Από τον θεοειδή στον καθαγιασμένο ανθρωπισμό: η «συμφιλίωση» (;) αρχαιοελληνικής και βυζαντινής τέχνης στο έργο του Κώστα Παπαϊωάννου


Δημοσιευμένα: feb 28, 2023
Λέξεις-κλειδιά:
Αισθητική Τέχνη Νατουραλισμός Βυζαντινισμός Πνευματικότητα
Γιάννης Ψωμάκης
Περίληψη

Το παρόν άρθρο επιχειρεί να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο ο Κώστας Παπαϊωάννου επεξεργάζεται το γεγονός της διάστασης και συγχρόνως της συμφιλίωσης του αρχαιοελληνισμού και του χριστιανισμού στο πεδίο της Τέχνης, μέσα από τις τρεις αισθητικές μελέτες του: Τέχνη και πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα, Βυζαντινή και ρωσική ζωγραφική και Η κληρονομιά του Αλεξάνδρου. Αν υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής που συνδέει εξαρχής την αρχαία ελληνική τέχνη και τη βυζαντινή χριστιανική παράδοση, αυτός δεν είναι άλλος, κατά τον Παπαϊωάννου, παρά τα «υλικά» από τα οποία είναι καμωμένες οι αισθητικές αυτές δημιουργίες. Πρόκειται για την καθαρή ανθρωπικότητα και την απόλυτη θεϊκότητα, στοιχεία που —για τον διανοητή μας— θα συγχωνευτούν αβίαστα και αρμονικά από διαφορετικές αισθητικές «διαδρομές», τόσο στο αρχαιοελληνικό (αγαλμάτινο) σώμα όσο και στο βυζαντινό (εικονιστικό) πρόσωπο. Συγχρόνως, όμως, αμφότερα τα καλλιτεχνικά αυτά δημιουργήματα δε στερούνται τίποτε από τη βαθιά κοσμικότητα και τη μεγαλειώδη πνευματικότητα. Προς επίρρωση, επομένως, των παραπάνω συμπερασμάτων του νεοέλληνα φιλοσόφου, επιχειρώ τη σύνοψη των αισθητικών του παρατηρήσεων εντάσσοντας τες στα παρακάτω τρία χαρακτηριστικά σημεία: τον νατουραλισμό της αρχαιοελληνικής αισθητικής έναντι του μυστικισμού της ορθόδοξης εικόνας·  τον θεοειδή ουμανισμό του αρχαιοελληνικού ειδώλου έναντι του καθαγιασμένου ανθρωπισμού της εκκλησιαστικής αγιογραφίας· την απρόσωπη φύση των κλασικών αγαλμάτων έναντι της απόϊερωμένης όψης των βυζαντινών προσωπογραφιών.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Gombrich, Hans-Ernst. Το χρονικό της τέχνης. Μτφρ. Λ. Κάσδαγλη. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 19982.
Γιανναράς, Χρήστος. Η ελευθερία του ήθους. Αθήνα: Ίκαρος, 20023.
Νικολάου, Κατερίνα, επ. Ο Μανουήλ Πανσέληνος και η εποχή του. Αθήνα: Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 1999.
Παπαϊωάννου, Κώστας. Βυζαντινή και ρωσική ζωγραφική, Μτφρ. Ελ. Νάκου. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2007.
Παπαϊωάννου, Κώστας. Η κληρονομιά του Αλεξάνδρου. Μτφρ. Χρ. Σταματοπούλου. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2013.
Παπαϊωάννου, Κώστας. Οντολογία και αλλοτρίωση. Μτφρ. Β. Τομανάς. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2009.
Παπαϊωάννου, Κώστας. Τέχνη και Πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα. Μτφρ. Χρ. Σταματοπούλου. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2009.
Ψωμάκης, Ιωάννης. Φιλοσοφία και θρησκεία στο έργο του Κώστα Παπαϊωάννου. Αθήνα: Βookstars, 2018.