Kριτικές παρατηρήσεις για τον εθνικό ομογενοποιητικό λόγο στην Ελλάδα μέσα από το πρίσμα του μετα-εθνικού λόγου

pdf (English)
Δημοσιευμένα: Jul 25, 2025
DOI: https://doi.org/10.12681/grsr.42210
Λέξεις-κλειδιά:
(μετα-)εθνικός λόγος, προοπτική κριτική, ανθρωπιστικός/αντιρατσιστικός λόγος
Argiris Archakis
Πανεπιστήμιο Πατρών
https://orcid.org/0000-0001-7542-9782
Περίληψη

Στην παρούσα μελέτη, επεξεργάζομαι συγκεκριμένα αναλυτικά εργαλεία από τις Κριτικές Σπουδές Λόγου (Critical Discourse Studies) προκειμένου να αποκαλύψω και να ασκήσω κριτική στην υποκρισία των «ανθρωπιστικών/αντιρατσιστικών αξιών» του ελληνικού εθνικού λόγου. Συγκεκριμένα, εστιάζω στην αλληλεπίδραση μεταξύ του μακρο- και μικρο-επιπέδου του λόγου (discourse) και εφαρμόζω την έννοια της κριτικής (critique) όπως την ορίζουν οι Reisigl και Wodak (2001), με σκοπό να αποκαλύψω ασυνέπειες που συχνά συγκαλύπτονται από τον (δια)χειριστικό ηγεμονικό λόγο. Παράλληλα, αξιοποιώ την έννοια της προοπτικής κριτικής (prospective critique), η οποία βασίζεται σε λόγους εναλλακτικούς και ανταγωνιστικούς προς τον κυρίαρχο, με στόχο τη βελτίωση των όρων της επικοινωνίας. Αξιοποιώντας τις θεωρητικές προσεγγίσεις των Fairclough (1992) και Laclau & Mouffe (1985), εξετάζω πώς ο ανταγωνισμός μεταξύ λόγων (discourses) οδηγεί στην αμφισβήτηση καθιερωμένων παραδοχών που θεωρούνται αυτονόητες. Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρώ μια σύντομη ανασκόπηση της πρόσφατης έρευνάς μου σχετικά με την ασύμμετρη αναπαράσταση των μεταναστευτικού και πλειονοτικού πληθυσμού από τον ελληνικό εθνικό λόγο. Επιπλέον, εισάγω την έννοια του μετα-εθνικού λόγου ως ένα μέσο κριτικής προς τον ελληνικό εθνικό λόγο. Πιο συγκεκριμένα, ο μετα-εθνικός λόγος αναδεικνύει τον κατασκευασμένο και δήθεν ανθρωπιστικό χαρακτήρα της ομοιογένειας που προωθεί ο εθνικός λόγος και, επιπλέον, θέτει υπό αμφισβήτηση την αποδοχή του. Τέλος, υποστηρίζω ότι αυτή η κριτική μπορεί να πλαισιώσει εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που αποδομούν ομοιογενείς αντιλήψεις για τον κόσμο και προάγουν την πολιτισμική και γλωσσική υβριδικότητα στο πλαίσιο ισότιμων αλληλεπιδράσεων μεταξύ μεταναστευτικού και πλειονοτικού πληθυσμού.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση 4.0.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών διατίθενται με άδεια  Creative Commons 4.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών διατηρεί το δικαίωμα να δημοσιεύει, να αναπαραγάγει, να παρουσιάζει στο κοινό, να διανέμει και χρησιμοποιεί άρθρα που δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών έργων, για όλο τον χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη της Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, καθώς και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Argiris Archakis, Πανεπιστήμιο Πατρών

Professor of Discourse Analysis and Sociolinguistics, Department of Philology, University of Patras, Greece

Αναφορές
Archakis, Α. (2014). Immigrant voices in students’ essay texts: Between assimilation and pride. Discourse and Society, 25(3), pp. 297-314. https://doi.org/10.1177/0957926513519539
Archakis, A. (2016). National and post-national discourses and the construction of linguistic identities by students of Albanian origin in Greece. Multilingua: Journal of Cross-cultural and Interlanguage Communication, 35(1), pp. 57–83. https://doi.org/10.1515/multi-2014-0055
Archakis, A. (2018). The Representations of racism in immigrant students’ essays in Greece: The ‘hybrid balance’ between legitimizing and resistance identities. Pragmatics, 28(1), pp. 1–28. https://doi.org/10.1075/prag.16016.arc
Archakis, A. (2020). From national to post-national discourse: Immigrant identities and critical education (In Greek). Patakis.
Archakis, A. (2022a). Tracing racism in antiracist narrative texts online. Ethnic and Racial Studies, 45(7), pp. 1261-1282. https://doi.org/10.1080/01419870.2021.1904145
Archakis, Α. (2022b). The continuum of identities in immigrant students’ narratives in Greece. Narrative Inquiry, 32(2), pp. 393-423. https://doi.org/10.1075/ni.19118.arc
Archakis, Α. & Tsakona, V. (Eds.) (2024). Exploring the ambivalence of liquid racism: In between antiracist and racist discourse. Pragmatics and Beyond New Series. John Benjamins.
Archakis, A., Karachaliou, R., Tsami, V. & Lazanas, A. (2023). Tracing racism in a corpus of anti-racist texts about refugee and immigrant populations (In Greek). In A. Archakis, R. Karahaliou, & V. Tsakona (Eds.), Tracing the infiltration of racism in anti-racist discourse: Studies on liquid racism (In Greek) (pp. 51-125). Pedio.
Austin J. L. (1962). How to do things with words. Clarendon Press.
Bhabha, H. K. (1994/2004). The location of culture. Routledge.
Assimakopoulos, S. (2020). Incitement to discriminatory hatred, illocution and perlocution. Pragmatics and Society, 11, pp. 177-195. https://doi.org/10.1075/ps.18071.ass
Blackledge, A., & Creese, A. (2009). ‘Because tumi bangali’: Inventing and disinventing the national in multilingual communities in the UK. Ethnicities, 9 (4), pp. 451–476. https://doi.org/10.1177/14687968093456
Blommaert, J. (2010). The sociolinguistics of globalization. Cambridge University Press.
Blommaert, J. & Rampton, Β. (2011). Language and superdiversity. Diversities, 13, pp. 1–20.
Bonnett, A. (2000). Anti-racism. Routledge.
Boukala, S. & Stamou, A. G. (2020). Critical discourse analysis: (De)constructing the Greek reality (In Greek). Nissos.
Boutoulousi, E. (2002). The multicultural school: Critical approaches and cultural awareness (In Greek). In A. Avdi and A. Chrysafidou (Eds.), Discovering the wealth of diversity through art: Meeting proceedings of the Comenius and Education without Borders Programs (In Greek) [28 March–2 April 2001] (pp. 39–88). Pegasus.
Brown, P. & Levinson, S. C. (1987). Politeness: Some universals in language usage. Cambridge University Press.
Canagarajah, S. (2017). Introduction. The nexus of migration and language: The emergence of a disciplinary space. In S. Canagarajah (Ed.), The Routledge handbook of migration and language (pp. 1–28). Routledge.
Castells, M. (2010). The power of identity (2nd ed.). Wiley-Blackwell.
Chouliaraki, L. (2013). The ironic spectator: Solidarity in the age of post-humanitarianism. Polity Press.
Chouliaraki, L. & Stolic, T. (2017). Rethinking media responsibility in the refugee ‘crisis’: A visual typology of European news. Media, Culture and Society, 39 (8), pp. 1162–1177. https://doi.org/10.1177/0163443717726
Cohen, R. (1997). Global diasporas: An introduction. UCL Press.
Cooke, M., & Simpson, J. (2012). Discourses about linguistic diversity. In M. Martin-Jones, A. Blackledge and A. Creese (Eds.), The Routledge handbook of multilingualism (pp.116-130). Routledge.
Christopoulos, D. (2004). Immigrants in the Greek political community (In Greek). In M. Pavlou and D. Christopoulos (Eds.), Greece of migration: Social participation, rights and citizenship (In Greek) (pp. 338–366). Kritiki SA and Minority Groups Research Centre (KEMO).
Douzinas, C. (2011). The paradoxes of human rights (In Greek). In A. Androusou, & N. Askouni (Eds.), Cultural diversity and human rights: Challenges for education (In Greek) (pp. 102-124). Metaichmio.
Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Polity Press.
Fairclough, N. (2003). Analyzing discourse: Textual analysis for social research. Routledge.
Forchtner, B. (2011). Critique, the discourse–historical approach, and the Frankfurt School. Critical Discourse Studies, 8(1), pp. 1-14. 10.1080/17405904.2011.533564
Foucault, M. (1972). The archeology of knowledge and the discourse on language. Pantheon.
Foucault, M. (1980). Power/knowledge: Selected interviews and other writings, 1972–1977. Pantheon.
Foucault, M. (1997). The politics of truth. (S. Lotringer & L. Hochroth, Eds.). Semiotext(e).
Fountedaki, P. (2016). Legal culture and the antiracist law: From the particularity of the USA and the British standard to the Greek perspective (In Greek). Contemporary Issues (Σύγχρονα Θέματα), 132-133, pp. 40-51.
Gazakis, A. Sirri, D., & Takis, A. (2014). Racism and discriminations in Greece today. Heinrich Böll.
Gee, J. P. (1999). An introduction to discourse analysis: Theory and method. Routledge.
Golash-Boza, T. (2016). A critical and comprehensive sociological theory of race and racism. Sociology of Race and Ethnicity, 2(2), pp. 129–141. https://doi.org/10.1177/2332649216632242
Gounari, P. (2020). Introduction to the Special Issue on Critical Pedagogies. L2 Journal, 12(2), pp. 3-20. https://doi.org/10.5070/L212249913
Gounari, P. (2022a). From twitter to Capitol Hill: Far-right authoritarian populist discourses, social media and critical pedagogy. Critical Media Literacies 10. Brill.
Gounari, P. (2022b). Critical pedagogy and beyond: An interview with Panayota Gounari. Cadernos Cimeac, 12(3), pp. 8-20. https://doi.org/10.18554/cimeac.v12i3.6622
Gramsci, A. (1971). Selections from the prison notebooks. Lawrence and Wishart.
Habermas, J. (1998). Some further clarifications of the concept of communicative rationality. In M. Cooke (Ed.), On the pragmatics of communication (pp. 307–342). MIT Press. (Original work published 1996)
Halliday, M.A.K. (1994). An introduction to functional grammar (2nd ed.). Edward Arnold.
Heller, M. (2008). Language and the nation-state: Challenges to sociolinguistic theory and practice. Journal of Sociolinguistics, 12(4), pp. 504–524.
Janks, H. (2012). The importance of critical literacy. English Teaching: Practice and Critique, 11(1), pp. 150-163.
Johnstone, B. 2002. Discourse analysis. Blackwell.
Jørgensen, M., and Phillips, L. (2002). Discourse analysis as theory and method. Sage.
Karachaliou, R., Tsami, V., Lazanas, A., & Archakis, A. (2024). Racist discourses of discrimination and assimilation in an antiracist corpus. In A. Archakis & V. Tsakona (Eds.), Exploring the ambivalence of liquid racism: In between antiracist and racist discourse (pp. 41-70). Pragmatics and Beyond New Series. John Benjamins.
Kiliari, A. (2005). Multilingualism and language education: A sociolinguistic approach (In Greek). Vanias.
Krzyżanowski, M. (2020a). Normalization and the discursive construction of ‘new’ norms and ‘new’ normality: Discourse in the paradoxes of populism and neoliberalism. Social Semiotics, 30(4), pp. 431–448. 10.1080/10350330.2020.1766193
Krzyżanowski, M. (2020b). Discursive shifts and the normalisation of racism: Imaginaries of immigration, moral panics and the discourse of contemporary right-wing populism. Social Semiotics, 30(4), pp. 503–527. https://doi.org/10.1080/10350330.2020.1766199
Krzyżanowski, M., & Krzyżanowska, N. (2022). Narrating the ‘new normal’ or pre-legitimising media control? COVID-19 and the discursive shifts in the far-right imaginary of ‘crisis’ as a normalization strategy. Discourse & Society, 33(6), pp. 805–818. https://doi.org/10.1177/0957926522109542
Krzyżanowski, M. & Ledin, L. (2017). Uncivility on the web: Populism in/and the borderline discourses of exclusion. Journal of Language and Politics, 16(4), pp. 566-581. https://doi.org/10.1075/jlp.17028.krz
Krzyżanowski, M., Wodak, R., Bradby, H., Gardell, M., Kallis, A., Krzyżanowska, N., Mudde, C., & Rydgren, J. (2023). Discourses and practices of the ‘New Normal’: Towards an interdisciplinary research agenda on crisis and the normalization of anti- and post-democratic action. Journal of Language and Politics, 22(4), pp. 415–437. https://doi.org/10.1075/jlp.23024.krz
Laclau, E., & Mouffe, C. (1985). Hegemony and socialist strategy: Towards a radical democratic politics. Verso.
Maeso, S. R. (2015). ‘Civilising’ the Roma? The depoliticisation of (anti-)racism Within the Politics of Integration. Identities, 22(1), pp. 53–70. 10.1080/1070289X.2014.931234
Makoni, S., & Pennycook, A. (2007). Disinventing and reconstituting languages. In S. Makoni & A. Pennycook (Eds.), Disinventing and reconstituting languages (pp. 1-41). Multilingual Matters.
Marcuse, H. (1964). One-dimensional man: Studies in the ideology of advanced industrial society. Beacon Press.
Mirón, L. F., & Inda, J. X. (2000). Race as a kind of speech act. Cultural Studies: A Research Annual, 5, pp. 85-107.
Moschonas, S. A. (2005). Ideology and language (In Greek). Patakis.
Moyer, M., & Rojo, L M. (2007). Language, migration and citizenship: New challenges in the regulation of bilingualism. In M. Heller (Ed.), Bilingualism: A social approach (pp. 137–160). Palgrave.
O’Brien, E. (2009). From antiracism to antiracisms. Sociology Compass, 3(3), pp. 501–512. https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2009.00206.x
Panagaki, N., Archakis, A., & Tsakona, V. (2025). Exploring primary school students’ soft hate speech: Evidence from Greek. Critical Discourse Studies, pp. 1–22. https://doi.org/10.1080/17405904.2024.2444651
Pennycook, A. (1990). Critical pedagogy and second language education. System, 18 (3), pp. 303-314.
Rampton, B. (2006). Language in late modernity: Interaction in an urban school. Cambridge University Press.
Reisigl, M., & Wodak, R. (2001). Discourse and discrimination: Rhetoric of racism and antisemitism. Routledge.
Searle, J. R. (1976). A classification of illocutionary acts. Language in Society, 5(1), pp. 1–23. https://doi.org/10.1017/S0047404500006837
Squire, V. (2017). Governing migration through death in Europe and the US: Identification, burial and the crisis of modern humanism. European Journal of International Relations, 23(3), pp. 513–532. https://doi.org/10.1177/1354066116668
Stamatinis, N., Archakis, A., & Tsakona, V. (2021). From the illegal migrant-criminal to the illegal migrant-invader: Critical analysis of the semantic change of the Greek term λαθρομετανάστης ‘illegal migrant’. Studies in Communication Sciences, 21(2), pp. 343–360. https://doi.org/10.24434/j.scoms.2021.02.015
Stamou, A. G. (2014). Critical discourse analysis: Studying the ideological role of language (In Greek). In M. Georgalidou, M. Sifianou, & V. Tsakona (Eds.), Discourse analysis: Theory and applications (In Greek) (pp. 149–187). Nissos.
Stroud, C., & Wee, L. (2012). Style, identity and literacy. Multilingual Matters.
Teloni, D. D., & Mantanika, R. (2015). ‘This is a cage for migrants’: The rise of racism and the challenges for social work in the Greek context. Critical and Radical Social Work, 3, pp. 189-206. https://doi.org/10.1332/204986015X14332581741051
Trace Project (2023). https://trace2019.wixsite.com/trace-project?lang=en
Tsakona, V., Karachaliou, R., & Archakis, A. (2020). Liquid racism in the Greek anti-racist campaign #StopMindBorders. Journal of language aggression and conflict, 8(2), pp. 232-261. https://doi.org/10.1075/jlac.00036.tsa
van Dijk, T. A. (1992). Discourse and the denial of racism. Discourse and Society, 3 (1), pp. 87–118. https://doi.org/10.1177/0957926592003001005
van Dijk, T. A. (1998). Ideology: An inderdisciplinary approach. Sage.
van Dijk, T. A. (2005). Racism and discourse in Spain and Latin America. Discourse approaches to politics, society and culture 14. John Benjamins.
van Dijk, T. A. (2008). Discourse and power. Palgrave Macmillan.
van Dijk, T. A. (2021). Antiracist discourse: Theory and history of a macromovement. Cambridge University Press.
Vertovec, S. (2007). Super-diversity and its implications. Ethnic and Racial Studies, 30(6), pp. 1024–1054. https://doi.org/10.1080/01419870701599465
Weaver, S. (2016). The rhetoric of racist humor: US, UK and global race joking. Routledge.
Winant, H. (2002). The modern world racial system in transition. In F. Anthias and C. Lloyd (Eds.), Rethinking anti-racisms: From theory to practice (pp. 100-110). Routledge.