Ανθρωπόκαινο, δυστοπία και πλανητικός γραμματισμός στη Λογοτεχνία για παιδιά

PDF
Δημοσιευμένα: Jan 2, 2024
Λέξεις-κλειδιά:
Παιδική Λογοτεχνία βιβλία γνώσεων πλανητικός γραμματισμός περιβαλλοντική εκπαίδευση Ανθρωπόκαινο δυστοπία
Ρόζη-Τριανταφυλλιά Αγγελάκη
ΑΠΘ, ΕΑΠ, Παν-μιο Λευκωσιας
https://orcid.org/0000-0002-5096-2211
Περίληψη

Το παρόν γεωλογικό χρονικό διάστημα χαρακτηρίζεται ως Ανθρωπόκαινο. Χαρακτηριστικά του είναι η ανθρώπινη κυριαρχία του πλανητικού οικοσυστήματος, η οποία έχει επιφέρει αρνητικές -και σε πολλές περιπτώσεις μη αναστρέψιμες- συνέπειες για τη Γη και τη βιόσφαιρα. Το Ανθρωπόκαινο απασχολεί επιστήμονες από διαφορετικά ερευνητικά πεδία, που προβληματίζονται αναφορικά με τις συνέπειες που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τα παιδιά του μέλλοντος. Στο πλαίσιο της παγκόσμιας κινητοποίησης για μια νέα, ηθική προσέγγιση του φυσικού περιβάλλοντος από τον άνθρωπο και τον κατακερματισμό της ηγεμονικής του θέσης μέσα σε αυτό, συγγραφείς για παιδιά επιχειρούν να καταστήσουν τους ανήλικους αναγνώστες πλανητικά εγγράμματους, εμφυσώντας τους μια ηθική αποστασιοποιημένη από τις οντολογικές και επιστημολογικές παραδοχές που αντιλαμβάνονται τον άνθρωπο ως τον μοναδικό διαμορφωτή του κόσμου. Πολλοί, ωστόσο, δεν επιλέγουν να ρομαντικοποιήσουν τη σχέση του ανθρώπου με τη Φύση, αλλά επιχειρούν να καταπολεμήσουν την περιβαλλοντική του αδρανοποίηση εκθέτοντας την αλήθεια. Στο παρόν άρθρο θα ερευνηθεί πώς σύγχρονοι συγγραφείς παιδικών βιβλία γνώσεων ενημερώνουν τους αναγνώστες για τις γεωλογικές και βιολογικές διεργασίες του πλανήτη και τις πτυχές της περιβαλλοντικής καταστροφής με στόχο να του καλλιεργήσουν περιβαλλοντική συνείδηση, ισορροπώντας μεταξύ δυστοπικής και ευτοπικής γραφής. Η έρευνα βασίζεται στην πρόσφατη βιβλιογραφία για τις μετα-ανθρωπιστικές προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία, στη θεωρία για τη διαντίδραση οπτικής και λεκτικής αφήγησης και σε εκείνη για τη σημειωτική της εικόνας, καθώς επίσης στην επιστημονική θέση για την ερμηνευτική ανταπόκριση του υπονοούμενου αναγνώστη.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Articles

Οι Συγγραφείς που δημοσιεύουν εργασίες τους σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους:

  1. Οι Συγγραφείς διατηρούν τα Πνευματικά Δικαιώματα και χορηγούν στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης ενώ ταυτόχρονα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας προστατεύονται σύμφωνα με την Creative Commons Attribution License που επιτρέπει σε τρίτους - αποδέκτες της άδειας να χρησιμοποιούν την εργασία όπως θέλουν με την προϋπόθεση της διατήρησης των διατυπώσεων που προβλέπονται στην άδεια σχετικά με την αναφορά στον αρχικό δημιουργό και την αρχική δημοσίευση σε αυτό το περιοδικό.
  2. Οι Συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές, και πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για την μη αποκλειστική διανομή της εργασίας όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό αυτό (π.χ. κατάθεση σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την προϋπόθεση της αναγνώρισης και την αναφοράς της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό το περιοδικό.
  3. Το περιοδικό επιτρέπει και ενθαρρύνει τους Συγγραφείς να καταθέτουν τις εργασίες τους μέσω διαδικτύου (π.χ. σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή στους προσωπικές τους ιστοσελίδες) πριν και μετά από τις διαδικασίες της δημοσίευσης, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγική ανταλλαγή ιδεών και σκέψεων καθώς επίσης και σε γρηγορότερη και μεγαλύτερη χρήση και ευρετηρίαση της δημοσιευμένης εργασίας (See The Effect of Open Access).
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Ρόζη-Τριανταφυλλιά Αγγελάκη, ΑΠΘ, ΕΑΠ, Παν-μιο Λευκωσιας

Η Ρόζη Αγγελάκη είναι Ιστορικός, Τουρκολόγος και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης ΄του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου διδάσκει Ιστορία Παιδικής Λογοτεχνίας και Πολυπολυτισμική Παιδική Λογοτεχνία. Στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας διδάσκει θεωρία και χαρακτηριστικά παιδικού βιβλίου και Λογοτεχνία στον Ψηφιακό Πολιτισμό, ενώ δε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ποιοτική και ποσοτική μεθοδολογία έρευνας.

Αναφορές
Aggelaki R.T. (2024, in press). Post-humanism and Children’s Literature; Ontological reconceptualization of the material world in children’s picture books. In G. Vlahakis (Ed.), Communication of Science and Literature in the multiverse.
Andina T. (2020). Climate issue: the principle of transgenerational responsibility. Rivista Estetica. 75, 17–32. doi: 10.4000/estetica.7201.
Archie Μ. (2003). Advancing education through environmental literacy. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.
Bang M. (2016). Picture This. How Pictures Work. USA: Chronicle Books.
Barad K. (1997). Meeting the universe halfway: realism and social constructivism without contradiction. Ιn L. Nelson & J. Nelson (Εds.), Feminism, science, and the philosophy of science (p. 161-194). Dordrecht/Boston: Kluwer.
Barnosky A.D., Matzke N., Tomiya S., Wogan G., Swartz B., Quental T.B., Marshall C., McGuire J.L., Lindsey E.L., Maguire K.C., Mersey B., Ferrer EA. (2011). Has the Earth’s sixth mass extinction already arrived? Nature 3, 471(7336), 51-7. doi: 10.1038/nature09678.
Barthes, R. (2003). Rhetoric of the image. In L. Wells (Ed.), The Photography reader (p. 114-125). London: Routledge.
Bloch E. (1986). The principle of hope. (Τrans.N.Plaice, S. Plaice & P. Knight). Vol. 1. Cambridge, Mass. :MIT Press.
Bobrowsky, P., Cronin, V. S., Di Capua, G., Kieffer, S. W., & Peppoloni, S. (2017). Τhe Emerging Field of Geoethics. Retrieved November 2, 2023, from https://doi.org/10.1002/9781119067825.ch11
Bradford, Clare (2003). The Sky is Falling: Children as Environmental Subjects in Contemporary picturebooks. In R. McGillis (Ed.), Children’s Literature and the Fin de Siecle (p. 111–120).Westport: Praeger.
Braidotti, R. (2013). The posthuman. MA: Polity Press.
Buteler, M.J. (2023) Imaginaries of the Anthropocene. ‘The Tamarisk Hunter’ as Narrative in the New Geological Era. English Studies in Latin America, 25 1-20. Retrieved November 2, 2023, from https://letras.uc.cl/wp-content/uploads/2023/07/FINAL-VERSION-APPROVED-BY-AUTHOR_BUTELER.pdf
Buell, L. (1995). The Environmental Imagination: Thoreau. Nature Writing and the Formation of American Culture. USA: Harvard UP.
Capetola T., Noy S., Patrick R (2022). Planetary health pedagogy: Preparing health promoters for 21st-century environmental challenges. Health Promotion, Journal of Australia, 33(S1), 17–21. https://doi.org/10.1002/hpja.641
Carol, R. &Totaro, N. (2003). Suffering in Utopia: Testing the Limits in Young Adult Novels. In D. Hintz & E. Ostry (Εds), Utopian and Dystopian Writing for Children and Young Adults (p. 127-38). New York and London: Routledge.
Carson, R. (1998). The Sense of Wonder. New York: Harper Collins.
Connolly, W. (2017). Facing the Planetary: Entangled Humanism and the Politics of Swarming, Durham, North Carolina, Duke University Press
Crutzen, P. (2002). Geology of mankind. Nature, 415, 23. https://doi.org/10.1038/415023a
Crutzen, P. & Stoermer, E (2013). The ‘Anthropocene’ (2000). In L.Robin, S.Sörlin & P. Warde (Eds.), The Future of Nature: Documents of Global Change (p. 479-490). New Haven: Yale University Press.
Donovan C. & Smolkin, L. (2002). Considering genre, content, and visual features in the selection of trade books for science instruction, The Reading Teacher, 55, 6,502–520.
Dhawan, N. (2017). Can Non‐Europeans Philosophize? Transnational Literacy and Planetary Ethics in a Global Age. Hypatia, 32, 3, 488-505. https://doi.org/10.1111/hypa.12333
Di Capua, D., Bobrowsky P.T., Kieffer, S.W. & Palinkas C. (2021). Introduction: geoethics goes beyond the geoscience profession. Geological Society, London, Special Publications, 508: 1 – 11 https://doi.org/10.1144/SP508-2020-191
Elias A. & Moraru C. (Eds.) (2015). The Planetary Turn: Relationality and Geoaesthetics in the Twenty-First Century. Evanston, Illinois, Northwestern University Press.
Ellis, M.A., & Trachtenberg, Z.M. (2014). Which Anthropocene is it to be? Beyond geology to a moral and public discourse. Earth's Future, 2, 122-125. https://doi.org/10.1002/2013EF000191
Finn S.& O'Fallon L. (2017). The emergence of environmental health literacy-from its roots to its future potential. Environmental Health Perspectives 125, 4, 495–501. doi: 10.1289/ehp.1409337
Gaard, G. (1993). Ecofeminism : Women, Animals, Nature. Philadelphia: Temple University Press.
Gaard, G. (2009). Children’s environmental literature: from ecocriticism to ecopedagogy. Neohelicon 36, 321–334. https://doi.org/10.1007/s11059-009-0003-7
Gadotti, M. (2001). Pedagogia da Terra. São Paulo: Peirópolis.
García-González, M., & Deszcz-Tryhubczak, J. (2020). New Materialist Openings to Children’s Literature Studies. International Research in Children’s Literature, 13, 1, 45-60. doi: 10.3366/ircl.2020.0327
Gordijn, B. & ten Have, H. (2014). Disaster ethics. Medicine, Health Care and Philosophy, 18,1, 1–2. https://doi.org/10.1007/s11019-014-9617-2
Haraway, D. (2015).Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene: Making Kin. Environmental Humanities 6, 1: 159–165. doi:10.1215/22011919-3615934.
Hintz, C. & Ostry, E. (Eds). (2003). Utopian and Dystopian Writing for Children and Young Adults. New York and London: Routledge
Jameson, F. (2005). Archaeologies of the Future: The Desire called Utopia and Other Science Fictions. London and New York: Verso.
Jochem, C., Sommoggy J. von. Hornidge A.-K., Schwienhorst-Stich E.-M., Apfelbacher Christian, (2023). Planetary health literacy: A conceptual model, Hypothesis and Theory Article. Frontiers in Public Health, 10. Retrieved 4 November from https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.980779
Iser, W. (1978). The act of reading: A theory of aesthetic response. USA: Johns Hopkins University Press.
Kahn, R. (2010). Critical Pedagogy, Ecoliteracy & Planetary Crisis. The ecopedagogy movement. USA: Peter Lang.
Katsadoros G. Feggerou Ρ. (2021). Utopian Studies 32, 2, 329–341. https://doi.org/10.5325/utopianstudies.32.2.0329
Kellert, S. R. & Wilson E.O. (1993). The Biophilia Hypothesis. Washington, D.C.: Island Press.
Kérchy, A. (Εd.). (2018). Posthumanism in Fantastic Fiction. Americana eBooks. Retrieved 4 November from https://ebooks.americanaejournal.hu/books/posthumanism/
Κerslake, L. (2022). Environmental Imagination and Wonder in Beatrix Potter. In D.Villanueva-Romero, L. Kerslake & C. Flys-Junquera (Eds.). Inspiring Change through the Humanities (p. 67-80). USA: Brill.
Kheel, M. (2008). Nature ethics: An ecofeminist perspective. Lanham: Rowman & Littlefield.
Kress, G. & Leeuwen, T. (2003). Reading Images. The Grammar of Visual Design. London: Routledge.
Lanes, S. (1980). The Art of Maurice Sendak. London: The Bodley Head.
Lee, N. (2013). Childhood and biopolitics: Climate change, life processes and human futures. USA: Palgrave.
Lenz, M. (1994). Am I My Planet's Keeper?: Dante, Ecosophy, and Children's Books. Children's Literature Association Quarterly 19(4), 159-164. https://doi.org/10.1353/chq.0.0866 .
Louv, R. (2010). Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-Deficit Disorder. London:Atlantic Books Ltd.
Lenton, T., Benson, S., Smith, T., Ewer, T., Lanel, V., Petykowski, E.,[…]Sharpe, S. (2022). Operationalising positive tipping points towards global sustainability. Global Sustainability, 5, E1. Retrieved 14 November from https://www.cambridge.org/core/journals/global-sustainability/article/operationalising-positive-tipping-points-towards-global-sustainability/8E318C85A8E462AEC26913EC43FE60B1
Mazhoon-Hagheghi, Μ.,;Yebra, R., Johnson R. & Sohn L. L. (2018). Fostering a greater understanding of science in the classroom through children’s literature, Texas Journal of Literacy Education 6, 1, 41–50. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1183979.pdf
Moras, M. (2022). Cambio climático y ficción: Solar, A Novel de Ian McEwan. English Studies in Latin America, 23 1-20, Retrieved 14 November from https://letras.uc.cl/wp-content/uploads/2023/01/mora_marianela-issue23art.pdf
Murris, K. &. Somerville M.J. (2021). Planetary Literacies for the Anthropocene. Ιn J. Zacher Pandya, R. A. Mora, J. H. Alford, N. A.Golden & R. Santiago de Roock (Eds.), The Handbook of Critical Literacies, 1st Edition, N.Y. : Routledge.
Murris, K. & Reynolds, R.-A. (2023). Posthumanism and Childhood Studies. Oxford Bibliographies Online. Retrieved 4 November from https://www.oxfordbibliographies.com/display/document/obo-9780199791231/obo-9780199791231-0269.xml
Nikolajeva, M. (2019). What Is It Like to Be a Child? Childness in the Age of Neuroscience. Children’s Literature in Education, 50, 1, 23-37.
Nikolajeva, M. & Scott, C. (2001). How Picturebooks Work. New York: Garland Publishing.
Picó, Y., & Barceló, D. (2019). Analysis and Prevention of Microplastics Pollution in Water: Current Perspectives and Future Directions. ACS Omega, 4,4, 6709–6719. https://doi.org/10.1021/acsomega.9b00222
Redvers N, Celidwen Y, Schultz C, Horn O, Githaiga C, Vera M, BComm Μ, Plume L.M.,, Kobei D., Cunningham Kain D., Poelina A., Rojas J.N., Blondin B. (2022). The determinants of planetary health: an Indigenous consensus perspective. Lancet Planet Health, 6, 2, e156–e163. https://doi.org/10.1016/S2542-5196(21)00354-5
Reid A., Payne P. G. & Cutter-Mackenzie, A. (2010) . Openings for researching environment and place in children's literature: ecologies, potentials, realities and challenges, Environmental Education Research, 16, 3, 429 — 461, http://dx.doi.org/10.1080/13504622.2010.488939
Rosenblatt, L. M. (1994). The transactional theory of reading and writing. In R. B. Ruddell, M. R. Ruddell, & H. Singer (Eds.), Theoretical models and processes of reading (p. 1057–1092). USA: International Reading Association.
Russell, D., Westman, K., & Wood, N. (2011). Introduction: The Environmental Imagination and Children's Literature. The Lion and the Unicorn 35, 2, v-vi. https://doi.org/10.1353/uni.2011.0008
Ryder, J. (2001) Identifying Science Understanding for Functional Scientific Literacy, Studies in Science Education, 36,1, 1-44, doi: 10.1080/03057260108560166
Sambell, K. (2002). Presenting the case for social change: The creative dilemma of dystopian writing for children. In C. Hintz & E. Ostry (Eds.), Utopian and Dystopian Writing for Children and Young Adults (p. 163-178). New York and London: Routledge.
Sargent, L. T. (1994). The Three Faces of Utopianism Revisited. Utopian Studies, 5(1), 1–37. http://www.jstor.org/stable/20719246
Seltenrich N. (2018). Down to Earth: The Emerging Field of Planetary Health. Environmental health perspectives, 126, 7. https://doi.org/10.1289/EHP2374
Serafini, F. (2010). Reading multimodal texts: Perceptual, structural and ideological perspectives, Children’s Literature in Education, 41 2,. 85–104. http://dx.doi.org/10.1007/s10583-010-9100-5
Shamos, M. H. (1989). Views of scientific literacy in elementary school science programs: Past, present, and future. In A. B. Champagne, B. E. Lovitts, & B. J. Callinger (Eds.), This year in school science. Scientific literacy (p. 109– 127). Washington, DC: AAAS.
Schönfelder, M. & Bogner, F. (2020). Between science education and environmental education: How science motivation relates to environmental values, Sustainability 12(5), https://doi.org/10.3390/su12051968.
Stephens, J. (1989). Language, Discourse, and Picture Books. Children's Literature Association Quarterly, 14, 3: 106–110.
Stephens, J. (2018). Picturebooks and Ideology. In B. Kümmerling-Meibauer (Εd.), The Routledge Companion to Picturebooks (p. 137-145). London: Routledge.
Tien, Y. F., & Wu, H. C. (2010). A study of environmental education content presented in highquality picture books:Samples recommended by Taichung county early childhood teachers. Journal of Environmental Education Research, 8(1), 63-93.
Tong S., Bambrick H., Beggs P.J. Chen L., Hu Y., Ma W., Steffen W., Tan J. (2022), Current and future threats to human health in the Anthropocene, Environment International 158, Retrieved 4 November from https://doi.org/10.1016/j.envint.2021.106892
Torani, S., Majd, P. M., Maroufi, S. S., Dowlati, M., & Sheikhi, R. A. (2019). The importance of education on disasters and emergencies: A review article. Journal of education and health promotion, 8, 85. https://doi.org/10.4103/jehp.jehp_262_18
Trefil J., Hazen R. M. (2010). Scientific literacy: A modest proposal. In Meinwald J., Hildebrand J.G. (Eds.), Science and the educated American: A core component of liberal education (p. 57–69). USA: American Academy of Arts and Sciences.
Trousdale, A.M. (2009). Peak Experiences Explored Through Literature. In: Μ. de Souza, L.J. Francis, J. O’Higgins-Norman, D. Scott (Eds), International Handbook of Education for Spirituality, Care and Wellbeing. International Handbooks of Religion and Education, vol 3. (p. 491-506). Dordrecht : Springer.
Tu'itahi S, Watson H, Egan R, Parkes MW, Hancock T. Waiora (2021). Τhe importance of Indigenous worldviews and spirituality to inspire and inform Planetary Health Promotion in the Anthropocene. Global Health Promotion, 28, 4, 73–82. https://doi.org/10.1177/17579759211062261
Walpole SC, Barna S, Richardson J, Rother HA. (2019). Sustainable healthcare education: integrating planetary health into clinical education. Lancet Planet Health 3:e6–7. doi: 10.1016/S2542-5196(18)30246-8
Whitmee S, Haines A, Beyrer C, Boltz F, Capon AG, de Souza Dias BF, et al. (2015). Safeguarding human health in the Anthropocene epoch: report of The Rockefeller Foundation-Lancet Commission on planetary health. Lancet Planet Health 386:1973–2028. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60901-1
Αγγελάκη Ρ.Τ. (2023α). Το βιβλίο γνώσεων για παιδιά: Ιστορικές αναζητήσεις, σύγχρονες προκλήσεις. University studio press.
Αγγελάκη Ρ.Τ. (2023β). Το χρώμα στα λογοτεχνικά βιβλία γνώσεων. Αρχέτυπα και συμβολισμοί. Η περίπτωση της μυθιστορηματικής βιογραφίας. Έρευνα στην Εκπαίδευση, 12, 1, 147-163 doi: https://doi.org/10.12681/hjre.35107
Αλεξανδράκη, Α. (2020). Μικροπλαστικά στην Ιλύ: Πηγές, τρόποι ανίχνευσης και ο ρόλος τους κατά τις συμβατικές μεθόδους επεξεργασίας ιλύος. Διπλωματική εργασία, Τομέας Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος, ΑΠΘ & University of Naples Federico II, https://ikee.lib.auth.gr/record/327778?ln=el
Ανδρικοπούλου Μ. (2022). Το βιβλίο των καταστροφών. Εικονογράφηση Μυρτώ Δεληβοριά. Αθήνα: Καλέντης.
Βαμβούκας, Μ. (1991). Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία. Αθήνα:Γρηγόρη.
Γεωργάτου, Σ. (2022). Πλαστικά και ανακύκλωση: H ανακύκλωση βιομηχανικών πλαστικών απορριμμάτων και πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης ως μορφή παραγωγικής και πολιτισμικής ανάπτυξης στην Ελλάδα (2001-2022). Διπλωματική Εργασία, Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων: Αειφορικός και Κοινωνικός Σχεδιασμός, Τμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου από http://dx.doi.org/10.26265/polynoe-3093
Γιαννικοπούλου, Α. (2018). Η υλικότητα του βιβλίου ως φορέας ιδεολογίας. Δελτίο εκπαιδευτικού προβληματισμού και επικοινωνίας. Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου από https://impschool.gr/deltio-site/?p=1124
Θεοδοσάκη, Ζ. (2021). Διερεύνηση Οικοκεντρικών Αξιών Βαθιάς Οικολογίας σε Εκπαιδευτικούς και πρόταση ενός Προγράμματος Οικολογικού Γραμματισμού Εκπαιδευτικών με βάση τις Αρχές Εμψύχωσης NDI και τη φύση ΣυνΔιδάσκουσα. Μεταπτυχιακή Διατριβή, Διατμηματικό Πρόγραμμα Σπουδών ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ- Τμήμα Βιολογίας ΑΠΘ «Εκπαίδευση για την Αειφορία – Επιστήμες της Αγωγής», Θεσσαλονίκη. Ανακτήθηκε 2 Νοεμβρίου 2023 από https://ikee.lib.auth.gr/record/332826/files/GRI-2021-31373.pdf
Κουτσονάκης, Κ. (2019). Τρωτότητα και προσαρμοστικότητα. Πολυκριτηριακή ανάλυση των εννοιών αυτών στην διαχείριση των καταστροφών και κρίσεων σε κρίσιμες υποδομές. Μεταπτυχιακή Διατριβή Ειδίκευσης. Master Thesis. Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων. Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, ΕΚΠΑ, Αθήνα. Ανακτήθηκε 12 Νοεμβρίου 2023 από https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2865942/theFile
Lord Μ. (2020). Το χάος που δημιουργήσαμε. Εικονογράφηση J. Blattman, (Μετ. Α. Μπουκάλα). Αθήνα: Άγκυρα.
Nodelman, P. (2009). Λέξεις για Εικόνες. Η αφηγηματική τέχνη του παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου (Mετ. Π. Πανάου). Αθήνα: Πατάκης.
Παπαντωνάκης Γ. (2010). ∆υστοπία και ουτοπία : Μορφές έκφρασης της εξουσίας στην ελληνική παιδική και νεανική επιστηµονική φαντασία. Συγκριτική ανάγνωση µε το µυθιστόρηµα της Lois Lowry The Giver, Επιστηµονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τµήµατος ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, 22, 97- 120. https://epetirida.ptde.uoi.gr/index.php/epetirida/issue/view/22
Ραζής Α. & Χριστόπουλος Α. (2021). Αποτίμηση των επιπτώσεων για την Ελλάδα από τον σταδιακό περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης με βάση την Οδηγία της ΕΕ 2019/904. Διπλωματική εργασία Τμήμα Μεταλλουργίας και τεχνολογία υλικών, Σχολή μηχανικών μεταλλείων μεταλλουργών, ΕΜΠ. Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2023 από http://dx.doi.org/10.26240/heal.ntua.21823
Τζέιμσον, F. (2008). Οι Αρχαιολογίες του Μέλλοντος. Η επιθυμία που λέγεται Ουτοπία. Μετάφραση Μιχάλης Μαυρωνάς. Αθήνα: Τόπος
Τσικρίπης, Ν. (2018). Γεωηθική και Διαχείριση Περιβάλλοντος. Μεταπτυχιακή Διατριβή Ειδίκευσης. Σχολή θετικών Επιστημών, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, ΕΚΠΑ, Αθήνα. Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2023 από https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2814475/file.pdf
Φλογαίτη, Ε. (2006). Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.