Άπειρο και δικαιοσύνη στη φυσική φιλοσοφία του Αναξίμανδρου

PDF (ελληνικά)
Publiée : Jun 8, 2019
DOI : https://doi.org/10.12681/eml.20571
Κωνσταντίνα Γογγάκη
Résumé

Περιεχόμενο της φυσικής φιλοσοφίας που εισηγούνται οι Ίωνες φι-
λόσοφοι Θαλής, Αναξίμανδρος και Αναξιμένης κατά τον 6ο αιώνα
π.Χ., είναι η εξήγηση της αρχής, της σύστασης και της λειτουργίας
του κόσμου. Το ερώτημα, όμως, αυτό, για πρώτη φορά στην ιστορία του
ανθρώπινου στοχασμού, δεν απαντάται με βάση τις προηγούμενες μαγι-
κές, θεοκρατικές και μεταφυσικές αντιλήψεις, αλλά με βάση τη θεώρηση
ότι ο κόσμος είναι αποτέλεσμα της ύλης, της υλικής μάζας (Guthrie, 2000).
Η υιοθέτηση μιας νέας κοσμοαντίληψης και η, σ’ έναν βαθμό, μετάβαση
από τον μύθο στον λόγο πραγματοποιείται από τους τρεις Μιλήσιους και
θεωρείται επαναστατική για τα κοσμολογικά και επιστημονικά δεδομένα
της εποχής (Kirk - Raven - Schofield, 1988; Πόππερ, 1980; Popper, 2002).
Πρώτος ο Θαλής, υποθέτει ότι το ένα και μοναδικό στοιχείο στο οποίο
μπορεί να αναχθεί ο υλικός κόσμος είναι το νερό (ύδωρ). Ο Αναξίμανδρος
στη συνέχεια εξηγεί την αρχή του κόσμου εκκινώντας από το ἄπειρον. Το
ἄπειρον, κατά τον Αναξίμανδρο, είναι απροσδιόριστο, είναι αγέννητο και
άφθαρτο, και αιώνια κινείται. Κατά τον Αριστοτέλη (Φυσ. Α 4, 187 a 20) το
άπειρο ορίζεται σαν ένα είδος σύνθετου σώματος ή ενός μείγματος, από το
οποίο εξαιτίας της αιώνιας κίνησής του (Σιμπλίκιος, εις Φυσ. 24, 21) εκπηγά-
ζουν ή αποσπώνται (:εκκρίνεσθαι) τα αντίθετα στοιχεία. Με την περιγραφή
της διαδικασίας του διαρκούς αποχωρισμού και της γέννησης των φυσικών
στοιχείων ο Αναξίμανδρος επιχειρεί την μηχανική ερμηνεία της κίνησης των
άστρων, μπορώντας έτσι να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας που διατύπωσε
την θεωρία της γένεσης του πλανητικού συστήματος (Κορδάτος, 1972 5η).
Η εξήγηση του κόσμου εκκινώντας από το άπειρον αποτελεί την αρχή δια-
τήρησης της ύλης (A.L. Lavoisier) και, όπως διαπιστώθηκε στον 20ό αιώνα,
της ενέργειας (Σταμάτης, 1966), ή, καλύτερα, κατά τον Ξενοφώντα Μουσά,
της «υλοενέργειας», δηλαδή ύλης και ενέργειας μαζί.
Ο Αναξίμανδρος προτείνει το άπειρο ως πρωταρχική ουσία του κόσμου
ή ως αρχική κοσμολογική ύλη, ενώ παράλληλα περιγράφει την αρχική
μορφή της γης και των εμψύχων που είναι πάνω στην γη, παραδεχόμενος
την αυτόματη γένεση (Seligman, 1962; Solomon - Higgins, 1996, Τσέλλερ
- Νέστλε, 1980; Gadamer, 1996); Όλα τα στοιχεία στην φύση είναι αντιμα-
χόμενα μεταξύ τους, πεπερασμένα στον χώρο και τον χρόνο. Οι ερμηνείες
που αφορούν στο μοναδικό σωζόμενο απόσπασμα του Αναξίμανδρου, περί
του απείρου και περί της δίκης των όντων, ξεπερνούν το κοσμικό του νόη-
μα, αποδίδοντάς του, ιδίως ο Nitzsche (Νίτσε, 2013), το νόημα της συμπα-
ντικής δικαιοσύνης (Σιμπλίκιος, Φυσ. 24, 18, Diels, Δοξογρ. 476, Nitzsche,
1956 ΙΙΙ, Legrand, 1970, Βέϊκος, 1991, Λιαντίνης, 1984, Γογγάκη, 2018).
Στο νέο μοντέλο κοσμογονικής αλλαγής που εισάγει ο Αναξίμανδρος συ-
σχετίζει την συνεχή διαμάχη και την εναλλαγή των αντίθετων ουσιών με
το δίκαιο και την αδικία που υπάρχει στην ανθρώπινη κοινωνία (Popper,
1998 2nd, Magee, 2000, Graham, 2006). Η συμπαντική επανόρθωση είναι
βεβαία. Ίσως όχι σε κάποια προκαθορισμένη στιγμή, αλλά όταν έρθει το
(αναγκαίο) πλήρωμα του χρόνου. Αναπόφευκτα, επομένως, αργά ή γρήγο-
ρα, αποδίδεται δικαιοσύνη στον κόσμο και η αδικία τιμωρείται.

Article Details
  • Rubrique
  • Publishing partner
Creative Commons License

Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale 4.0 International.

Authors who publish with this journal agree to the following terms:

Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution Non-Commercial License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.

Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g. post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.

Authors are permitted and encouraged to post their work online (preferably in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work.

Téléchargements
Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.
Références
Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
Βέϊκος, Θ. (1991). Φύση και Κοινωνία. Από το Θαλή ως το Σωκράτη, Αθήνα: Σμίλη.
Γκάνταμερ, Χ.-Γκ. (2005). Η Απαρχή της Φιλοσοφίας, μτφρ. Γιώργος Η. Ηλιόπουλος, Αθήνα: Πατάκης. Τίτλος του Πρωτοτύπου: Hans-Georg Gadamer, Der Anfang der Philosophie, Philipp Reclam jun. GmbH & Go, Stuttgart 1996.
Γογγάκη, Κ. (2018). Η έννοια της κοσμικής δικαιοσύνης στον Αναξίμανδρο. Ο κοσμικός αγώνας, Σωκράτης (Socrates), 4: 51-58.
Guthrie, W.K.C. (1988) 2η έκδ. Οι Έλληνες φιλόσοφοι. Από τον Θαλή ως τον Αριστοτέλη, μτφρ. Αντ. Η. Σακελλαρίου, Αθήνα: Δημ. Ν. Παπαδήμας. Τίτλος του Πρωτοτύπου: The greek Philosophers from Thales to Aristotle, London: Methnen and Co. Ltd.,1950.
Θεοδωρίδης, Χ. (1955) 2η έκδ. Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον
της Εστίας.
Kirk, G.St. - Raven, J.E. - Schofield, M. (1988). Οι προσωκρατικοί Φιλόσοφοι μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, έκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα: Τυπογραφείο Χρίστου Μανουσαρίδη. Τίτλος του Πρωτοτύπου: The Presocratic Philosophers. A Critical History with a Selection of Texts, 2nd ed. 1983, Cambridge University Press, 1957 1st.
Κορδάτος, Γ. (1972) 5η έκδ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, Αθήνα: Μπουκουμάνη.
Legrand, G. Η ζωή και η σκέψη των Προσωκρατικών, μτφρ. Αλέξανδρος Βέλιος, Αθήνα: έκδ. Άπειρον, χχ. Τίτλος του πρωτοτύπου: La pensée des Ρrésocritiques, Βordas 1970.
Λιαντίνης, Δ. (1984). Homo Educandus. Φιλοσοφία της Αγωγής, Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τυπ. Ε. Μπουλούκου - Α. Λογοθέτη.
Μάνος, Α. (2001). Προσωκρατική-Πλατωνική και Μεταπλατωνική διανόηση, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.
Popper, K.R. (2002). Ο κόσμος του Παρμενίδη. Δοκίμια για τον Προσωκρατικό Διαφωτισμό, επιμ. Arne F. Petersen, μτφρ. Κωνσταντίνος Ν. Πετρόπουλος, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα. Τίτλος του Πρωτοτύπου: The World of Parmenides: Essays on the Pre-Socratic Enlightenment, Routledge, 1998.
Σάρντο, Ε. Λο (2012). Ο κόσμος των αρχαίων. Εικόνες και θεωρήσεις του σύμπαντος από την εποχή των μύθων ως την Αναγέννηση, μτφρ. Μιχαήλ Λειβαδιώτης, Αθήνα: Μελάνι. Τίτλος του πρωτοτύπου: Eugenio Lo Sardo, Il cosmo degliantichi, immagini e visioni dell’ universo dal mondo mitico al Rinascimento, Donzelli editore, 2007.
Σταμάτης, Ε.Σ. (1966). Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Αθήναι.
Τσέλλερ, Ε. - Νέστλε, Β. (1980). Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, μτφρ. από 13η έκδ. Χ. Θεοδωρίδης, Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
Ξενόγλωσση βιβλιογραφία
Bodnár, I.M. (1988). “Anaximander’s Rings”, Classical Quarterly 38: 49-51.
Classen, C.J. (1986). Ansätze. Beiträge zum Verständnis der frühgriechischen Philosophie, Würzburg/Amsterdam.
Conche, M. (1991). Anaximandre. Fragments et Témoignages, Paris.
Couprie, D.L. - Hahn, R. - Naddaf, G. (2003). Anaximander in Context, Albany.
Dicks, D.R. (1966). “Solstices, Equinoxes, and the Presocratics”, The Journal of Hellenic Studies 86: 26-40.
— (1970). Early Greek Astronomy to Aristotle, Ithaca/New York.
Diels, H. - Kranz, W. (1964). Die Fragmente der Vorsokratiker, Zürich/Hildesheim.
Furley, D.J. - Allen, R.E. eds. (1970). Studies in Presocratic Philosophy, Vol. I, The Beginnings of Philosophy, New York/London.
Furley, D. J. (1987). The Greek Cosmologists, Volume I, Cambridge.
Graham, D.W. (2006). Explaining the Cosmos: The Ionian Tradition of Scientific Philosophy, Princeton, NJ: Princeton University Press.
Guthrie, W.K.C. (1985). A History of Greek Philosophy I, The Earlier Presocratics and the Pythagoreans. London/New York (Cambridge 1962).
Heidel, W.A. (1937). The Frame of the Ancient Greek Maps. With a Discussion of the Discovery of the Sphericity of the Earth, New York.
Hölscher, U. (1953). “Anaximander und die Anfänge der Philosophie”, I. und II, Hermes 81: 257-277, 385-418.
Jaeger, W. (1947). The Theology of the Early Greek Philosophers, Oxford: Clarendon Press.
Kahn, Ch.H. (1958). “Anaximander and the Arguments Concerning the Apeiron at Physics 203b 4-1”, in: Festschrift E. Kapp, Hamburg, pp. 19-29.
— (1960). Anaximander and the Origins of Greek Cosmology, New York: Columbia
University Press (Indianapolis/Cambridge 1994).
— (1970). “On Early Greek Astronomy”, The Journal of Hellenic Studies 90: 99-116.
Loenen, J.H.M.M. (1954). “Was Anaximander an Evolutionist?”, Mnemosyme 4: 215-232.
McKirahan, R. (2001). “Anaximander’s Infinite Worlds”, in A. Preus, ed., Essays in Ancient Greek Philosophy VI: Before Plato, Albany, pp. 49-65.
Nitzsche, Fr. (1956). Die Philosophie im tragischen Zeitalter der Griechen, Werke in drei Bänden, Karl Schlechta, München, III.
O’Brien, D. (1967). “Anaximander’s Measurements”, The Classical Quarterly 17: 423-432.
Rovelli, C. (2011). The first scientist. Anaximander and his legacy, translated by Marion Lignana Rosenberg, Yardley, Pa.: Westholme.
Seligman, P. (1962). The “Apeiron” of Anaximander, London: Athlone Press.
Stokes, M.C. (1976). “Anaximander’s Argument”, in: R.A. Shiner & J. King-Farlow,
eds., New Essays on Plato and the Presocratics, pp. 1-22.
West, M.L. (1971). Early Greek Philosophy and the Orien, Oxford.