"Thebaid": this side of paradise

Περίληψη

Με αφορμή την όγδοη συμφωνία του Μάλερ, που επενδύει μουσικά την τελική σκηνή του δεύτερου μέρους του Φάουστ του Γκαίτε, γίνεται αναφορά στο θέμα της «Θηβαΐδας» που αναφέρεται στο έργο. Εκκινώντας από τις ιταλικές της αναπαραστάσεις στην τοσκανική ζωγραφική του 15^ου αιώνα, αναζητώνται τα πρότυπά της, τα οποία ανάγονται αναμφίβολα σε παραστάσεις με την Κοίμηση του οσίου Εφραίμ του Σύρου στην βυζαντινή ζωγραφική. Τόσο τα σωζόμενα παραδείγματα, όσο και το κείμενο του Μάρκου Ευγενικού που αναφέρεται στην εικονογραφία της Κοίμησης του οσίου Εφραίμ, δείχνουν ότι παρά τις βυζαντινές καταβολές του θέματος, η ιταλική ζωγραφική έχει παίξει καθοριστικό ρόλο. Η πιθανή σκιαγράφηση της ιστορικής πορείας του θέματος δείχνει ότι αυτό σίγουρα γεννήθηκε σε βυζαντινό εικαστικό περιβάλλον κατά τον 11^ο αιώνα, ωστόσο από το 1204 κ.ε. η παρουσία δυτικών καλλιτεχνών και έργων στα βυζαντινά εδάφη αναμφίβολα διευκόλυνε την επαφή του θέματος με την ιταλική ζωγραφική. Παράλληλα το θέμα αυτό θεωρήθηκε το ιδανικό για να εκφράσει την αναπτυσσόμενη αστική ιταλική κοινωνία και το πνεύμα της, όπως αυτό διαμορφώθηκε από τη δημιουργία και κατίσχυση των μοναχικών ταγμάτων των Φραγκισκανών και των Δομηνικανών στην καθημερινή ζωή της εποχής.

English abstract:

The 8^th symphony of Mahler, which is the musical backdrop to the final scene of the second part of the Faust of Goethe, is the departure point for an analytical examination of the Thebaid motif mentioned in the play. The origins of the Italian Thebaid examples encountered in the Tuscan painting of the 15^th century are undoubtedly Byzantine in their origin and are related to the depictions of the scene of the Dormition of Hosios Ephraim the Syrian. The surviving examples of the painting along with the text of Markos Eugenikos showcase that the Italian painting had played a formative role in the development of the scene. However, the possible tracking of the overall evolution of the theme suggests that the latter was actually born to a purely Byzantine artistic context by the 11^th century. Nevertheless, after 1204, the presence of both Western artists and works of art in the Byzantine territories lead to an appropriation of the subject by the Italian painters. At the same time, the subject was considered to be suitable for the emerging urban class and bourgeois spirit of the Italian society, which was heavily influenced by the creation and prevalence of the religious orders of the Franciscans and Dominicans.