Ένα τελευταίο ποτήρι; Αλκοόλ και αντιαλκοολισμός στην Ελλάδα (1870-1940)

ΑΝΑΓΝΩΣΗ (ελληνικά) ΕΚΤΥΠΩΣΗ (ελληνικά)
Published: Nov 28, 2020
DOI: https://doi.org/10.12681/pixels-h.25319
Κωστής Γκοτσίνας
https://orcid.org/0000-0002-9802-2579
Abstract

Η παρούσα μεταδιδακτορική έρευνα έχει ως αντικείμενο τη διάδοση του αλκοόλ και την ανάδυση της έννοιας του αντιαλκοολισμού στην ελληνική κοινωνία. Ως αφετηρία της παίρνει τη δεκαετία του 1870, κατά την οποία η αμπελοκαλλιέργεια πολλαπλασιάζεται θεαματικά στην Ελλάδα, διευρύνεται η συστηματική εγχώρια ποτοποιία και καταγράφεται αύξηση της κατανάλωσης του αλκοόλ. Ως καταληκτικό σημείο η μελέτη έχει τη δεκαετία του 1930, όταν τα κείμενα κατά του αλκοόλ πληθαίνουν και τα επιχειρήματα του σχετικού διαλόγου αποκρυσταλλώνονται.

Σκοπός της έρευνας είναι να καταγράψει την ιστορία των αλκοολούχων ποτών σε μια περίοδο που διεισδύουν στον δημόσιο χώρο και τις καταναλωτικές συνήθειες, να αναζητήσει τις ποικίλες και συχνά αποκλίνουσες αναπαραστάσεις τους, και να εξερευνήσει το περιεχόμενο, την εμβέλεια, αλλά και τα όρια του αντιαλκοολικού λόγου. Προκειμένου να απαντηθούν τα προαναφερθέντα ερωτήματα, επιστρατεύονται μια σειρά από πρωτογενείς πηγές και αρχεία, σε συνεχή διάλογο με την ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία επί του θέματος, ο οποίος επιτρέπει στην έρευνα να συνυπολογίσει τις πιο πρόσφατες μελέτες στο πεδίο του αλκοόλ και γενικότερα των ψυχοδραστικών ουσιών. Μέσα από τη μελέτη των πηγών και της βιβλιογραφίας, λοιπόν, η έρευνα αναλύει την αλληλεπίδραση του κρατικού μηχανισμού με τα δρώντα υποκείμενα και τις φυσικές ή τις περιβαλλοντικές συνθήκες κατά την ανάπτυξη της οινοπαραγωγής και της ποτοποιίας, αναζητά καθημερινές πρακτικές με πρωταγωνιστή το αλκοόλ στην ελληνική κοινωνία του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, περιγράφει μορφές κοινωνικότητας στις οποίες έπαιζαν καταλυτικό ρόλο τα προϊόντα ζύμωσης και απόσταξης, και ανιχνεύει ακαδημαϊκά, εμπορικά και πολιτισμικά δίκτυα τόσο εντός, όσο και εκτός των ελληνικών συνόρων.
Article Details
  • Section
  • Articles
Downloads
Download data is not yet available.
References
Αγριαντώνη, Χριστίνα. «Η ελληνική οινοβιομηχανία το 19ο αιώνα: Από την αναζήτηση της ποιότητας στο σταφιδίτη». Στο Ιστορία του ελληνικού κρασιού: Β ́ Τριήμερο εργασίας, Σαντορίνη, 7-9 Σεπτεμβρίου 1990, 133-144. Αθήνα: Πολιτιστικό-Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1992.
«Αι μεγάλαι κοινωνικαί πληγαί εν Ευρώπη: Ο αλκοολισμός, η τρέλλα, αι αυτοκτονίαι». Ακρόπολις, 10-13 Δεκεμβρίου 1897.
Αναφορά των αμπελοκτημόνων του νομού Αττικής περί ενδεικνυομένων μέτρων προς προστασίαν της οινοπαραγωγής προς την σεβ. Βουλήν των Ελλήνων. Αθήνα: Τυπ. Π. Λεωνή, 1908.
«Αντιαλκοολική εκστρατεία». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 1, τχ. 2 (Οκτώβριος 1902): 29-32.
Αποστολίδης, Σίμων. «Ο αλκοολισμός εν Κωνσταντινουπόλει παρά τοις ομογενέσι κατοίκοις». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 6, τχ. 11-12 (Ιούλιος-Αύγουστος 1908): 335-343.
Αρδίτης, Αλβέρτος. Ο αλκολισμός. Αθήνα: Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα της Ελλάδος, Εκδοτικό Τμήμα των Νεολαίων, 1919.
Αρμόδιος, Αχιλλεύς. «Ο αλκοολισμός υπό υγιεινήν και κοινωνιολογικήν έποψιν». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 2, τχ. 2 (Οκτώβριος 1903): 40-48.
Bakounakis, Nikos. «Patras et le commerce du raisin sec et du vin au XIXème siècle (1828-1914)». Διδακτορική διατριβή. École des Hautes Études en Sciences Sociales, 1995.
Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία. Τα εγκαίνια του οινοποιείου. Αθήνα: Τυπ. «Νομικής», 1900.
Βλαβιανός, Σιμωνίδης Γ. Ο αλκοολισμός, διατριβή επί υφηγεσία. Αθήνα: Τυπ. «Κράτους», 1907.
—————. «Ο αλκοολισμός και αι ολέθριαι αυτού συνέπειαι». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 6, τχ. 4 (Δεκέμβριος 1907): 97-128.
—————. «Ο ανταλκοολικός αγών εν Ελλάδι». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 8, τχ. 5-6 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1910): 1-2.
—————. «Ο αλκοολισμός». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 8, τχ. 5-6 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1910): 3-16, 145-192.
Braudel, Fernand. Υλικός πολιτισμός, οικονομία και καπιταλισμός (15ος-18ος αιώνας), τ. Α΄, Οι δομές της καθημερινής ζωής: Το δυνατό και το αδύνατο. Μετάφραση Κατερίνα Ασδραχά. Αθήνα: Μορφωτικό Ινστιτούτο Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδας, 1995.
Brühl-Cramer, von C. Über die Trunksucht und eine rationelle Heilmethode derselben. Βερολίνο: Nicolai, 1819.
Γαλανός, Σπυρίδων. Τα αλκοολούχα ποτά: Ιστορία, παρασκευή, σύστασις και ενέργεια αυτών επί του οργανισμού του ανθρώπου. Αθήνα: «Εκδοτική», 1926.
Γιαννήρης, Μιχαήλ. «Η παραφροσύνη εν Ελλάδι». Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις 1, τχ. 5 (Ιανουάριος 1903): 149-157.
Damer, Seán. «Legless in Sfakia: Drinking and Social Practice in Western Crete». Journal of Modern Greek Studies 6, τχ. 2 (Οκτώβριος 1988): 291-310.
Δοντάς, Σπυρίδων. Ο οίνος κατά του αλκοολισμού. Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον, 1935.
—————. «Ο οίνος κατά του αλκοολισμού». Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, Συνεδρία 14ης Μαρτίου 1935, 115-130.
Dontas, Sp. «Le vin en Grèce». Bulletin International du Vin 7, τχ. 76 (Σεπτέμβριος 1934): 50-54.
Fletcher, Holly Berkley. Gender and the American Temperance Movement of the Nineteenth Century. Λονδίνο και Νέα Υόρκη: Routledge, 2008.
Gaultier, Paul. Les maladies sociales. Παρίσι: Hachette, 1913.
Η κρίσις των οίνων: Έκθεσις της επιτροπής της Βουλής (εισηγητής: Εμμανουήλ Ρέπουλης). Αθήνα: Τυπ. Αν. Κωνσταντινίδου, 1909.
Herzfeld, Michael. The Poetics of Manhood: Contest and Identity in a Cretan Mountain Village. Πρίνστον: Princeton University Press, 1988.
Iossifides, Anna Marina. «Wine: Life’s Blood and Spiritual Essence in a Greek Orthodox Convent». Στο Alcohol, Gender, and Culture, επιμ. Dimitra Gefou-Madianou, 80-100. Λονδίνο και Νέα Υόρκη: Routledge, 1992.
Κατσαράς, Κωνσταντίνος. Οίνος και αλκοολισμός. [Αθήνα]: Τυπ. Πυρσού, 1936.
Κατσαράς, Μιχαήλ. Παθολογία των νεύρων και ψυχιατρική, τ. Β΄. Αθήνα: Εκδ. Αλ. Παπαγεωργίου, 1898.
Kielhorn, Friedrich-Wilhelm. «The History of Alcoholism: Brühl-Cramer’s Concepts and Observations». Addiction 91, τχ. 2 (Ιανουάριος 1996): 121-128.
Κουμανούδης, Στέφανος. Συναγωγὴ νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών, 2 τ. Αθήνα: Τυπ. Π. Δ. Σακελλαρίου, 1900.
Κριτσωτάκη, Δέσπω. «Ψυχική ασθένεια και ψυχιατρική νοσηλεία: Κοινωνικές προσλήψεις και λειτουργίες της ψυχιατρικής και των ψυχιατρικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα και τη Σκοτία των αρχών του 20ού αιώνα». Διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας 2009.
Legrain, Paul-Maurice. Ο αλκοολισμός. Αθήνα: Εκδ. Οίκος Γ. Φέξη, χ.χ.
Λιάτα, Ευτυχία. Τιμές και αγαθά στην Αθήνα (1839-1846): Μια μαρτυρία από το κατάστιχο του εμπόρου Χριστόδουλου Ευθυμίου. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1984.
Μαγκάκης, Μιχαήλ (επιμ.). Πρακτικά του Πανελληνίου Ιατρικού Συνεδρίου. Αθήνα: Τυπ. Π. Δ. Σακελλαρίου, 1902.
Ματθαίου, Άννα. «Το κρασί ως βασικό είδος διατροφής στην Τουρκοκρατία». Στο Ιστορία του ελληνικού κρασιού: Β ́ Τριήμερο εργασίας, Σαντορίνη, 7-9 Σεπτεμβρίου 1990, 183-190. Αθήνα: Πολιτιστικό-Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1992.
Μηνιαίον δελτίον θανάτων εν 12 πόλεσι της Ελλάδος εχούσαις πληθυσμόν ανώτερον των 10.000 κατοίκων. Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον, 1899-1908.
Μιταυτσής, Τηλέμαχος Α. Οι έκφυλοι. Αθήνα: Τυπ. Σπ. Κουσουλίνου, 1899.
Μπακουνάκης, Νίκος. Το κρασί του Γουσταύου: Αφήγημα οινικών περιπετειών. Αθήνα: Καστανιώτης, 1997.
Μωυσείδης, Μωυσής. «Το οινόπνευμα και τα οινοπνευματώδη ποτά από απόψεως υγιεινής». Υγεία 12, τχ. 2 (Φεβρουάριος 1935), 21-26.
Oldenburg, Ray. The Great Good Place: Cafés, Coffee Shops, Bookstores, Bars, Hair Salons, and Other Hangouts at the Heart of a Community. Κέμπριτζ: Da Capo Press, 1999 [1η έκδ. 1989].
Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921, τ. Β΄, Βιομηχανία-Εμπόριον. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Ιωάννου Χρ. Χατζηϊωάννου, 1923.
Παπαγιάννης, Κωνσταντίνος, επιμ. Πρακτικά του Β΄ Πανελληνίου Ιατρικού Συνεδρίου. Αθήνα: Μ. Σαλίβερος, 1903.
Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος. «Ο Αμερικάνος». Άστυ, 25-26 Δεκεμβρίου 1891.
Παπαταξιάρχης, Ευθύμιος. «Ο κόσμος του καφενείου: Ταυτότητα και ανταλλαγή στον ανδρικό συμποσιασμό». Στο Ταυτότητες και φύλο στη σύγχρονη Ελλάδα, επιμ. Ευθύμιος Παπαταξιάρχης και Θεόδωρος Παραδέλλης, 209-250. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2006 [1η έκδ. 1992].
Perrusel, Henri. «Η δίψα». Εστία 16, τχ. 27 (1891): 10-11.
Πίντος, Βικέντιος. Φαρμακοποιία. Αθήνα: Τυπ. Ανδρ. Κορομηλά, 1884.
Rorabaugh, William J. Prohibition: A Concise History. Οξφόρδη: Oxford University Press, 2018.
Schüle, Heinrich. Κλινική πραγματεία περί φρενικών νόσων. Μετάφραση Τηλέμαχος Μιταυτσής. Αθήνα: Τυπ. Παλιγγενεσίας, 1894.
Sournia, Jean-Charles. A History of Alcoholism. Μετάφραση Nick Hindley, Gareth Stanton. Οξφόρδη και Μασαχουσέτη: Basil Blackwell, 1990.
Spode, Hasso. Die Macht der Trunkenheit: Kultur- und Sozialgeschichte des Alcohols in Deutschland. Οπλάντεν: Leske und Budrich, 1993.
Ταστσόγλου, Ισαάκ. «Ο αλκοολισμός και αι εξ αυτού ψυχοπάθειαι παρ’ ημίν». Ο πρακτικός ιατρός 9, τχ. 1 (Ιανουάριος 1931): 1-8.
Υπουργείον Οικονομικών, Στατιστικοί πίνακες περί της φορολογίας των οινοπνευμάτων και του ζύθου κατά τα έτη 1907 άχρι 1910. Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον, 1912.
Χωματιανός, Αλέξανδρος. Περί οινοποιίας. Αθήνα: Τυπ. Ανδρ. Κορομηλά, 1841.