"ΥΓΙΕΝΩΝ ΧΡΩ KYPI(E)" A Late Roman brass bucket with a hunting scene

Περίληψη

Στις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη συγκαταλέγεται ένας ενεπίγραφος κάδος {situiti) από κράμα χαλκού, διακοσμημένος με σκηνή κυνηγίου, ο οποίος πρόσφατα παρουσιάστηκε στην εντυπωσιακή έκθεση του Λευκού Πύργου, Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο. Το σκεύος είναι σφυρηλατημένο σε ενιαίο φύλλο μετάλλου, το οποίο οι μεταλλουργικές αναλύσεις απέδειξαν ότι είναι ορείχαλκος. Τα τοιχώματα είναι κάθετα και η βάση επίπεδη, διαμορφώνοντας ένα σκεύος σχεδόν απόλυτα κυλινδρικό. Το σώμα έχει ύφος 10,7 εκ., ενώ η διάμετρος του κυμαίνεται μεταξύ 17-17,8 εκ. Δύο ημιελλειψοειδή "αυτιά" υψώνονται αντικρυστά στο χείλος του σκεύους και από τις τρύπες στο μέσον τους περνά μια γερή, καμπυλωμένη ράβδος πολυγωνικής διατομής, η οποία συνιστά τη λαβή του κάδου. Τα αναδιπλωμένα άκρα της ράβδου σχηματίζουν κλειστούς γάντζους που τη στερεώνουν στο σκεύος. Η εξωτερική επιφάνεια χωρίζεται σε τρεις διακοσμητικές ζώνες, τις οποίες ορίζουν μονές σειρές από χτυπητούς κύκλους. Η πάνω και κάτω ζώνη είναι περίπου ισοϋψείς (1,3 και 1,5 εκ. αντίστοιχα) ενώ η πλατιά μεσαία ζώνη (ύψος 6,4 εκ.) φέρει τον κυρίως διάκοσμο του κάδου, τη σκηνή του κυνηγιού. Για την οργάνωση της διακόσμησης ο κατασκευαστής χρησιμοποίησε ως οδηγό έξι ζεύγη εγχάρακτων γραμμών που περιτρέχουν σε κανονικές αποστάσεις τα τοιχώματα. Το σύνολο του διακόσμου είναι στικτό, εκτελεσμένο με διαδοχικά κτυπήματα από καλέμι με κυκλική απόληξη. Την πάνω ζώνη περιτρέχει η μεγαλογράμματη ελληνική επιγραφή: ΥΓΙΕΝΩΝ ΧΡΩ ΚΥΡΙ(Ε) ΕΝ ΠΟΛΛΟΙC CE XPONOIC ΚΕ KAAOIC ΕΥΤΥΧΩc Στην κεντρική ζώνη αναπτύσσεται η σκηνή του κυνηγιού, στην οποία πρωταγωνιστούν πέντε κυνηγοί. Ανά τρεις και δύο κυνηγούν αντίστοιχα λέαινα και λεοπάρδαλη. Στο κυνήγι συμμετέχει ένα κυνηγετικό σκυλί, ενώ συνοπτικά αποδοσμένα δέντρα και φυτά δηλώνουν το φυσικό τοπίο στο οποίο εκτυλίσσεται η σκηνή. Η κατώτερη ζώνη χωρίζεται με γραμμή ζικ-ζακ σε τριγωνικά διάχωρα, τα οποία περικλείουν με τη σειρά τους μικρότερα διακοσμητικά τρίγωνα. Ο κάδος του Μουσείου Μπενάκη έρχεται να προστεθεί σε μια ομάδα ανάλογων αντικειμένων που έχουν εντοπιστεί και μελετηθεί ως ενιαίο σύνολο. Οι κάδοι αυτής της ομάδας παρουσιάζουν εντυπωσιακή διασπορά ως προς τον τόπο εύρεσης, χρονολογούνται στον 6ο αιώνα και αποδίδονται σε εργαστήρια της Ανατολικής Μεσογείου, πιθανότατα της Αντιόχειας. Με την εξαίρεση του πρώτου κάδου, ο οποίος φέρει διάκοσμο με σταυρούς και αφιερωτική επιγραφή που τεκμηριώνει τη χρήση του σε εκκλησία, οι υπόλοιποι εννέα διακοσμούνται με σκηνές κυνηγιού και μυθολογικό θέμα από τον κύκλο του Αχιλλέα. Η διακόσμηση σε συνδυασμό με τις ευχετικές επιγραφές που διαβάζονται σε τέσσερις κάδους, υποδεικνύουν σαφώς ότι τα αντικείμενα αυτά αποτελούσαν προσωπικά σκεύη καθημερινής χρήσης. Αποτελούν φτηνότερα αντίγραφα πολυτελών κάδων από γυαλί ή ασήμι και -όπως μαρτυρούν οι επιγραφές— απευθύνονταν σε ανδρικό και γυναικείο κοινό. Πιθανώς πρόκειται για σκεύη λουτρού, όπως υποδηλώνουν οι απεικονίσεις τους σε σχετικές σκηνές. Ανάλογα μεταγενέστερα σκεύη με διαφορετικές επιγραφές εντοπίζονται σε εκκλησιαστικό περιβάλλον, όπου προορίζονται για άγιασμα. Ακόμη πιο συγγενικές όμως είναι οι επιβιώσεις του σχήματος, της διακόσμησης και της χρήσης των κάδων που εξετάζουμε στον χώρο του Ισλάμ, που κληρονόμησε και αξιοποίησε εξίσου την παρακαταθήκη της Ύστερης Αρχαιότητας. Όμοιοι κάδοι με προορισμό τη χρήση στο λουτρό κατασκευάζονταν τον ΙΟο-Ι Ιο αι. σε εργαστήρια της Αιγύπτου και του Χορασάν. Συχνά διακοσμούνται με ζώα που τρέχουν, και κάτω από το χείλος φέρουν γνώριμες επιγραφές που εύχονται καλή τύχη, ευτυχία, χαρά και ειρήνη στον κάτοχο τους.