Studies in Greek Philosophy by Gregory Vlastos", Isis, 87, 2 (1996), σελ. 341.
Socrates and Vietnam, βλ. G. Vlastos, Cambridge University Press, 1994,
σσ. 127-133.