Reconstructing the past through unreliable voices: A comparision between oral and literary testimonies on the Asia minor disaster of 1922

Abstract

Ή σχέση 'Ιστορίας-Λογοτεχνίας έχει άποτελέσει άντικείμενο εκτεταμένων
επιστημονικών μελετών. Στήν περίπτωση τής Προφορικής
'Ιστορίας καί τού λογοτεχνικού είδους τής Μαρτυρίας ή σχέση γίνεται πιό
ενδιαφέρουσα. Ή προφορική ιστορία, συλλέγοντας μαρτυρίες άνθρώπων
που εζησαν ένα ιστορικό γεγονός, διαμορφώνει μιά συμπληρωματική πηγή
τής ιστοριογραφίας, παραθέτοντας τήν έκφραση τής συλλογικής μνήμης.
Οί λογοτέχνες, άπό τήν άλλη, άναφέρονται στό προσωπικό βίωμα ένός
μόνο άνθρώπου, τού ήρωά τους, τόν όποιο μέσα άπό τό έργο τους
φιλοδοξούν να καταστήσουν εκπρόσωπο μιας γενιάς καί κύριο εκφραστή 

της συλλογικής μνήμης. Κοινή προσπάθεια τής άφήγησης να άποδοθεΐ ή
άλήθεια. Αύτήν φιλοδοξεί να μεταφέρει ό άφηγηματικός λόγος τόσο στήν
προφορική ιστορία δσο καί στή λογοτεχνία. Καθώς δμως ό λόγος είναι
φορέας καί τής πολιτισμικής πραγματικότητας, ή μορφή του άποτελει
στοιχείο πού προβάλλεται άπύ τούς συγγραφείς. Καταφέρνει ό λόγος να
μεταφέρει αύτούσια την άλήθεια; Πώς έπεμβαίνει ό γράφων στήν
προφορικότητα τού λόγου; Ή λογοτεχνία αντλεί τα θέματά της άπό την
προφορική ιστορία ή το άντίστροφο; Ποια άλλα στοιχεία προκύπτουν μέσα
άπό τήν ιστορική καί πολιτισμική άνάγνωση; Το κείμενο έξετάζει τα
παραπάνω έρωτήματα άναφορικά με καταγεγραμμένες μαρτυρίες για τη
Μικρασιατική Καταστροφή. Ή άδυναμία του λόγου να περιγράφει με
άκρίβεια καί αξιοπιστία το παρελθόν έξετάζεται άναφορικά μέ τήν
((Πάροδο» άπό το έ'ργο τού Κοσμά Πολίτη, ΣτοΰΧατζηφράγκου, κείμενο
πού θεματοποιεΐ τήν ίδια τήν ενέργεια τής κατάθεσης μαρτυρίας. Ή
επέμβαση τού γράφοντα στον πηγαίο προφορικό λόγο άνιχνεύεται στις
προφορικές μαρτυρίες πού βρίσκονται συγκεντρωμένες στήν έκδοση τού
ΚΜΣ, Ή Έξο8ος, τ. Α', καί στον Κοινό Αόγο τής "Ελλης Παπα-
δημητρίου, καθώς καί στα λογοτεχνικά έ'ργα Ματωμένα Χώματα, τής Δ.
Σωτηρίου, Το Νούμερο 31328, τού Η. Βενέζη καί Ή ιστορία ενός
αιχμαλώτου τού Σ. Δούκα. Εκτεταμένη ανάλυση γίνεται, τέλος, σέ
μαρτυρίες ιστορικές καί λογοτεχνικές μέ κοινή θεματική. "Ενα θέμα, που
συναντάται σέ μία τουλάχιστον προφορική μαρτυρία «έπαναλαμβάνεται»
σέ δύο λογοτεχνικές. Ή επιλογή δύο τέτοιων ((κοινών θεμάτων» καταδεικνύει
τή σχέση μύθου καί ιστορικής άφήγησης, δπως αύτή
διαμορφώνεται στή συλλογική μνήμη, καθώς καί τή δύναμη τής
παράδοσης ώς προς τή διατήρησή τους. Μιά νέα άνάγνωση πού ένισχύει
τήν άποψη δτι καί ή Ιστορία είναι πιθανό να διαμορφώνεται σέ ενα βαθμό
άπό τή Λογοτεχνία μέ τή διαμεσολάβηση τής συλλογικής μνήμης.