N. Kazantzakis traducteur de Platon: La psyché traductive, l’éclectisme de Victor Cousin et l’annonce de la poétique postérieure
Abstract
En 1912 Nikos Kazantzakis traduit en grec moderne les dialogues platoniciens censés “mineurs” ou parfois d’ une authenticité contestée comme ION, ALCIBIADE, MINOS etc. pour «La Bibliothèque des Auteurs Anciens» de la Maison d’ édition de J. D. Fexis. Ce travail de jeunesse, effectué sous un rythme acceléré à cause de la pression financière, d’ une spontanéité fervente, permet-il peut-être de décoder une sorte d’ esquisse latente de la poétique postérieure de l’écrivain Crétois; on y discerne l’admirateur de Platon, fidèle mais pas exclusif, le lecteur suffisant des classiques, ainsi que l’ auteurphilosophe
aux idées parfois contradictoires, puisées aux sources différentes. Comme traducteur Kazantzakis regarde le texte-source par une sorte de complaisance narcissique juste pour contempler son propre visage : il s’ agit d’une sorte de psyché traductive ou d’ un «auto-idole», c’est-à-dire d’ une manière à traduire personnelle qui sera spectaculairement déployée quarante ans plus tard, pendant la tâche colossale de la traduction d’ Homère avec la collaboration de l’ homériste éminent I. Th. Kakridis. La lecture de traductions platoniciennes révèle aussi la conception tout à fait personnelle de Kazantzakis sur la relation unique et réciproque entre deux esprits exceptionnels comme par exemple entre Socrate et Alcibiade ou entre le rhapsode et le poète épique; bien que vivement différenciée du persiflage de poètes et de commentateurs qui empreigne le texte d’ «Ion», cette conception annonce déjà les textes de la maturité de Kazantzakis comme le roman «Lettre au Gréco; Bilan d’ une vie» ou la pièce théâtrale «Kouros». Il ne faut pas aussi négliger que Kazantzakis a été décisivement aidé par
la traduction française du philosophe éclectique Victor Cousin: dans l’introduction bien courte de la traduction d’ «Alcibiade» il y insère la lecture du professeur français d’ un Platon presque éclectique qui «joue avec des idées opposées». Bien que vivement éloignée de la réalité, cette réception dévoile la manière par la quelle Kazantzakis invente, par l’intermédiaire de Cousin, un Platon à sa propre image,un penseur non dogmatique à l’esprit presque contradictoire. Cette réception de Platon réalisée à travers la traduction française, âgée déjà de soixante ans à l’époque, annonce déjà et semble a priori
justifier les incohérences et les contradictions dans la vie et l’oeuvre de l’auteur Crétois .
aux idées parfois contradictoires, puisées aux sources différentes. Comme traducteur Kazantzakis regarde le texte-source par une sorte de complaisance narcissique juste pour contempler son propre visage : il s’ agit d’une sorte de psyché traductive ou d’ un «auto-idole», c’est-à-dire d’ une manière à traduire personnelle qui sera spectaculairement déployée quarante ans plus tard, pendant la tâche colossale de la traduction d’ Homère avec la collaboration de l’ homériste éminent I. Th. Kakridis. La lecture de traductions platoniciennes révèle aussi la conception tout à fait personnelle de Kazantzakis sur la relation unique et réciproque entre deux esprits exceptionnels comme par exemple entre Socrate et Alcibiade ou entre le rhapsode et le poète épique; bien que vivement différenciée du persiflage de poètes et de commentateurs qui empreigne le texte d’ «Ion», cette conception annonce déjà les textes de la maturité de Kazantzakis comme le roman «Lettre au Gréco; Bilan d’ une vie» ou la pièce théâtrale «Kouros». Il ne faut pas aussi négliger que Kazantzakis a été décisivement aidé par
la traduction française du philosophe éclectique Victor Cousin: dans l’introduction bien courte de la traduction d’ «Alcibiade» il y insère la lecture du professeur français d’ un Platon presque éclectique qui «joue avec des idées opposées». Bien que vivement éloignée de la réalité, cette réception dévoile la manière par la quelle Kazantzakis invente, par l’intermédiaire de Cousin, un Platon à sa propre image,un penseur non dogmatique à l’esprit presque contradictoire. Cette réception de Platon réalisée à travers la traduction française, âgée déjà de soixante ans à l’époque, annonce déjà et semble a priori
justifier les incohérences et les contradictions dans la vie et l’oeuvre de l’auteur Crétois .
Article Details
- How to Cite
-
Ζερβού Α. (2013). N. Kazantzakis traducteur de Platon: La psyché traductive, l’éclectisme de Victor Cousin et l’annonce de la poétique postérieure. Comparison, 23, 99–115. https://doi.org/10.12681/comparison.23
- Issue
- Vol. 23 (2013)
- Section
- Articles
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution Non-Commercial License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g. post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (preferably in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
Downloads
Download data is not yet available.
References
Platonis Opera, Tomus V: Tetralogia IX (Minos, Leges, Epinomis, Epistulae),Definitiones et Spuria. Recognovit brevique adno natione ctitica instruxit Ioannes Burnet, Oxonii,E. typographeo Clarendoniano, 1907 [ανατύπωση 1976] / Platon, OEuvres complètes, ΧΙΙΙ, 2e partie:Dialogues suspects, ed. J. Souilhé (1930), Les Belles Lettres, 1989.
Platonis Opera, Tomus III: Tetralogia VII (Hippias Maior, Hippias Minor, Io, Menexenus).Recognovit brevique adnonatione critica
instruxit Ioannes Burnet, Oxonii, E typographeo Clerendoniano, 1907 [ανατύπωση 1976] / Plato,Ion: or on the Iliad, edited with introduction and commentary by Αlbert Rijksbaron, Brill, 2007
Plato’s Alcibiades, edited by N.Denyer, Cambridge, Cambridge University Press,2001.
Γ. Π. Σταματίου Ο Καζαντζάκης και οι Αρχαίοι, Αθήνα, 1983
Π.Μπην, Οκτώ κεφάλαια για τον Νίκο Καζαντζάκη,Καστανιώτης, 2007
Χ. Δ. Γουνελάς, «Πλατωνικές προεκτάσεις στον Τελευταίο Πειρασμό» στο Κ. Ε.Ψυχογυιός (επιμ.)., Ν. Καζαντζάκης, Το έργο και η πρόσληψή του. Πεπραγμένα διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου: Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου, Γάλλος, 23-25 Απριλίου 2004 Hράκλειο Κρήτης, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, 2006
Μ. Πασχάλης, «Η κυοφορία του Ζορμπά και οι τέσσερις μαίες του: Όμηρος, Πλάτωνας, Δάντης κ΄ Σαίξπηρ», Νέα Εστία, τχ. 1806
(Αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη) (Δεκέμβριος 2007)
G. Steiner, «Η ερμηνευτική κίνηση», στο Μετά τη Βαβέλ, μετάφραση Γ. Ν. Κονδύλης,Scripta, 2004
J. P. Commeti, «Le Recul du texte, Herméneutique et traduction»,
Sud, τχ. 69/71 (1987)
Γ. Καζαντζάκη, Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι(1957), Καστανιώτης, 2007
Π.Ν. Τζερμιάς, «Αλληλοσυγκρουόμενα για τον Καζαντζάκη των Βαλκανικών πολέμων» στο Ο «πολιτικός» Ν. Καζαντζάκης. Αυτός ο άγνωστος διάσημος, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2010.
A. Berman, Pour une critique des traductions:J. Donne, Gallimard, 1995
Ομήρου Ιλιάς,Γ. Δ. Φέξης, 1911.
Ε. Αλεξίου – Γ. Στεφανάκης(επιμ.), Ν. Καζαντζάκης. Γεννήθηκε για τη δόξα,Καστανιώτης, 1983, σ. 83-105 (Αναδημοσίευση από Νουμά, τχ. 347 [7 του Θεριστή] 1909).
Ν. Καζαντζάκης, Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, εκδ.Π. Σταύρου, 1998 [1η έκδοση: τυπογραφείο Στ.Αλεξίου, 1909].
Κ. Πετράκου, Ο Καζαντζάκης και το Θέατρο, Μίλητος, 2005
C. Ritter, Neue Untersuchungen über Platon, Μόναχο 1910
Πλάτωνος Ίων, εισαγωγή Π.Καλλιγά, μεταφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Εκκρεμές, 2002
Πλάτωνος Ίων, εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια Α. Ροζοκάκη, Επικαιρότητα 2008. Πλάτωνος Ίων, εισαγωγή-σχόλια Μ.Ι. Γιόση, μετάφραση Δ.Γ. Σπαθάρας, Εκδ. Εικοστού Πρώτου, 1998.
J. A. Lamm, «Schleiermacher as Plato Scholar», The Journal of Religion,τ. 80, τχ. 2 (2000)
O.euvres de Platon, traduites par Victor Cousin. (1825-1840, 13 τόμοι), V, Rey et Belhatte,Libreurs - éditeurs, 1851.
Ι. Θ. Κακριδής, «84 γράμματα του Καζαντζάκη στον Κακριδή», Νέα Εστία, τχ. 1211 (Αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη) (Χριστούγεννα 1977)
W. Benjamin, «Die Aufgabe des Übersetzers» (1923), Gesammelte Schriften, τ. IV1,Suhrkamp, 1992
R. Argyropoulou,«La diffusion de la pensée de V. Cousin en Gréce au XIXe siécle», Rue Descartes, τχ. 51 (2006)
Ν. Καζαντζάκης, Ιστορία της Ρώσικης Λογοτεχνίας, Ελ. Καζαντζάκη, 1965
P. Leroux, Refutation de l’ éclectisme,MDCCCXXXIX, σ. 91· E. Lerminier, Lettres philosophiques adressées à un Berlinois, 1832
D. Kosztolányi, Ο Κλεπτομανής Μεταφραστής, μετάφραση Α. Σιδέρη, Άγρα, 2011.
F. Schleiermacher, «Methoden des Übersetzen» (1813) στο Sämtliche Werken, Βερολίνο,Reimer, 1938· G. Toury, In search of a Theory of Translation, Tel-Aviv University, 1980
Μ. Πασχάλης, ό.π.· Χ.Χ.Δ. Γουνελάς,«Η έννοια του ομοίου στις τραγωδίες του Καζαντζάκη» στο R. Beaton (επιμ.), Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη, Ηράκλειο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2011.
P. Bien, Καζαντζάκης: Η πολιτική του πνεύματος,μετάφραση Αθανάσιος Κ. Κατσικερός, τ. Β΄,Ηράκλειο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2007.
Π. Πρεβελάκης, «Ο Καζαντζάκης – Βίος κ΄ Έργα», Ευθύνη (1977)
H. R. Jauss, Pour une herméneutique littéraire, Gallimard, 1988
Συνομιλία Έκερμαν με τον Γκαίτε, μετάφραση Ν. Καζαντζάκης, Γ. Δ. Φέξης. 1911.
Ν. Καζαντζάκης, Επιστολές προς Γαλάτεια, Δίφρος, 1993
Κ. Α. Δημάδης, «Ο Ν. Καζαντζάκης πληροφορεί το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα για την εκτέλεση του Φ. Γκ. Λόρκα», Γ. Λαδογιάννη – Α. Μπενάτσης – Ε. Νικολουδάκη (επιμ.), Ευτυχισμός. Τιμή στον Ε. Καψωμένο, Ιωάννινα,Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2010
Γράμμα 236, Νίκος Καζαντζάκης, Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, Αθήνα, Εκδόσεις Καζαντζάκη, 1984
S. Tomasella, L’ homo- érotisme en quête affective du même, Psychanalyse, 1998· Δ.Παπανικολάου, ««Αφεντικό, άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσένα.»: Ο Α. Ζορμπάς κ΄ η ποιητική της ομοκοινωνικότητας», στο Σ. Ν. Φιλιππίδης(επιμ.), Ο Καζαντζάκης τον 21ο αιώνα, Ηράκλειο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και Πανεπιστήμιο Κρήτης/ Φιλοσοφική Σχολή,2010
Les idées morales des interlocuteurs de Socrate dans les dialogues platoniciens de jeunesse,J. Vrin, 1979
Ν. Καζαντζάκης, Όφις και Κρίνο, Ελ.Καζαντζάκη, 2002
Α. Ζερβού, «Μεταφράζοντας Όμηρο:Ποικίλες Απαντήσεις σε Διαρκή Ερωτήματα»(επίμετρο), Οδύσσεια ανώνυμη μετάφραση 1932,Μαΐστρος, 2005
Φ. Κακριδής, «Η αρχαιότητα στα παιδικά μυθιστορήματα του Καζαντζάκη», στο Στ. Κακλαμάνης – Μ. Πασχάλης (επιμ.),Η πρόσληψη της Αρχαιότητας στο Βυζαντινό και Νεοελληνικό μυθιστόρημα, Ηράκλειο Κρήτης,Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2005
Μ. Σπανάκη, Ο Καζαντζάκης και η Παιδική Λογοτεχνία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου- Eκδόσεις Gutenberg, 2011
E. Nικολουδάκη,«Στα παλάτια της Κνωσού. Ένα μυθιστόρημα του
μεσοπολέμου», Διακείμενα, τχ. 12 (2010)
Ν. Καζαντζάκης, Κούρος στο Θέατρο– Τραγωδίες με Αρχαία Θέματα, Ελ. Καζαντζάκη,1964
Platonis Opera, Tomus III: Tetralogia VII (Hippias Maior, Hippias Minor, Io, Menexenus).Recognovit brevique adnonatione critica
instruxit Ioannes Burnet, Oxonii, E typographeo Clerendoniano, 1907 [ανατύπωση 1976] / Plato,Ion: or on the Iliad, edited with introduction and commentary by Αlbert Rijksbaron, Brill, 2007
Plato’s Alcibiades, edited by N.Denyer, Cambridge, Cambridge University Press,2001.
Γ. Π. Σταματίου Ο Καζαντζάκης και οι Αρχαίοι, Αθήνα, 1983
Π.Μπην, Οκτώ κεφάλαια για τον Νίκο Καζαντζάκη,Καστανιώτης, 2007
Χ. Δ. Γουνελάς, «Πλατωνικές προεκτάσεις στον Τελευταίο Πειρασμό» στο Κ. Ε.Ψυχογυιός (επιμ.)., Ν. Καζαντζάκης, Το έργο και η πρόσληψή του. Πεπραγμένα διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου: Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου, Γάλλος, 23-25 Απριλίου 2004 Hράκλειο Κρήτης, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, 2006
Μ. Πασχάλης, «Η κυοφορία του Ζορμπά και οι τέσσερις μαίες του: Όμηρος, Πλάτωνας, Δάντης κ΄ Σαίξπηρ», Νέα Εστία, τχ. 1806
(Αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη) (Δεκέμβριος 2007)
G. Steiner, «Η ερμηνευτική κίνηση», στο Μετά τη Βαβέλ, μετάφραση Γ. Ν. Κονδύλης,Scripta, 2004
J. P. Commeti, «Le Recul du texte, Herméneutique et traduction»,
Sud, τχ. 69/71 (1987)
Γ. Καζαντζάκη, Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι(1957), Καστανιώτης, 2007
Π.Ν. Τζερμιάς, «Αλληλοσυγκρουόμενα για τον Καζαντζάκη των Βαλκανικών πολέμων» στο Ο «πολιτικός» Ν. Καζαντζάκης. Αυτός ο άγνωστος διάσημος, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2010.
A. Berman, Pour une critique des traductions:J. Donne, Gallimard, 1995
Ομήρου Ιλιάς,Γ. Δ. Φέξης, 1911.
Ε. Αλεξίου – Γ. Στεφανάκης(επιμ.), Ν. Καζαντζάκης. Γεννήθηκε για τη δόξα,Καστανιώτης, 1983, σ. 83-105 (Αναδημοσίευση από Νουμά, τχ. 347 [7 του Θεριστή] 1909).
Ν. Καζαντζάκης, Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, εκδ.Π. Σταύρου, 1998 [1η έκδοση: τυπογραφείο Στ.Αλεξίου, 1909].
Κ. Πετράκου, Ο Καζαντζάκης και το Θέατρο, Μίλητος, 2005
C. Ritter, Neue Untersuchungen über Platon, Μόναχο 1910
Πλάτωνος Ίων, εισαγωγή Π.Καλλιγά, μεταφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Εκκρεμές, 2002
Πλάτωνος Ίων, εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια Α. Ροζοκάκη, Επικαιρότητα 2008. Πλάτωνος Ίων, εισαγωγή-σχόλια Μ.Ι. Γιόση, μετάφραση Δ.Γ. Σπαθάρας, Εκδ. Εικοστού Πρώτου, 1998.
J. A. Lamm, «Schleiermacher as Plato Scholar», The Journal of Religion,τ. 80, τχ. 2 (2000)
O.euvres de Platon, traduites par Victor Cousin. (1825-1840, 13 τόμοι), V, Rey et Belhatte,Libreurs - éditeurs, 1851.
Ι. Θ. Κακριδής, «84 γράμματα του Καζαντζάκη στον Κακριδή», Νέα Εστία, τχ. 1211 (Αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη) (Χριστούγεννα 1977)
W. Benjamin, «Die Aufgabe des Übersetzers» (1923), Gesammelte Schriften, τ. IV1,Suhrkamp, 1992
R. Argyropoulou,«La diffusion de la pensée de V. Cousin en Gréce au XIXe siécle», Rue Descartes, τχ. 51 (2006)
Ν. Καζαντζάκης, Ιστορία της Ρώσικης Λογοτεχνίας, Ελ. Καζαντζάκη, 1965
P. Leroux, Refutation de l’ éclectisme,MDCCCXXXIX, σ. 91· E. Lerminier, Lettres philosophiques adressées à un Berlinois, 1832
D. Kosztolányi, Ο Κλεπτομανής Μεταφραστής, μετάφραση Α. Σιδέρη, Άγρα, 2011.
F. Schleiermacher, «Methoden des Übersetzen» (1813) στο Sämtliche Werken, Βερολίνο,Reimer, 1938· G. Toury, In search of a Theory of Translation, Tel-Aviv University, 1980
Μ. Πασχάλης, ό.π.· Χ.Χ.Δ. Γουνελάς,«Η έννοια του ομοίου στις τραγωδίες του Καζαντζάκη» στο R. Beaton (επιμ.), Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη, Ηράκλειο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2011.
P. Bien, Καζαντζάκης: Η πολιτική του πνεύματος,μετάφραση Αθανάσιος Κ. Κατσικερός, τ. Β΄,Ηράκλειο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2007.
Π. Πρεβελάκης, «Ο Καζαντζάκης – Βίος κ΄ Έργα», Ευθύνη (1977)
H. R. Jauss, Pour une herméneutique littéraire, Gallimard, 1988
Συνομιλία Έκερμαν με τον Γκαίτε, μετάφραση Ν. Καζαντζάκης, Γ. Δ. Φέξης. 1911.
Ν. Καζαντζάκης, Επιστολές προς Γαλάτεια, Δίφρος, 1993
Κ. Α. Δημάδης, «Ο Ν. Καζαντζάκης πληροφορεί το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα για την εκτέλεση του Φ. Γκ. Λόρκα», Γ. Λαδογιάννη – Α. Μπενάτσης – Ε. Νικολουδάκη (επιμ.), Ευτυχισμός. Τιμή στον Ε. Καψωμένο, Ιωάννινα,Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2010
Γράμμα 236, Νίκος Καζαντζάκης, Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, Αθήνα, Εκδόσεις Καζαντζάκη, 1984
S. Tomasella, L’ homo- érotisme en quête affective du même, Psychanalyse, 1998· Δ.Παπανικολάου, ««Αφεντικό, άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσένα.»: Ο Α. Ζορμπάς κ΄ η ποιητική της ομοκοινωνικότητας», στο Σ. Ν. Φιλιππίδης(επιμ.), Ο Καζαντζάκης τον 21ο αιώνα, Ηράκλειο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και Πανεπιστήμιο Κρήτης/ Φιλοσοφική Σχολή,2010
Les idées morales des interlocuteurs de Socrate dans les dialogues platoniciens de jeunesse,J. Vrin, 1979
Ν. Καζαντζάκης, Όφις και Κρίνο, Ελ.Καζαντζάκη, 2002
Α. Ζερβού, «Μεταφράζοντας Όμηρο:Ποικίλες Απαντήσεις σε Διαρκή Ερωτήματα»(επίμετρο), Οδύσσεια ανώνυμη μετάφραση 1932,Μαΐστρος, 2005
Φ. Κακριδής, «Η αρχαιότητα στα παιδικά μυθιστορήματα του Καζαντζάκη», στο Στ. Κακλαμάνης – Μ. Πασχάλης (επιμ.),Η πρόσληψη της Αρχαιότητας στο Βυζαντινό και Νεοελληνικό μυθιστόρημα, Ηράκλειο Κρήτης,Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2005
Μ. Σπανάκη, Ο Καζαντζάκης και η Παιδική Λογοτεχνία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου- Eκδόσεις Gutenberg, 2011
E. Nικολουδάκη,«Στα παλάτια της Κνωσού. Ένα μυθιστόρημα του
μεσοπολέμου», Διακείμενα, τχ. 12 (2010)
Ν. Καζαντζάκης, Κούρος στο Θέατρο– Τραγωδίες με Αρχαία Θέματα, Ελ. Καζαντζάκη,1964
