Η συμβολή της εικόνας στην παραγωγή γραπτού λόγου και η προστιθέμενη αξία της κριτικής ανάλυσής της: Διδακτικές πρακτικές στη Β΄ τάξη Δημοτικού με πίνακες ζωγραφικής

pdf
Δημοσιευμένα: Νοε 29, 2024
DOI: https://doi.org/10.12681/ppej.37725
Λέξεις-κλειδιά:
εικόνα παραγωγή γραπτού λόγου κριτική ανάλυση εικόνας-κριτική οπτική ανάλυση μοντέλο κριτικής οπτικής ανάλυσης διδακτικές πρακτικές πίνακες ζωγραφικής κριτικός οπτικός γραμματισμός
Ευανθία Καραγιαννάκη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη
https://orcid.org/0000-0002-1713-5601
Περίληψη

Δεδομένου ότι η εικόνα συνιστά ελκυστικό μέσο διδασκαλίας ενώ, αναμφίβολα, αποτελεί κυρίαρχο σημειωτικό τρόπο της σύγχρονης επικοινωνίας, θεωρούμε ιδιαίτερα πρόσφορο να αξιοποιηθεί στο διδακτικό έργο. Ειδικότερα, η συμβολή της στην παραγωγή γραπτού λόγου, που δυσκολεύει τους μαθητές, είναι εξαιρετικά βοηθητική. Στοχεύοντας στη διδακτική αξιοποίηση της εικόνας, στο παρόν άρθρο προτείνουμε διδακτικές πρακτικές που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο έρευνας δράσης, στο γλωσσικό μάθημα, στις δραστηριότητες γραπτού  λόγου, στη Β΄ τάξη Δημοτικού, με δεκαεπτά μαθητές, με δύο κριτικές παρατηρήτριες και με εννιά πίνακες ζωγραφικής. Είναι ζωτικής σημασίας να επισημανθεί ότι το εικονιστικό υλικό εντάχθηκε στο μάθημα με κριτικό τρόπο, με τη χρήση ενός μοντέλου κριτικής οπτικής ανάλυσης ειδικά για μαθητές. Οι πίνακες ζωγραφικής που επιλέχθηκαν από τους μαθητές οργανώθηκαν σε τρεις θεματικές κατηγορίες: οικογένεια, φιλία, εργασία. Σημείο αναφοράς αποτέλεσε η πτυχή των σχέσεων, ώστε τα παιδιά μέσα από προσωπικά βιώματα κοινωνικών σχέσεων να διεισδύσουν πιο αποτελεσματικά σε πολιτικές έννοιες, κομβικές για τον κριτικό γραμματισμό, όπως: εξουσία - ιδεολογία. Μέσα από την ένταξη της εικόνας ενός έργου τέχνης στο γλωσσικό μάθημα, αποδείχθηκε, μέσα από το παραγόμενο υλικό, τις συνεντεύξεις, τις παρατηρήσεις και το ημερολόγιο εκπαιδευτικού, ότι επιτυγχάνονται γλωσσικοί στόχοι γραπτού λόγου πιο ευχάριστα και πιο δημιουργικά, ενώ παράλληλα καλλιεργείται ο κριτικός οπτικός γραμματισμός και αναπτύσσεται η κριτική οπτική επίγνωση.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατίθενται με άδεια Creative Commons 3.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο). To Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης διατηρούν το δικαίωμα να δημοσιεύουν, να αναπαραγάγουν, να παρουσιάζουν στο κοινό, να διανέμουν και χρησιμοποιούν άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών  έργων, για όλο το χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά, το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη του περιοδικού ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εργαστηρίου Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Ευανθία Καραγιαννάκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη

Υποψήφιος Διδάκτορας Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, Α.Π.Θ.

PhD Candidate of the Department of Primary Education, AUTh

Εκπαιδευτικός Δημοτικού Σχολείου

Teacher of Primary School

 

Αναφορές
Aiello, G. (2006). Theoretical advances in critical visual analysis: Perception, ideology, mythologies, and social semiotics. Journal of Visual Literacy, 26(2), 89-102.
Albers, P., Frederick, T., & Cowan, C. (2009). Features of gender: An analysis of the visual texts of third grade children. Journal of Early Childhood Literacy, 9(2), 234-260, DOI: 10.1177/1468798409105588
Αστέρη, Θ. (2021). Εισαγωγική ενότητα. Στο Εργαστήρια δεξιοτήτων: Επιμορφωτικό-Υποστηρικτικό υλικό. Πράξη: Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις δεξιότητες μέσω εργαστηρίων. (MIS 5092064). Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. http://users.sch.gr/hgoutsos/files/dejiotites/eisagogi.pdf
Βαλιαντή, Σ. (2013). Αποτελεσματική διδασκαλία σε τάξεις μικτής ικανότητας μέσω της διαφοροποιημένης διδασκαλίας: Από τη θεωρία στην πράξη. Στο Σ. Παντελιάδου, Δ. Φιλιππάτου, & Χ. Ξενάκη (Επιμ.), Διαφοροποιημένη διδασκαλία: Θεωρητικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικές πρακτικές (σσ. 419-451). Πεδίο.
Βασιλειάδου, Α., Βασιλειάδου, Κ., Καλτσίδου, Κ., Καραγιαννάκη, Ε., Κοιλάκου, Κ., Φωτακίδου, Π., & Χατζηπαύλου, Γ. (2012). Από την κειμενοκεντρική προσέγγιση στον κριτικό γραμματισμό: Διαδικασίες διαμόρφωσης νέων εκπαιδευτικών ταυτοτήτων και διδακτικών πρακτικών σε δύο σχολικές τάξεις. Στο Κ. Μουστάκα, Τ. Παπάς, & Γ. Χατζηπαύλου (Επιμ.), Περιλήψεις ερευνητικών προγραμμάτων 2009-2011 και 2010-2012, 12 (σσ. 231-249). Διδασκαλείο «Δημήτρης Γληνός», Π.Τ.Δ.Ε., Α.Π.Θ..
Berger, J., Blomberg, S., Fox, C., Dibb, M., & Hollis, R. (1972). Ways of seeing. British Broadcasting Corporation.
Γαβριηλίδου, Ζ., Σφυρόερα, Μ., & Μπεζέ, Λ. (2016α). Γλώσσα Β΄ Δημοτικού: Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας, β΄ τεύχος. ΙΤΥΕ-ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ.
Γαβριηλίδου, Ζ., Σφυρόερα, Μ., & Μπεζέ, Λ. (2016β). Γλώσσα Β΄ Δημοτικού: Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας, Τετράδιο Εργασιών, β΄ τεύχος. ΙΤΥΕ-ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ.
Γρόσδος, Σ. (2008). Οπτικός γραμματισμός και πολυτροπικότητα: Ο ρόλος των εικόνων στη γλωσσική διδασκαλία στο βιβλίο Γλώσσας της Β΄ Δημοτικού [Μεταπτυχιακή διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]. ΙΚΕΕ.https://ikee.lib.auth.gr/record/112440/?ln=el
Callow, J. (2008). Show me: Principles for assessing students’ visual literacy. The Reading Teacher, 61(8), 616-626, DOI: 10.1598/RT.61.8.3
Clark, I. (2012). “Intervention”. Concepts in composition: Theory and practice in the teaching of writing (2nd ed.). Routledge.
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2008). Μεθοδολογία της εκπαιδευτικής έρευνας. Μεταίχμιο.
Culler, J. (2013). Λογοτεχνική θεωρία. Μια συνοπτική εισαγωγή. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.
Δημητριάδη, Σ., & Μαλαφάντης, Κ. (2018). Η αξία της Μουσειοπαιδαγωγικής στην αγωγή & εκπαίδευση των μικρών παιδιών. Στο Σ. Αντωνιάδης (Επιμ.), Βιβλίο πρακτικών πανελλήνιων επιστημονικών συνεδρίων προσχολικής αγωγής: Σύγχρονα θέματα παιδαγωγικής, ψυχοπαιδαγωγικής και παιδιατρικής, Β, (σσ. 128-134). ΕΛ.ΕΠ.Ε.Π.Α.
Dewey, J. (1980). Art as experience. Perigee Books.
Dombey, H. (2013). What we know about teaching writing. Preschool & Primary Education, 1(1), 22-40, DOI: dx.doi.org/10.12681/PPEJ.40
Elfand, A. (2002). Art and cognition. Integrating the visual arts in the curriculum. Teachers College Press.
Fairclough, N. (1995). Critical discourse analysis: The critical study of language. London and Longman.
Ζαγκότας, Β. (2016). Η πολυαισθητηριακή δυναμική της εικόνας στη διδακτική διαδικασία. Έρευνα στο σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας της ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου. Εκδόσεις Κυριακίδη.
Gardner, H. (1990). Art education and human development. Getty Education for the Arts.
Green, P. (2001). Critical literacy revisited. In H. Fehring, & P. Green (Eds.), Critical literacy: A collection of articles from the Australian literacy educators’ association (pp. 7-14). International Reading Association and Australian Literacy Educators’ Association.
Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to functional grammar (2nd ed.). Edward Arnold.
Ιατράκη, Α. (2017). Ο ρόλος της εικονογράφησης, στην παραγωγή ιδεών στο προσυγγραφικό στάδιο, με εφαρμογή δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής, σε μαθητές Δ΄ δημοτικού [Μεταπτυχιακή διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]. ΙΚΕΕ.http://ikee.lib.auth.gr/record/295629/files/GRI-2017-20876.pdf
Καραγιαννάκη, Ε. (2017). Οδεύοντας προς μια σχολική κριτική ανάλυση λόγου: Μια εναλλακτική προσέγγιση γλωσσικής διδασκαλίας για μαθητές/τριες πρωτοσχολικής ηλικίας. Στο Επιστημονική Επετηρίδα Π.Τ.Δ.Ε. Ιωαννίνων, 29 (σσ. 71-92). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Καραγιαννάκη, Ε. (2018), Κριτικός γραμματισμός και παραμύθι στην πρωτοσχολική ηλικία: Μια πρόταση γλωσσικής διδασκαλίας και η εφαρμογή της, δομημένη στις αρχές της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου. Αφοί Κυριακίδη.
Καραγιαννάκη, Ε. (2020). Κριτικός γραμματισμός και παραμύθι στην Α΄ τάξη δημοτικού: Μια διδακτική πρόταση γλωσσικού μαθήματος, θεμελιωμένη στη φιλοσοφία της κριτικής ανάλυσης λόγου και της συστημικής λειτουργικής γραμματικής. Στο Μ. Δημάση, Ε. Γρίβα, & Ζ. Γαβριηλίδου (Επιμ.), Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Κομοτηνής για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα στον Παρευξείνιο Χώρο και στα Βαλκάνια: Ερευνητικές αποτυπώσεις και διδακτικές προσεγγίσεις (σσ. 829-864). Σαΐτα. http://www.saitapublications.gr/2020/05/ebook.235.html?fbclid=IwAR2QC8LX2v0d8A5E5VwmsQpDyYC1H3AroJiGi1eBVhPmQQKh704yUDmT_fY
Καραγιαννάκη, Ε. (2021). Μοντέλο ανάλυσης εικόνων για μαθητές Δημοτικού Σχολείου: ένα εργαλείο για την προώθηση κριτικού οπτικού γραμματισμού. Έρευνα στην Εκπαίδευση, 10(1), 116-136, https://doi.org/10.12681/hjre.26705
Καραγιαννάκη, Ε. (σε εξέλιξη). Από την ανάγνωση των εικόνων στον κριτικό [πολυ]γραμματισμό: Διατροπικές προσεγγίσεις του γραμματισμού, στην πρώτη σχολική ηλικία [Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή]. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Καραγιαννάκη, Ε., & Παπαδημητρίου, Ε. (2023). Καινοτόμες διδακτικές πρακτικές στο μάθημα της Γλώσσας: Γλωσσικά παιχνίδια με πίνακες ζωγραφικής στη Β΄ τάξη Δημοτικού. Στο Ε. Κανταρτζή, & A. Φουργκατσιώτης (Επιμ.), Πρακτικά 3ου Πανελληνίου Συνεδρίου για το εκπαιδευτικό παιχνίδι στην τυπική και μη τυπική μάθηση, Α΄ (σσ. 461-472). Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του ΕΚΕΔΙΣΥ. https://ekedisy.gr/praktika-3oy-panellinioy-synedrioy-to-ekpaideytiko-paichnidi-kai-i-techni-stin-ekpaideysi-kai-ston-politismo/
Καρέλα, Γ. (2012). Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσω της τέχνης. Στο Πρακτικά 6ου Πανελλήνιου Συνεδρίου ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ. http://www.elliepek.gr/gr_html/gr_proceedings/6th_conference.html
Karagiannaki, E., & Stamou, A. G. (2018). Bringing critical discourse analysis into the classroom: A critical language awareness project on fairy tales for young school children. Language Awareness, 27(3), 222-242, DOI: 10.1080/09658416.2018.1444046
Kress, G. (2003). Literacy in the new media age. Routledge.
Kress, G., & van Leeuwen, T. (2006). Reading images: The grammar of visual design (2nd ed.). Routledge.
Kress, G., & van Leeuwen, T. (2010). Η ανάγνωση των εικόνων. Η γραμματική του οπτικού σχεδιασμού. Επίκεντρο.
Κωστούλη, Τ. (2015). Από τη γλωσσική-κειμενική ομοιογένεια στη διερεύνηση της υβριδικότητας των τοπικών κοινοτήτων: Τρόποι διαμόρφωσης και διδασκαλίας της κυρίαρχης ποικιλίας. Στο Μ. Τζακώστα (Επιμ.), Η διδασκαλία των νεοελληνικών γλωσσικών ποικιλιών και διαλέκτων στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές (σσ. 141-166). Gutenberg.
Liu, J. (2013). Visual images interpretive strategies in multimodal texts. Journal of Language Teaching and Research, 4(6), 1259-1263.
Μαλαφάντης, Κ. Δ., & Καρέλα, Γ. (2012). Για μια ποιοτική εκπαίδευση: Οι τέχνες στην εκπαίδευση και η έννοια της διαφορετικότητας μέσα από την τέχνη. Στο Α. Τριλιανός, Γ. Κουτρομάνος, & Ν. Αλεξόπουλος (Επιμ.), Πρακτικά πανελληνίου συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή: Τόμος Α΄. Η ποιότητα στην εκπαίδευση: Τάσεις και προοπτικές (σσ. 371-382). Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
New London Group. (1996). A pedagogy of multiliteracies: Designing social futures. Harvard Educational Review, 66(1), 60-92.
Νομικού, Χ. (2021). Η αξιοποίηση της εικόνας στην ΕγΑ [Αρχείο βίντεο]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=dBiST6Rbp-Q
Παπαδημητρίου, Φ. (Επιμ.). (2010). Η κοινωνική σημειωτική προσέγγιση της οπτικής επικοινωνίας. Στο Kress, G., & van Leeuwen, T. Η ανάγνωση των εικόνων (σσ. 7-26). Επίκεντρο.
Παπαδημητρίου, Φ. (2012). Εισαγωγή. Στο Φ. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Διεπιστημονικές προσεγγίσεις του γλωσσικού γραμματισμού: Από τη γνωστική προσέγγιση στο διευρυμένο πλαίσιο των νέων γραμματισμών(σσ. 11-22). Επίκεντρο.
Παπαδημητρίου, Ε. (2020). Εισαγωγή: Γραμματισμός, [πολυ]γραμματισμοί: Θεωρία και πράξη. Στο Ε. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Κριτικοί κοινωνικοί [πολυ]γραμματισμοί: Διατροπικέςνοηματοδοτήσεις σε τυπικές και μη τυπικές κοινότητες μάθησης (σσ. 21-62). Gutenberg.
Παπαδημητρίου, Ε., & Καπαρινού, Δ. (2020). «Γέφυρες χτίζουμε, φράγματα γκρεμίζουμε»: Προς μια κριτική πολυτροπική προσέγγιση της διδασκαλίας του γραμματισμού για την [ανα]κατασκευή της ταυτότητας του «άλλου». Στο Ε. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Κριτικοί κοινωνικοί [πολυ]γραμματισμοί: Διατροπικές νοηματοδοτήσεις σε τυπικές και μη τυπικές κοινότητες μάθησης (σσ. 96-135). Gutenberg.
Παπαδημητρίου, Ε., Κατσιαφλάκα, Ά., & Εμμανουηλίδου Μ. (2020). Καλλιεργώντας τον γραμματισμό μέσα από τις οπτικές τέχνες: Από τη «φιλμική» στην «κειμενική» ρητορική. Στο Ε. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Κριτικοί κοινωνικοί [πολυ]γραμματισμοί: Διατροπικές νοηματοδοτήσεις σε τυπικές και μη τυπικές κοινότητες μάθησης (σσ. 225-254). Gutenberg.
Perkins, D. (1994). The intelligent eye. Learning to think by looking at art. The J. Paul Getty Trust.
Στάμου, Α. Γ. (2008). Η πολυφωνικότητα του οικοτουριστικού λόγου: Μια κριτική ανάλυση λόγου της ταξιδιωτικής δημοσιογραφίας στο περιοδικό Γεωτρόπιο. Στο Π. Πολίτης (Επιμ.), Ο λόγος της μαζικής επικοινωνίας: Το ελληνικό παράδειγμα (σσ. 138-158). Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Στυλιανού, Μ. (2014). Η διδασκαλία των ‘λειτουργιών’ στη σχολική πράξη: Από την κειμενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραμμα κριτικού γραμματισμού. https://bit.ly/3reWRz9
Sahni, U. (2001). Children appropriating literacy: Empowerment pedagogy from young children’s perspective. In B. Comber, & A. Simpson (Eds.), Negotiating critical literacies in classrooms (pp. 19-35). Lawrence Erlbaum Associates.
Street, B. V. (1993). The new literacy studies: Guest editorial. Journal of Research in Reading, 16, 81–97, DOI: 10.1111/j.1467-9817.1993.tb00039.x
Vygotsky, L. (1986). Thought and language (A. Kozulin, Ed., A. Kozulin, Trans.). MIT Press.
Υπ. Απόφαση 13559/Δ1/2023, Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο, Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας(ΦΕΚ B’ 684/09.02.2023).
Xanthi, S. (2015). Συγκριτική μελέτη παραγωγής γραπτών αφηγήσεων μέσω τεχνικών υψηλής καθοδήγησης σε μαθητές Δ΄- Στ΄ Δημοτικού. Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες Αγωγής και Εκπαίδευσης, 1, 104-124.