Η αναγκαιότητα του «χρήσιμου ψεύδους» στην πλατωνική Πολιτεία

ΑΝΑΓΝΩΣΗ (ελληνικά) ΕΚΤΥΠΩΣΗ (ελληνικά)
Published: Nov 28, 2020
DOI: https://doi.org/10.12681/pixels-h.25401
Ελένη Κακλαμάνου
Abstract

Ο Πλάτων στην Πολιτεία προβαίνει στη διάκριση ανάμεσα σε «ψεύδη στην ψυχή» και «ψεύδη στα λόγια» και στην ενσωμάτωση των δεύτερων στην ιδανική πολιτεία του μέσα από τις περιπτώσεις της χρήσιμης απάτης. Διευκρινίζει ότι μόνο οι άρχοντες νομιμοποιούνται να κάνουν χρήση του ψεύδους, όταν αυτό αποβλέπει στο όφελος της πόλης, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του γενναίου ψεύδους. Η παραχώρηση του δικαιώματος στους άρχοντες να εφευρίσκουν ψεύδη προς όφελος των αρχομένων έχει φαρμακολογικό χαρακτήρα.

Ο Popper (1966) κατηγορεί τον Πλάτωνα για πολιτική ανηθικότητα εξαιτίας της χρήσης άνομων μέσων, όπως το ψεύδος, με σκοπό τη διατήρηση της εξουσίας, η οποία είναι συγκεντρωμένη στα χέρια μιας μικρής τάξη ανθρώπων. Σε μια πρόσφατη μελέτη, ο Schofield (2006) ισχυρίζεται οι περιπτώσεις ψεύδους δεν αντιφάσκουν με την προσπάθεια του Πλάτωνα να δημιουργήσει μια δίκαιη πόλη, αλλά αποτελούν μέρος της επιχειρηματολογίας του, ένα είδος πολιτικής ρητορικής, στην απόπειρα να συσταθεί η δίκαιη πόλη.

Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να εξετάσει διεξοδικά τα «χρήσιμα ψεύδη» στην Πολιτεία, τη διαφορετική φύση τους, αλλά και τις δυσκολίες που δημιουργεί στον Πλάτωνα η συμπερίληψή τους στην ιδανική πολιτεία του. Μέρος της έρευνας είναι η ανάλυση της έννοιας του ψεύδους, της απάτης και άλλων σχετικών εννοιών. Η προσφυγή στην ολοένα αυξανόμενη βιβλιογραφία αναφορικά με την έννοια του ψεύδους και της απάτης συμβάλλει στην αποσαφήνιση των ιδιαιτεροτήτων κάθε είδους ψεύδους. Η έρευνα, λοιπόν, επιχειρεί να καταδείξει ότι το ψεύδος στον Πλάτωνα δεν είναι μόνο ηθικό, αλλά και γνωσιολογικό θέμα. Επιπλέον, εξετάζει παράλληλα τα κείμενα της εποχής (ρητορική, ιστορία, τραγωδία) όσον αφορά στο ερώτημα γιατί προτείνονται τα συγκεκριμένα ψεύδη έναντι κάποιων άλλων. Ένας από τους άξονες της επιχειρηματολογίας είναι ότι ο Πλάτων «δανείζεται» παραδείγματα ψεύδους από την αθηναϊκή ιστορία και τη δημοκρατική καθημερινότητά του και τα επανανοηματοδοτεί, παρουσιάζοντάς τα εντέλει ως περιπτώσεις ψεύδους του κοινού νου.

Article Details
  • Section
  • Articles
Downloads
Download data is not yet available.
References
Arendt, Hannah. Crises of the Republic: Lying in Politics, Civil Disobedience, On Violence, Thoughts on Politics and Revolution. Νέα Υόρκη: Harcourt Brace Jovanovich, 1972.
Belfiore, Elizabeth. «“Lies Unlike the Truth”: Plato on Hesiod Theogony 27». Transactions of the American Philological Association 115 (1985): 47-57.
Bobonich, Chris. Plato’s Utopia Recast: His Later Ethics and Politics. Οξφόρδη: Oxford University Press, 2002.
Bok, Sissela. Lying: Moral Choice in Public and Private Life. Νέα Υόρκη: Pantheon Books, 1978.
Brickhouse, Thomas C. και Nicholas D. Smith. «Justice and Dishonesty in Plato’s Republic». Southern Journal of Philosophy 21 (1983): 79-95.
Bourdieu, Pierre. Outline of a Theory of Practice. Μετάφραση Richard Nice. Κέμπριτζ: Cambridge University Press, 1977.
Carson, Tomas L. Lying and Deception: Theory and Practice. Οξφόρδη: Oxford University Press, 2010.
Dombrowski, D. A. «Plato’s Noble Lie». History of Political Thought 18, τχ. 4 (1997): 565-578.
Dover, Kenneth. Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle. Οξφόρδη: Blackwell, 1974.
Due, Bodil. The Cyropaedia: Xenophon’s Aims and Methods. Κοπεγχάγη: Aarhus University Press, 1989.
Faulker, Paul. «On Telling and Trusting». Mind 116, τχ. 464 (2007): 875-902.
Gill, Christopher και Timothy Peper Wiseman, επιμ. Lies and Fiction in the Ancient World. Έξετερ, 1993.
Hesk, Jon. Deception and Democracy in Classical Athens. Κέμπριτζ: Cambridge University Press, 2000.
Hornblower, Simon. A Commentary on Thucydides. Οξφόρδη: Oxford University Press, 1991.
Κακλαμάνου, Ελένη. «Περιπτώσεις απάτης στην πλατωνική Πολιτεία». Υπόμνημα 2 (2004): 61-86.
Klosko, George. The Development of Plato’s Political Theory. Νέα Υόρκη: Methuen, 1986.
Lackey, Jennifer. Learning from Words: Testimony as a Source of Knowledge, Οξφόρδη: Oxford University Press, 2008.
Loraux, Nicole. The Invention of Athens: The Funeral Oration in the Classical City. Μετάφραση Alan Sheridan. Κέμπριτζ, Μασαχουσέτη: Zone Books, 1986.
Mahon, James Edwin. «The Definition of Lying and Deception» (2008). Stanford Encyclopedia of Philosophy. Τελευταία επίσκεψη 15 Φεβρουαρίου 2019. https://plato.stanford.edu/entries/lying-definition/
Mearsheimer, John J. Why Leaders Lie: The Truth about Lying in International Politics. Οξφόρδη: Oxford University Press, 2013.
Page, Carl. «The Truth about Lies in Plato’s Republic». Ancient Philosophy 11 (1991): 1-33.
Πλάτωνας. Πολιτικός. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Ηλίας Λάγιος. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος, χ.χ.
—————. Σοφιστής. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Δημήτρης Γληνός. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος, χ.χ.
—————. Ιππίας Ελάσσων. Μετάφραση Ν. Π. Σκουτερόπουλος. Αθήνα: Στιγμή, 1995.
Plato, The Republic. Επιμέλεια James Adam. 2 τ. 2η έκδ. Κέμπριτζ: Cambridge University Press, 1963.
Popper, Karl. The Open Society and its Enemies: The Spell of Plato. 5η έκδ. Λονδίνο: Routledge, 1966.
Rawls, John. A Theory of Justice, Κέμπριτζ, Μασαχουσέτη: Harvard University Press, 1971.
Reeve, C. D. C. Philosopher-Kings: The Argument of Plato’s Republic. Πρίνστον: Princeton University Press, 1988.
Rowett, Catherine. «Why the Philosophers Kings will believe the Noble Lie». Phronesis 50 (2016): 67-100.
Schofield, Malcolm. Plato: Political Philosophy. Οξφόρδη: Oxford University Press, 2006.
Sophocles, Philoctetes. Επιμέλεια Robert Glenn Ussher. Γουόρμινστερ: Aris and Phillis, 1990.
Strauss, Leo. The City and Man. Σικάγο: University of Chicago Press, 1964.
Williams, Bernard. Truth and Truthfulness. Πρίνστον: Princeton University Press, 2002.
Woolf, Raphael. «Truth as Value in Plato’s Republic». Phronesis 54 (2009): 9-39.
Zembaty, Jane S. «Plato’s Republic and the Greek Morality of Lying». Journal of the History of Philosophy 26, τχ. 4 (1988): 517-545.