Πιλοτικό ομαδικό πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης για τη διακοπή καπνίσματος

PDF
Δημοσιευμένα: Δεκ 26, 2020
DOI: https://doi.org/10.12681/psy_hps.25595
Λέξεις-κλειδιά:
διακοπή καπνίσματος ομάδα ψυχολογικής υποστήριξης ποιοτική έρευνα
Παρασκευή Αγγελοπούλου
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Φωτεινή Μαρόγλου
Κέντρο Πρόληψης Δυτικής Θεσσαλονίκης «Δίκτυο Άλφα»
Χριστίνα Μακρογιάννη
Κέντρο Πρόληψης Δυτικής Θεσσαλονίκης «Δίκτυο Άλφα»
Περίληψη
Στο Κέντρο Πρόληψης «Δίκτυο Άλφα» αναπτύχθηκε ένα ομαδικό πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης βραχείας διάρκειας για τη διακοπή του καπνίσματος, το οποίο απευθύνθηκε σε τοπικό επίπεδο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί να περιγράψει την εφαρμογή και αποτελεσματικότητα του πιλοτικού ομαδικού προγράμματος διακοπής καπνίσματος όπως εφαρμόστηκε από το Κέντρο Πρόληψης. Το πρόγραμμα χρησιμοποίησε ένα εκλεκτικό μοντέλο, που βασίστηκε στις αρχές της Γνωστικής Συμπεριφορικής θεραπείας καθώς και της θεραπείας Gestalt. Συλλέχθηκαν δεδομένα από μια ομάδα παρέμβασης που πραγματοποιήθηκε από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο 2016,  με τη χρήση ομαδικών συνεντεύξεων. Πραγματοποιήθηκαν οχτώ (8) δίωρες συναντήσεις και ο αριθμός συμμετεχόντων ήταν εφτά (n=7) άτομα (γυναίκες), ηλικίας 37-59 ετών (Μ.Ο.= 47,7 έτη), όπου δύο άτομα εμφάνιζαν χαμηλή εξάρτηση, τέσσερα άτομα εμφάνιζαν μέτρια εξάρτηση και ένα άτομο υψηλή εξάρτηση, όπως μετρήθηκε με την κλίμακα εξάρτησης από τη νικοτίνη Fagerström. Τα δεδομένα κωδικοποιήθηκαν και αναλύθηκαν με τη χρήση της θεματικής ανάλυσης. Συνολικά αναδείχθηκαν έξι ευρύτερες θεματικές κατηγορίες, οι οποίες είναι α) πριν τον προβληματισμό/ η ζωή πριν την απόφαση της διακοπής, β) προβληματισμός/ αναλογισμός για την απόφαση της διακοπής, γ) προετοιμασία, δ) δράση, ε) διατήρηση/ η ζωή μετά το τσιγάρο, και στ) υποτροπή. Έπειτα από έξι μήνες μετά το πέρας της παρέμβασης πραγματοποιήθηκε τηλεφωνικός επανέλεγχος στους συμμετέχοντες, όπου τρία άτομα από τα συνολικά εφτά διατηρούσαν τη διακοπή του καπνίσματος. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σχεδιασμό και την εφαρμογή περισσότερων προγραμμάτων παρέμβασης σε τοπικό-κοινοτικό επίπεδο με στόχο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Το περιοδικό ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ έχει υιοθετήσει μία πολιτική Platinum open-access. Τα έξοδα υποβολής, επεξεργασίας ή δημοσίευσης των εργασιών καλύπτονται από την Ελληνική Ψυχολογική Εταιρεία. Τα πνευματικά δικαιώματα των δημοσιευμένων εργασιών προστατεύονται από την άδεια 'Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International'. Οι Συγγραφείς διατηρούν τα Πνευματικά Δικαιώματα και χορηγούν στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Η άδεια αυτή επιτρέπει σε τρίτους, να χρησιμοποιούν την εργασία σε οποιαδήποτε μορφή, με την προϋπόθεση της διατήρησης των διατυπώσεων που προβλέπονται στην άδεια σχετικά με την αναφορά στον αρχικό δημιουργό και την αρχική δημοσίευση στο περιοδικό ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Επιπλέον, κάθε διανομή της εργασίας οφείλει να γίνεται με τους ίδιους όρους διανομής, δηλαδή με την ίδια άδεια Creative Commons.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Algosini, J. B., & Aldemir, B. (2018). Tobacco Addiction: Quitting Smoking Through Systemic Approach. Journal of Global Oncology, 4 (Supplement 2), 29s-29s. https://doi.org/10.1200/jgo.18.42800
Αρχοντάκη, Ζ., & Φιλίππου, Δ. (2003). 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων. Καστανιώτη.
Beck, A. (1993). Cognitive therapy of drug abuse. Guilford Press.
Behrakis, P., Bilir, N., Clancy, L., Dautzenberg, B., Demin, A. K., Gilljam, H., & Trofor, A. (2012). Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη Διακοπή του Καπνίσματος. European Network for Smoking and Tobacco Prevention aisbl (ENSP).
Beisser, A. (1970). The Paradoxical Theory of Change. In J. Fagan, & I. L. Shepherd (Eds.), Gestalt Therapy Now (pp. 77-80). Harper & Row.
Bergler, E. (1953). Smoking and its infantile precursors. International Journal of Sexology, 4, 214–220. https://doi.org/10.1037/h0040828
Black, J. H. (2010). Evidence base and strategies for successful smoking cessation. Journal of Vascular Surgery, 51(6), 1529-1537. https://doi.org/10.1016/j.jvs.2009.10.1241529
Bottorff, J. L., Haines-Saah, R., Oliffe, J. L., & Sarbit, G. (2012). Gender influences in tobacco use and cessation interventions. The Nursing Clinics of North America, 47(1), 55-70. https://doi.org/10.1016/ j.cnur.2011.10.010
Bottorff, J. L., Haines-Saah, R., Kelly, M. T., Oliffe, J. L., Torchalla, I., Poole, N., Greaves, L., Robinson, C. A., Ensom, M. H. H., Okoli, C. T. C., & Phillips, J. C. (2014). Gender, smoking and tobacco reduction and cessation: a scoping review. International Journal for Equity in Health, 13(114). https://doi.org/ 10.1186/s12939-014-0114-2
Boutou, A., Tsiata, E. A., Pataka, A., Kontou, P. K., Pitsiou, G. G., & Argyropoulou, P. (2008). Smoking cessation in clinical practice: predictors of six-month continuous abstinence in a sample of Greek smokers. Primary Care Respiratory Journal, 17(1), 32-38. https://doi.org/10.3132/pcrj.2008.00009
Boyatzis, R. E. (1998). Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development. Sage Publications.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3, 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Brose, L. S., West, R., McDermott, M. S., Fidler, J. A., Croghan, E., & McEwen, A. (2011). What makes for an effective stop-smoking service? Thorax, 66, 924-926. https://doi.org/10.1136/thoraxjnl-2011-200251
Brownell, P., & Schulthess, P. (2013). Dependent behaviors. In G. Francesetti, M. Gecele & J. Roubal (Eds.), Gestalt therapy in clinical practice, From psychopathology to the aesthetics of contact (pp. 360-383). Instituto di Gestalt HCC.
Cahill, K., Stevens, S., Perera, R., & Lancaster, T. (2013). Pharmacological interventions for smoking cessation: an overview and network meta-analysis. Cochrane Database of Systematic Reviews, 5(CD009329). https://doi.org/10.1002/14651858.CD009329.pub2
Cahill, K., Stevens, S., & Lancaster, T. (2014). Pharmacological treatments for smoking cessation. JAMA, 311 (2), 193-194. https://doi.org/10.1001/jama.2013.283787
Christiansen, B. A., Reeder, K. M., TerBeek, E. G., Fiore, M. C., & Baker, T. B. (2015). Motivating Low Socioeconomic Status Smokers to Accept Evidence-Based Smoking Cessation Treatment: A Brief Intervention for Community Agency Setting. Nicotine & Tobacco Research, 1002-1011. https://doi.org/10.1093/ntr/ntu345
Cifkova, R. Pitha, J., Krajcoviechova, A., & Kralikova, E. (2019). Is the impact of conventional risk factors the same in men and women? Plea for a more gender-specific approach. International Journal of Cardiology, 286, 214-219. https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2019.01.039
Clemmens, C. M. (1998). Smoking’s Function: A Response to Judy Graham, Ella Risi and Ray Edwards. British Gestalt Journal, 7 (1), 55-57
Denzin, N. K. (1989). The research act: A theoretical introduction to sociological methods (3rd ed.). Prentice Hall.
DiClemente, C. C. (2003). Guilford substance abuse series. Addiction and change: How addictions develop and addicted people recover. Guilford Press.
DiClemente, C. C. (2007). Mechanisms, Determinants and Processes of Change in the Modification of Drinking Behavior. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 31(S3), 13S-20S. https://doi.org/ 10.1111/j.1530-0277.2007.00489.x
Γιαμαρέλου, Γ., Δίπλας, Γ., Κωνσταντινίδου, Α., Μπάλλιου, Δ., & Χατζηλάκου, Κ. (2011). Εισαγωγή στην ψυχοθεραπεία Gestalt. Gestalt Foundation.
Γρατσάνη, Σ., Λεοντάρη, Δ., & Ζήση, Β. (2017). Προγράμματα συμβουλευτικής για διακοπή καπνίσματος σε ενήλικες. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 34(2), σσ. 173-180. ISSN 11-05-3992
Edwards, R. (2004). The problem of tobacco smoking. British Medical Journal, 328, 217-219. https://doi.org/10.1136/bmj.328.7433.217
Efthimiou, K. P., Angeli, L., Charila, D., Vlaxou, Kalpakoglou, T., M., Gratsiou, C., & Kalantzi-Azizi, A. (2003). Cognitive factors and temperament in smoking cessation. Psychiatrie, 7(Supl. 4), 118.
Ευθυμίου, Κ. & Σοφιανοπούλου, Α. (2011). Ένα ελληνικό δομημένο ομαδικό πρόγραμμα για την διακοπή του καπνίσματος. Νέα Υγεία, 72, 6
Enns, C. Z. (2000). Gender issues in counseling. In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.), Handbook of counseling psychology (3rd ed.) (pp. 601-638). Wiley.
European Network for Smoking and Tobacco Prevention (ENSP) (2018). Retrieved March 29, 2020 from http://elearning-ensp.eu/assets/guides/guidelines_2018_greek.pdf
Fagerström, K. O. (1978). Measuring degree of physical dependence to tobacco smoking with reference to individualization to treatment. Addictive Behaviors, 3, 235-41. https://doi.org/10.1016/0306-4603 (78)90024-2
Filippidis, F. T., Gerovasili, V., Vardavas, C. I., Agaku, I., T., & Tountas, Y. (2014). Determinants of use of smoking cessation aids in 27 European countries. Preventive Medicine, 65, 99-102. https://doi.org/ 10.1016/j.ypmed.2014.05.004
Fiore, M. C., Jaen, C. R., Baker, T. B., Bailey, W. C., Benowitz, N., Curry, S. J., Dorfman, S. F., Froelicher, E. S., & Goldstein, M.(2008). Clinical Practice Guideline Treating Tobacco Use and Dependence: 2008 update. U.S. Department of Health and Human Services, U.S.
Flores, P. J. (1997). Group psychotherapy with addicted populations: An integration of twelve-step and psychodynamic theory. Haworth Press, Inc.
Flores, P. J., & Georgi, J. M. (2005). Substance Abuse Treatment: Group Therapy. U.S. Department of Health and Human Services: Substance Abuse and Mental Health Services Administration: USA.
García-Gómez, L., Hernández-Pérez, A., Noé-Díaz, V., Riesco-Miranda, J. A., & Jiménez-Ruiz, C. (2019). Smoking Cessation Treatments: Current Psychological and Pharmacological Options. Revista De Investigacion Clinica, 7(1), 7-16. https://doi.org/10.24875/RIC.18002629
Gómez-Coronado, N., Walker, A. J., Berk, M., & Dodd, S. (2018). Current and Emerging Pharmacotherapies for Cessation of Tobacco Smoking. Pharmacotherapy: The Journal of Human Pharmacology and Drug Therapy, 38(2), 235–258. https://doi.org/10.1002/phar.2073
Hajek, P. (1996). Current issues in behavioral and pharmacological approaches to smoking cessation. Addictive behaviors, 21 (6), 699-707. Doi: 10.1016/0306-4603(96)00029-9
Hajek, P., Belcher M., & Stapleton J. (1985). Enhancing the impact of groups: An evaluation of two group formats for smokers. British Journal of Clinical Psychology, 24 (4), 289-94. https://doi.org/10.1111/ j.2044-8260.1985.tb00661.x
Hall, S. M., Humfleet, G. L., Mun ̃oz, R. F., Reus, V. I., Prochaska, J. J., and Robbins, J. A. (2011). Using Extended Cognitive Behavioral Treatment and Medication to Treat Dependent Smokers. American Journal Public Health, 101, 2349–2356. https://doi.org/10.2105/AJPH.2010.300084
Health Service Executive (2014). HSE Brief Intervention for Smoking Cessation National Training Programme. Retrieved March 23, 2020 from https://www.hse.ie/eng/about/ who/tobaccocontrol/ intervention/
Hiscock, R., Murray, S., Brose, L. S., McEwen, A., Bee, J. L., Dobbie, F., & Bauld, L. (2013). Behavioural therapy for smoking cessation: The effectiveness of different intervention types for disadvantaged and affluent smokers. Addictive Behaviors, 28 (11), 2787-2796. https://doi.org/10.1016/j.addbeh .2013.07.010
Hitchman, S. C., & Fong, G. T. (2011). Gender empowerment and female-to-male smoking prevalence ratios. Bulletin of the World Health Organization, 89, 195-202. https://doi.org/10.2471/BLT.10.079905
Hughes, J. R. (1992). Tobacco Withdrawal in Self- Quitters. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 60(5), 689-697. https://doi.org/10.1037/0022-006X.60.5.689
Hughes, J. R., Keely, J., & Naud, S. (2004). Shapre of the relapse curve and long-term abstinence among untreated smokers. Addiction, 99(1), 29-28. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2004.00540.x
Θεολόγου, Κ. (2013). Τα ανθρωπογεωγραφικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης Θεσσαλονίκης ενόψει της λειτουργίας του Μετρό. Στο Δραγούμη Ε. και Στεφανίδης Α. (Επιμ.), Επετηρίδα για την Θεσσαλονίκη, 8ος Τόμος (σσ. 405-424). Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Κ.Ι.Θ).
Japuntich, S. J., Leventhal, A. M., Piper, M. E., Bolt, D. M., Roberts, L. J., Flore, M. C., & Baker, T. B. (2011). Smoker characteristics and smoking-cessation milestones. American Journal of Preventive Medicine, 40 (3), 286-94. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2010.11.016
Kenford, S. L., Smith, S. S., Wetter, D. W., Jorenby, D. E., Fiore, M. C., & Baker, T. B. (2002). Predicting relapse back to smoking: contrasting affective and physical models of dependence. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70(1), 216-227. https://doi.org/10.1037//0022-006X.70.1.216
Lancaster, T., Stead, L., Silagy, C., & Sowden, A. for the Cochrane Tobacco Addiction Review Group (2000). Effectiveness of interventions to help people stop smoking: findings from the Cochrane Library. British Medical Journal, 321 (7257), 355-358. https://doi.org/10.1136/bmj.321.7257.355
Lancaster, T., & Stead, L. F. (2017). Individual behavioural counselling for smoking cessation. Cochrane Database for Systematic Reviews, 3 (CD001292). https://doi.org/10.1002/14651858.CD001292.pub3
Λεοντάρη, Δ. (2011). Πρόγραμμα παρέμβασης για τη διακοπή του καπνίσματος- Ένας συνδυασμός ατομικής συμβουλευτικής και ομαδικών συνεδρίων (Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Άθλησης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας). Ανακτήθηκε από http://ir.lib.uth.gr/bitstream/ handle/11615/44806/9395.pdf?sequence=1
Lewin, K., In Cartwright, D., & University of Michigan. (1951). Field Theory in Social Science: Selected Theoretical Papers.
Lichtenberg, P. (1990). Undoing the Clinch of Oppression. Peter Lang Inc.
Liddon, L., Kingerlee, R., & Barry, J. A. (2018). Gender differences in preferences for psychological treatment, coping strategies, and triggers to help-seeking. British Journal of Clinical Psychology, 57, 42-58. https://doi.org/10.1111/bjc.12147
Lindson-Hawley, N., Thompson, T. P., & Begh, R. (2015). Motivational interviewing for smoking cessation. Cochrane Database for Systematic Reviews, 3 (CD006936), https://doi.org/10.1002/ 14651858. CD006936.pub3. Ανασύρθηκε στις 2 Απριλίου, 2020.
Lindson, N., Thompson, T. P., Ferrey, A., Lambert, J. D., & Aveyard, P. (2019). Motivational interviewing for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews, 7 (CD006936). https://doi.org/10.1002/14651858.cd006936.pub4
Μακρή, Ι. (2008). Ψυχολογικές παρεμβάσεις στη διακοπή του καπνίσματος. Υγεία. Ανασύρθηκε στις 2 Απριλίου,2020 από https://www.hygeia.gr/psyxologikes-paremvaseis-sti-diakopi-toy-kapnismatos-2/
Μάτσα, Κ. (2008). Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απξάρτηση: Το "παράδειγμα" του 18 ΑΝΩ. Άγρας.
Miller, W. R. (1983). Motivational Interviewing with Problem Drinkers. Behavioural Psychotherapy, 11, 147-172. https://doi.org/10.1017/S0141347300006583
Morrell, H. E. R., & Myers, M. (2009). Group therapy for substance abuse. In L. M. Cohen, F. L. Collins, A. Young, D. E. McChargue, T. R. Leffingwell, & K. L. Cook (Eds.), Pharmacology and treatment of substance abuse using evidence and outcomes based perspectives (pp.179-196). New York.
Morgan-Lopez, A., & Fals-Stewart, W. (2006) Analytic complexities associated with group therapy in substance abuse treatment research: problems, recommendations, and future directions. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 14(2), 265–273.
Μπακιρτζής, Κ. (1993). Από τη δυαδική στην ομαδική συνάντηση ή η μη-κατευθυντική μέθοδος του Carl Rogers. Τετράδια Ψυχιατρικής, 42, 74-82.
National Institute of Drug Abuse (2001, August). Nicotine Addiction. NIH Publication Number 01-4342.
O’Leary, E. (Ed.) (1995). Η θεραπεία Gestalt (Γ. Σκαρβέλη, Μετάφρ.). Ελληνικά Γράμματα.
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2010). ICD-10: Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας Δέκατη Αναθεώρηση. (Πάβη, Ε., Αθανασάκης, Κ., Αναστασάκος, Β., Καλτσάς, Γ., Κιούσης, Γ., Κουντή, Κ., Κωνσταντίνου, Ε., & Χρονόπουλος, Ε.). Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. (Αρχική έκδοση 2009).
Panas, L., Caspib Y., Fournierc, E., & McCarty, D. (2003). Performance measures for outpatient substance abuse services: Group versus individual counselling. Journal of Substance Abuse Treatment, 25, 271–278. https://doi.org/10.1016/s0740-5472(03)00142-9
Parlett, M., & Lee, G. R. (2005). Contemporary Gestalt therapy: Field theory. In A. L. Woldt & S. M. Toman (Eds.), Gestalt therapy: History, theory, and practice (pp. 41-63). Sage Publications, Inc.
Perls, F. S. (1942). Ego, hunger and aggression: A revision of Freud’s theory and method. Gestalt Journal Press.
Perls, F. S. (1969). Gestalt therapy verbatim. Real People Press.
Perls, F. S. (1970). Four lectures. In J. Fagan & I. L. Shepherd (Eds.), Gestalt therapy now: Theory, techniques, applications (pp. 14-38). Science and Behavior Books.
Perls F. S., Hefferline R. F., & Goodman P. (1951). Gestalt therapy, excitement and growth in the human personality. The Gestalt Journal Press.
Peters, S. A. E., Huxley, R. R., & Woodward, M. (2014). Do smoking habits differ between women and men in contemporary Western populations? Evidence from half a million people in the UK Biobank study. British Medical Journal Open, 4(e005663). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2014-005663
Polster, E., & Polster, M. (1973). Gestalt therapy integrated: contours of theory and practice. Brunner/Mazel.
Prochaska, J. O., & DiClemente, C. C. (1982). Transtheoretical therapy: Toward a more integrative model of change. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 19(3), 276-288. https://doi.org/ 10.1037/ h0088437
Prochaska, J. O., DiClemente, C. C., & Norcross, J. C., (1993). In Search of How People Change: Applications to Addictive Behaviors. Addictions Nursing Network, 5(1), 2-16. https://doi.org/10.1037/0003-066x .47.9.1102
Prochaska, J. J., Fromont, S.C., Banys, P., Eisendrath, S. J., Horowitz, M. J., Jacobs, M. H., & Hall, S. M. (2007). Addressing Nicotine Dependence in Psychodynamic Psychotherapy: Perspectives From Residency Training. Academic Psychiatry 31, 8–14. https://doi.org/10.1176/appi.ap.31.1.8
Prochaska, J. O., Redding, C. A., & Evers, K. E. (2008). The transtheoretical model and stages of change. In K. Glanz, B. K. Rimer & K. Viswanath (Eds.), Health behavior and health education: Theory, research and practice 4th Edition (pp. 97-117). Jossey-Bass.
Rigotti, N. A. (2002). Treatment of Tobacco Use and Dependence. New England Journal of Medicine, 346(7), 506-512. https://doi.org/10.1056/nejmcp012279
Robine, J. Μ. (2013). Anxiety within the situation: Disturbances of Gestalt construction. In Francesetti G., Gecele M. & Roubal J. (Eds.), Gestalt Therapy in Clinical Practice: From Psychopathology to the Aesthetics of Contact (pp. 470-486). Instituto di Gestalt HCC.
Rogers, C. (1970). Ομάδες Συνάντησης (Α. Ντούργα, μεταφρ.). Δίοδος.
Romand, R., Gourgou, S., & Sancho-Garnier, H. (2005). A randomized trial assesing the Five-Day Plan for smoking cessation. Addiction, 100, 1546–1554. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2005.01215.x
Rondina, R. C., Gorayeb, R. & Botelho, C. (2007). Psychological characteristics associated with tobacco smoking behavior. Jornal Brasileiro de Pneumologia, 33(5), 592-601. https://doi.org/10.1590/S1806-37132007000500016
Sachs-Ericsson, N., Schmidt, N. B., Zvolensky, M. J., Mitchell, M., Collins, N., & Blazer, D. G. (2009). Smoking cessation behavior in older adults by race and gender: The role of health problems and psychological distress. Nicotine & Tobacco Research, 11(4), 433-443. https://doi.org/10.1093/ntr/ntp002
Shillington, K. (2018). Beyond the patch: A person-centred approach to behaviour change for smoking cessation. Ivey International Centre for Health Innovation. Retrieved March 29, 2020 from https://www.ivey.uwo.ca/healthinnovation/blog/2018/11/beyond-the-patch-a-person-centred-approach-to-behaviour-change-for-smoking-cessation/
Schauer, G. L., Malarcher, A. M., & Asman, K. J. (2015). Trends in the average age of quitting among U.S. adult cigarette smokers. American Journal of Preventive Medicine, 49(6), 939-944. https://doi.org/ 10.1016/j.amepre.2015.06.028
Scheidlinger, S. (2000). The Group Psychotherapy Movement at the Millenium: Some Historical Perspectives. International Journal of Group Psychotherapy, 50(3), 315-339. https://doi.org/10.1080/0 0207284.2000.11491012
Schlam, T. R., & Baker, T. B. (2013). Interventions for Tobacco Smoking. Annual Review of Clinical Psychology, 9, 675-702. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050212-185602.
Spagnuolo, L. M. (2013). Fundamentals and development of Gestalt therapy in the contemporary context. In G. Francesetti, M. Gecele & J. Roubal (Eds.), Gestalt therapy in clinical practice, from psychopathology to the aesthetics of contact (pp. 22-52). Instituto di Gestalt HCC.
Stead, L. F., Carroll, A. J., & Lancaster, T. (2017). Group behaviour therapy programmes for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews, 3(CD001007). https://doi.org/1002/14651858 .CD001007.pub3
Stead, L.F., Perera, R., Bullen, C., Mant, D., Hartmann-Boyce, J., Cahill, K., & Lancaster, T. (2012). Nicotine replacement therapy for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Review, 11(CD000146). https://doi.org/10.1002/14651858.CD000146.pub4
Stinchfield, R., Owen, P. L., & Winters, K. C. (1994). Group therapy for substance abuse: a review of the empirical research. In A. Fuhriman & G. Burlingame (Εds.), Handbook of group psychotherapy: Αn empirical and clinical synthesis (pp. 458–488). Wiley.
Teles, C. C. G. D., Muniz, M. C. V., & Ferrari, R. (2013). Smoking associated with precursor lesions for cancer of uterine cervix. Journal of Nursing UFPE on line, Recife, 7(9): 5427-34. https://doi.org/ 10.5205/reuol.3529-29105-1-SM.0709201309
Τσιμπουκλή, Α.. (2007). Πρόλογος. Στον E. Nevis (Επιμ.), Θεραπεία Gestalt, θεωρία και εφαρμογές (σσ. 10-12). (Γ. Μπαρουξής, μεταφρ.). Διόπτρα.
Τσονίδης, Α. (2017). Ψυχολογική συμβουλευτική διακοπής του καπνίσματος: συστημική κριτική της μεθόδου και δυνατότητες μιας συστημικής προσέγγισης [Αδημοσίευτη εργασία]. Ινστιτούτο Συστημικής Σκέψης και Ψυχοθεραπείας, Θεσσαλονίκη.
Vardavas, C. I., & Kafatos, A. G. (2006). Smoking policy and prevalence in Greece: an overview. European Journal of Public Health, 17(2), 211-213. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckl094
Velasquez, M. M., Crouch, C., Stephens, N. S., & DiClemente, C. C. (2016). Group Treatment for Substance Abuse: A Stages-of-Change Therapy Manual (2nd ed.). New York.
Weiss, D.R., Jaffe, B. W., Menil de, P. V., & Cogley, B. C. (2004). Group therapy for substance use disorders: What do we know? Harvard Review of Psychiatry, 12(6), 339 – 350. https://doi.org/10.1080/ 10673220490905723
Wendt, D. C., & Gone, J. P. (2017). Group Therapy for Substance Use Disorders: A Survey of Clinician Practices. Journal of Groups in Addiction & Recovery, 12(4), 243-259. https://doi.org/10.1080/ 1556035X.2017.1348280
Wenig, J. R., Erfurt, L., Kröger, C. B., & Nowak, D. (2013). Smoking cessation in groups-who benefits in the long term? Health Education Research, 28(5), 869-878. https://doi.org/10.1093/her/cyt086
World Health Organization (2002). Fact sheet on cigarette consumption: WHO Western Pacific Region Public Information Unit.
Yalom, D. I. (2005). Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας (Ε. Ανδριτσάνου & Δ. Κακατσάκη, Μεταφρ.). Άγρας. (Original work published 1970).
Zinker, J. C. (1977). Creative process in Gestalt therapy. Brunner/Mazel.