Κριτική προσέγγιση ζητημάτων της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στο Δημοτικό μέσω έργων τέχνης

πίνακας εξωφύλλου: Μ. Τσιβά
PDF
Δημοσιευμένα: May 9, 2022
DOI: https://doi.org/10.12681/hjre.30179
Λέξεις-κλειδιά:
Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή τέχνη κριτικός στοχασμός
Μαρία Χρήστου
ΕΑΠ
https://orcid.org/0000-0001-5643-5415
Περίληψη

Το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση συμβάλλει στην καλλιέργεια ικανοτήτων διαχείρισης και αντιμετώπισης κοινωνικών και ηθικών προβλημάτων της ζωής και του κοινωνικού περιβάλλοντος των μαθητών. Η ανάπτυξη των συγκεκριμένων ικανοτήτων προϋποθέτει την καλλιέργεια οριζόντιων ικανοτήτων των μαθητών, όπως είναι η κριτική-εμπεριστατωμένη σκέψη, η δημιουργικότητα, η πρωτοβουλία, η συνεργασία, η ενσυναίσθηση και κυρίως ο κριτικός στοχασμός, με την έννοια της επαναξιολόγησης των δυσλειτουργικών απόψεων που μπορεί να εκφράζουν οι μαθητές για συγκεκριμένα ζητήματα στα οποία έχουν εμπειρία. Και αυτό γιατί οι μαθητές προκειμένου να μπορέσουν να διαχειριστούν και να αντιμετωπίσουν κοινωνικά και ηθικά προβλήματα της ζωής και του κοινωνικού τους περιβάλλοντος, συχνά χρειάζεται να προβούν σε ποιοτική αλλαγή του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς τους, γεγονός που θέτει τις βάσεις για τη σταδιακή ανάπτυξη ενός περισσότερο χειραφετητικού τρόπου σκέψης μέχρι να φτάσουν στο στάδιο της ενηλικίωσής τους. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται να αναδειχθεί η σημασία αξιοποίησης σημαντικών έργων τέχνης στο γνωστικό αντικείμενο της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στο Δημοτικό για την κριτική προσέγγιση κοινωνικών ζητημάτων που θίγονται στο ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Αρχικά επισημαίνεται η σημασία καλλιέργειας οριζόντιων ικανοτήτων διά βίου μάθησης από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση με στόχο την αποφυγή καλλιέργειας ενός μονοδιάστατου τρόπου σκέψης των μαθητών. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητη όχι απλά η ανάπτυξη της κριτικής-εμπεριστατωμένης σκέψης των μαθητών, η οποία βασίζεται στους κανόνες της λογικής και στοιχεία της είναι η ερμηνεία, η τεκμηρίωση, η ανάλυση και η αξιολόγηση μιας κατάστασης, αλλά η καλλιέργεια πτυχών του κριτικού στοχασμού των μαθητών. Ο κριτικός στοχασμός περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία της κριτικής-εμπεριστατωμένης σκέψης, αλλά και την επαναξιολόγηση των βαθιά εδραιωμένων πεποιθήσεων του ατόμου, τον έλεγχο της εγκυρότητας των επιχειρημάτων στα οποία εδράζονται οι πεποιθήσεις αυτές και τη διερεύνηση των συνεπειών τους, με απώτερο στόχο τον μετασχηματισμό των δυσλειτουργικών του απόψεων για κάποιο θέμα που μελετάται. Στη συνέχεια του άρθρου γίνεται αναφορά στην αξιοποίηση της τέχνης ως μέσο ενεργοποίησης του κριτικού στοχασμού των εκπαιδευομένων. Κατόπιν, αναδεικνύεται η θέση που κατέχει η τέχνη στο ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή στο Δημοτικό. Ακολουθεί η παρουσίαση δύο ενδεικτικών διδακτικών παρεμβάσεων σε ένα συγκεκριμένο κεφάλαιο από την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή της Ε΄ Δημοτικού, όπου αξιοποιούνται έργα τέχνης με στόχο την ανάπτυξη πτυχών του κριτικού στοχασμού των μαθητών. Στο τέλος γίνεται συζήτηση και εξαγωγή συμπερασμάτων. Σε όλο το άρθρο χρησιμοποιείται ένα γένος, χάριν οικονομίας του λόγου, χωρίς αυτό να παραπέμπει σε οποιαδήποτε διάκριση με βάση το φύλο.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Τα πνευματικά δικαιώματα των άρθρων του περιοδικού ανήκουν στους συγγραφείς. Τα άρθρα διατίθενται με άδειες Creative Commons CC-BC-SA 4.0

 
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Adorno, T., Lowenthal, L., Marcuse, H., Horkheimer, M. (1984). Τέχνη και μαζική κουλτούρα. Αθήνα: Ύψιλον.
Artful Thinking (2022). Thinking Palette. Retrieved 05/05/2022 from http://pzartfulthinking.org/?page_id=2
ARTiT (2012). Έκθεση Αξιολόγησης. Αθήνα: Επιστημονική Ένωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
Βρατσάλης, Κ. (2005). Τα παιδαγωγικά εμπόδια στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Στο Κ. Βρατσάλης (Επιμ.), Διδακτική εμπειρία και παιδαγωγική θεωρία. Αθήνα: Νήσος.
Bourdieu, P. (2013). Η διάκριση. Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης. Αθήνα: Πατάκη.
Bruner, J.S. (1977). The Process of Education. London: Harvard University Press.
Γκόβας, Ν. (2003). Για ένα δημιουργικό νεανικό θέατρο. Ασκήσεις Παιχνίδια Τεχνικές – Ένα πρακτικό βοήθημα για εμψυχωτές θεατρικών ομάδων και εκπαιδευτικούς. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Dewey, J. (1933). How We Think. DC: Health and Co.
Dewey, J. (1934/1980). Art as Experience. Reprint. New York: The Berkley Publishing Group.
Dewey, J. (1938, 1980). Εμπειρία και Εκπαίδευση. Αθήνα: Γλάρος.
Dewey, J. (1982). Tο σχολείο που µ’ αρέσει. [μτφρ. Μ. Μιχαλοπούλου]. Αθήνα: Γλάρος.
Efland, D.A. (2002). Art and Cognition: Integrating the Visual Arts in the Curriculum. New York: Teachers College, Columbia University.
Eisner, E. (2000). Αναλυτικά Προγράμματα και Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών. Επιμ.: Χ. Θεοφιλίδης-Α. Κουρτέλλας. Λευκωσία.
Eisner, E. (2002). The Arts and the Creation of Mind. New Haven and London: Yale University Press.
Freire P. (1978). Pedagogy in Process. New York: Seabury Press.
Gardner, H. (1999). The Disciplined Mind. What all students should understand. New York: Simon and Schuster.
Goleman, D. (2011). Η συναισθηματική νοημοσύνη στο χώρο της εργασίας. Αθήνα: Πεδίο.
Greene, M. (1990). Realizing literature’s emancipatory potential. In J. Mezirow & Associates, Fostering Critical Reflection in Adulthood (pp. 251-268). San Francisco: Jossey – Bass.
Ileris, K. (2009). Competence, learning and education: how can competences be learned, and how can they be developed in formal education? In K. Illeris (Ed.), International Perspectives on Competence Development. (pp. 83–98). London and New York: Routledge Taylor & Francis Group.
Illeris, K. (2016). Ο τρόπος που μαθαίνουμε. Οι πολλαπλές διαστάσεις της μάθησης στην τυπική και άτυπη εκπαίδευση. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κόκκος, A. (2005). Ανιχνεύοντας το πεδίο. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κόκκος, Α. (2011). Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία: Η διαμόρφωση μιας μεθόδου. Στο: Α. Κόκκος & Συνεργάτες. Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες (σσ. 71-120). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κόκκος, Α. (2017). Εκπαίδευση και Χειραφέτηση: Μετασχηματίζοντας στερεοτυπικές αντιλήψεις στο σχολείο και στην εκπαίδευση ενηλίκων. Αθήνα: ΕΕΕΕ.
Κόκκος, Α. & Παυλάκης, Μ. (2014). Οι οριζόντιες ικανότητες στις επιχειρήσεις (Business Skills). Αθήνα: ΣΕΒ.
Κόκκος, Α. & Ράικου, Α. (2014). Αξιοποίηση της Τέχνης στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Εκπαίδευση Ενηλίκων»: Μια καινοτομική πρακτική. εκπ@ιδευτικός κύκλος, 2 (2), 9-23. Retrieved 05/05/2022 from https://www.journal.educircle.gr/images/teuxos/2014/teuxos2/1.pdf
Κόκκος. Α. & Χρήστου, Μ. (2018). Αποτελέσματα εφαρμογής της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία». Εκπαίδευση Ενηλίκων, 41, 3-13.
Kalogridi, S., & Kagiavi, M. (2011). The crisis in school environment: transforming emotions. Proceedings of the 9th International Conference on Transformative Learning. In: Alhadeff-Jones, M., & Kokkos, A., (Eds.). (2011). Transformative Learning in Time of Crisis: Individual and Collective Challenges. Proceedings of the 9th International Transformative Learning Conference. (Greece, 28th – 29th May 2011)New York & Athens, Greece: Teachers College, Columbia University & The Hellenic Open University (pp.471-475). Retrieved 05/05/2022 from https://www.academia.edu/787737/Transformative_Learning_in_Time_of_Crisis_Individual_and_Collective_Challenges
Kegan, R. (1986). “The Child behind the Mask”. In W.H. Reid et al. (Eds), Unmasking the Psychopath (pp. 45 – 77). New York: W.W. Norton.
Kegan, R. (1994). In over our heads. London: Harvard University Press.
Kegan, R. (2007). «Ποιο «σχήμα» μετασχηματίζει; Μια δομο – αναπτυξιακή προσέγγιση στη Μετασχηματίζουσα Μάθηση». Στο: J. Mezirow & Συνεργάτες (Επιμ.), Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση [μτφ. Γ. Κουλαουζίδης] (σσ. 73-105). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Kokkos, A. (2021). Exploring Art for Perspective Transformation. Leiden: Brill/Sense. Retrived 05/05/2022 from https://brill.com/view/title/59804
Μάνθου, Χ. (2007). Το παιδαγωγικό πρόγραμμα του Freire. Εκπαίδευση Ενηλίκων, 10, 22-26.
Μέγα, Γ. (2011). Η Τέχνη στο Σχολικό Σύστημα ως Στοχαστική Διεργασία. Στο: Α. Κόκκος & Συνεργάτες. Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες (σσ. 21-67). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Μέγα, Γ. (2018). Τρόποι εκφοράς του στοχασμού των ανηλίκων και ενηλίκων: Παράλληλοι δρόμοι ή τεμνόμενες διαδρομές; Μετα-διδακτορική διατριβή. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Μπόνου, Α. (2018). Μετασχηματισμός Δυσλειτουργικών Αντιλήψεων στην ΣΤ' τάξη του Δημοτικού σχολείου, με την αξιοποίηση μεθόδων εκπαίδευσης ενηλίκων. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Αθήνα: Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Μπωντλαίρ, Σ. (2001). Το παιχνιδάκι του φτωχού. Στο: Σ. Μπωντλαίρ. Η Μελαγχολία του Παρισιού. [μτφρ. Σ. Βαρβαρούσης]. Αθήνα: Ερατώ.
Mezirow, J. (1990). Fostering Critical Reflection in Adulthood. A Guide to Transformative and Emancipatory Learning. San Francisco: Jossey-Bass.
Mezirow, J. (1991). Transformative Dimensions of Adult Learning. San Francisco: Jossey-Bass.
Mezirow, J. (1994). Understanding Transformation Theory. Adult Education Quarterly, 44, 222-232. American Association for Adult and Continuing Education: Sage Publications.
Mezirow, J. (1998). On Critical Reflection. Adult Education Quarterly, 48, 185-198. American Association for Adult and Continuing Education: Sage Publications.
Mezirow, J. (2007). Μαθαίνοντας να σκεφτόμαστε όπως ένας ενήλικος. Κεντρικές έννοιες της θεωρίας του μετασχηματισμού. Στο: J. Mezirow & Συνεργάτες (Επιμ.) Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση [μτφ. Γ. Κουλαουζίδης] (σσ. 43-71). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Πατούνα, Α., Κουτούζης, Μ. κ.ά. (2005). Τα μαθήματα Παιδαγωγικής στα προγράμματα σπουδών και ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ: Ενδείξεις για τις επιμορφωτικές ανάγκες. Στο Γ. Μπαγάκης (Επιμ.), Επιμόρφωση και επαγγελματική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Πολέμη – Τοδούλου, Μ. (2012). Προσεγγίζοντας την εκπαιδευτική ομάδα. Στο: Επιμορφωτικό υλικό του Μείζονος Προγράμματος Επιμόρφωσης, Θέματα αξιοποίησης της ομάδας στη σχολική τάξη, Τόμος Δ. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Retrieved 05/05/2022 from http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/ebook-epimorfotes/sxeseis/sxeseis_sxolikh_taxh.pdf
Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye: Learning to Think by Looking at Art. Los Angeles. California: The Getty Education Institute for the Arts.
Piaget, J. (1974). La psychologie de l’intelligence. Paris: Armand Colin.
Project Zero (2022). Retrieved 05/05/2022 from https://pz.harvard.edu/
Rotidi, G., & Karalis, T. (2014). Reflection on Teaching in Higher Education: Critically reflective processes of Greek academics in Hard, Soft, Pure and Applied disciplines. In D. Andritsakou, & L. West (Eds.), What’s the point of Transformative Learning? Proceedings of the 1st Conference of ESREA’s Network “Interrogating Transformative Processes in Learning and Education: An International Dialoque”. Athens, Greece: ESREA & Hellenic Adult Education Association.
Σοφιανοπούλου, Χ., Εμβαλωτής, Α., Καρακολίδης, Α., Πίτσια, Β. (2019). Μια Ανάλυση Των Αποτελεσμάτων Του PISA 2015: Οι επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών και οι παράγοντες που τις επηρεάζουν. Αθήνα: διαΝΕΟσις, Οργανισμός Έρευνας και Ανάλυσης. Retrieved 05/05/2022 from https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2019/11/final_pisa2015.pdf
Τσουκαλάς, Κ. (2013). Ελλάδα της Λήθης και της Αλήθειας. Αθήνα: Θεμέλιο.
Τσούτσα, Σ. & Κεδράκα, Κ. (2013). Παράγοντες που επηρεάζουν τους φιλολόγους στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ μετά την επιμόρφωσή τους στις νέες τεχνολογίες ανά ειδικότητα: η περίπτωση των φιλολόγων του Ν. Καβάλας. εκπ@ιδευτικός κύκλος, 2 (1), 93-110. Retrieved 05/05/2022 from https://journal.educircle.gr/images/teuxos/2013/2/teyxos2_5.pdf
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων/Παιδαγωγικό Ινστιτούτο α. (2003). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.). Γενικό Μέρος. Retrieved 05/05/2022 from http://www.pi-schools.gr/download/programs/depps/1Geniko_Meros.pdf
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων/Παιδαγωγικό Ινστιτούτο β. (2003). Δ.Ε.Π.Π.Σ. – Α.Π.Σ. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή. Retrieved 05/05/2022 from http://www.pi-schools.gr/download/programs/depps/10deppsaps_kpa.pdf
Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: the Development of Higher Psychological Processes. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Φραγκούλης, Ι. & Μίχαλου, Α. (2013). Καταγραφή απόψεων εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε σχέση με την αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση παιδιών με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες. Η περίπτωση των εκπαιδευτικών του Νομού Αχαΐας. εκπ@ιδευτικός κύκλος,1, (2), 51–68. Retrieved 05/05/2022 from https://journal.educircle.gr/images/teuxos/2013/2/teyxos2_2.pdf
Φωτόδεντρο α. (χ.χ.). Διαδραστικά Σχολικά Βιβλία. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Ε΄ Δημοτικού – Βιβλίο Δασκάλου. Retrieved 05/05/2022 from http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/5006/10-0122-01_Koinoniki-kai-Politiki-Agogi_E-Dimotikou_Vivlio-Ekpaideutikou/
Φωτόδεντρο β. (χ.χ.). Διαδραστικά Σχολικά Βιβλία. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Ε΄ Δημοτικού – Βιβλίο Μαθητή (Μη Εμπλουτισμένο). Retrieved 05/05/2022 from http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2346/Koinoniki-kai-Politiki-Agogi_E-Dimotikou_html-apli/indexB_1.html
Χρήστου, Μ. (2020). Αποτίμηση της εφαρμογής της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία» στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Διδακτορική διατριβή. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Πηγή εικαστικού έργου τέχνης:
Shanks, E. (1892). Newcomer at School. Retrieved 05/05/2022 from https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Emily_Shanks_Newcomer_at_School.jpg