Από τη Φροντίδα στην Αξιολόγηση: Κοινωνικοπολιτισμικές Όψεις της Πρώιμης Παιδικής Ανάπτυξης σε συνθήκες φτώχειας και αναπηρίας

pdf
Δημοσιευμένα: Sep 29, 2025
DOI: https://doi.org/10.12681/....42054
Λέξεις-κλειδιά:
πρώιμη παιδική ηλικία γονική υποστήριξη , φτώχεια αναπηρία αξιολόγηση κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση
Στεργιανή Γκιαούρη
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
https://orcid.org/0000-0002-2280-9172
Περίληψη

Η πρώιμη παιδική ηλικία αναγνωρίζεται διεθνώς ως μια καθοριστική περίοδος για τη θεμελίωση της μελλοντικής γνωστικής, κοινωνικής, συναισθηματικής και ακαδημαϊκής ανάπτυξης του παιδιού. Σε αυτό το κρίσιμο αναπτυξιακό στάδιο, η ποιότητα των σχέσεων με τους γονείς και το συνολικό οικογενειακό περιβάλλον αναδεικνύονται ως καθοριστικοί παράγοντες.


Η παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση εστιάζει στο ρόλο της γονικής υποστήριξης και στις επιδράσεις της φτώχειας στην αναπτυξιακή πορεία και την αξιολόγηση των μικρών παιδιών, μέσα από μια κοινωνικοπολιτισμική οπτική. Η φτώχεια δεν αποτελεί απλώς την έλλειψη υλικών πόρων, αλλά συνιστά μια σύνθετη κοινωνική συνθήκη που επηρεάζει τη δομή και λειτουργία της οικογένειας, τις γονικές προσδοκίες, την ποιότητα της φροντίδας και την πρόσβαση σε ευκαιρίες μάθησης. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για καθυστερήσεις στη γλωσσική ανάπτυξη, χαμηλότερες ικανότητες αυτορρύθμισης και περιορισμένη κοινωνική ένταξη. Οι γονείς τους συχνά βιώνουν υψηλά επίπεδα ψυχολογικού στρες, κατάθλιψης και κοινωνικής απομόνωσης — παράγοντες που περιορίζουν τη θετική εμπλοκή τους στις πρώιμες μαθησιακές διαδικασίες.


Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διασταύρωση της φτώχειας με την αναπηρία. Οι οικογένειες που μεγαλώνουν παιδιά με αναπτυξιακές ή λειτουργικές δυσκολίες αντιμετωπίζουν πολλαπλές μορφές αποκλεισμού και αόρατης ανισότητας. Τα παιδιά αυτά είναι πιο ευάλωτα σε καθυστερημένη διάγνωση, στιγματισμό και ερμηνείες του δυναμικού τους που βασίζονται στο έλλειμμα. Η ανασκόπηση υπογραμμίζει την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των αξιολογητικών πρακτικών στην προσχολική εκπαίδευση. Τα σταθμισμένα εργαλεία συχνά αποτυγχάνουν να αποδώσουν έγκυρα τις ικανότητες παιδιών που μεγαλώνουν σε κοινωνικά και πολιτισμικά ετερογενή περιβάλλοντα, οδηγώντας σε μεροληπτικές ερμηνείες και εκπαιδευτικό αποκλεισμό.


Αντί γι’ αυτό, προτείνεται μια μετατόπιση προς πολιτισμικά ευαίσθητες και οικοσυστημικές προσεγγίσεις, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τη δυναμική της οικογένειας, τα συμφραζόμενα πλεονεκτήματα και τον προστατευτικό ρόλο της υποστηρικτικής φροντίδας στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας.


Καταλήγοντας, η ενίσχυση της γονικής εμπλοκής και η αναγνώριση της πολυδιάστατης φύσης της φτώχειας και της αναπηρίας, όχι μόνο ως παιδαγωγικές αλλά και ως κοινωνικές προκλήσεις, αποτελούν κρίσιμα βήματα προς ένα πιο δίκαιο και συμπεριληπτικό σύστημα πρώιμης εκπαίδευσης.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Articles

Ενημέρωση για τα πνευματικά δικαιώματα

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο περιοδικό διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο περιοδικό διατίθενται με άδεια Creative Commons 4.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο).

Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ’ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για   σκοπό µη   κερδοσκοπικό,   εκπαιδευτικής  ή ερευνητικής  φύσης,  υπό  την προϋπόθεση  να αναφέρεται  η  πηγή προέλευσης  και να  διατηρείται  το  παρόν  µήνυµα. Ερωτήματα  που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τους συγγραφεα-είς. Οι απόψεις  και  τα  συμπεράσματα  που  περιέχονται  σε  αυτό  το  έγγραφο  εκφράζουν το-ους συγγραφέα-είς  και  δεν  πρέπει  να  ερμηνευθεί  ότι  αντιπροσωπεύουν τις επίσηµες θέσεις  του Ινστιτούτου  Μελετών  και  Eρευνών  Γενικής  και Ειδικής Εκπαίδευσης (Ι.Μ.Ε.Γ.Ε.Ε.).

 

Copyright notice

Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution NonCommercial License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.

 

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Στεργιανή Γκιαούρη, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολικής Ψυχολογίας,

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Αναφορές
Barger, M. M., Kim, E. M., Kuncel, N. R., & Pomerantz, E. M. (2019). The relation between parents’ involvement in children’s schooling and children’s adjustment: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 145(9), 855–890. https://doi.org/10.1037/bul0000201
Bradley, R. H. (2009). The home environment. In M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of cultural developmental science (pp. 505–530). Psychology Press.
Bronfenbrenner, U. (2001). The bioecological theory of human development. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.), International encyclopedia of the social & behavioral sciences (pp. 6963–6970). Elsevier.
Brumley, B., Fantuzzo, J., Perlman, S., & Zager, M. L. (2015). The unique relations between early homelessness and educational well-being: An empirical test of the continuum of risk hypothesis. Children and Youth Services Review, 48, 31–37. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2014.11.012
Cairney, J., Boyle, M. H., Offord, D. R., & Racine, Y. (2003). Stress, social support and depression in single and married mothers. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 38(8), 442–449. https://doi.10.1007/s00127-003-0661-0
Chazen-Cohen, R., Riakes, H., Brooks-Gunn, J., Ayoub, C., Pan, B. A., Kisker, E. E., … Fuligni, A. S. (2009). Low-income children’s school readiness: Parent contributions over the first five years. Early Education and Development, 20(6), 958–977.
Conger, R. D., & Donnellan, M. B. (2007). An interactionist perspective on the socioeconomic context of human development. Annual Review of Psychology, 58, 175–199. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.58.110405.085551
DiSanto, A., Spiker, D., Hebbeler, K., & Wagner, M. (2016). Family involvement in early intervention: A synthesis of research. Infants & Young Children, 29(1), 15–32.
Dotterer, A. M., Iruka, I. U., & Pungello, E. (2013). Parenting, race, socioeconomic status: Links to school readiness. Family Relations, 61, 657–670.
Ελληνική Δημοκρατία. (2024). Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024–2030. Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. https://amea.gov.gr/
Epstein, J. L. (1995). School/family/community partnerships: Caring for the children we share. Phi Delta Kappan, 76, 701–712.
Eurostat. (2024). Children in material deprivation [Data set]. https://ec.europa.eu/eurostat/web/income-and-living-conditions/data/database
Fantuzzo, J., Tighe, E., & Childs, S. (2000). Family Involvement Questionnaire: A multivariate assessment of family participation in early childhood education. Journal of Educational Psychology, 92(2), 367.
García Coll, C., Akiba, D., Palacios, N., Bailey, B., Silver, R., DiMartino, L., & Chin, C. (2002). Parental involvement in children’s education: Lessons from three immigrant groups. Parenting: Science and Practice, 2(3), 303–324. https://doi./10.1207/S15327922PAR0203_05
Hart, B. & Risley, T. R. (1995). Meaningful differences in the everyday experience of young American children. Paul H. Brookes Publishing.
LaForett, D. R., & Mendez, J. L. (2010). Parent involvement, parental depression, and program satisfaction among low-income parents participating in a two-generation early childhood education program. Early Education and Development, 21(4), 517–535. doi:10.1080/10409280902927767
Lee, R., Zhai, F., Brooks-Gunn, J., Han, W. J., & Waldfogel, J. (2014). Head Start participation and school readiness: Evidence from the Early Childhood Longitudinal Study–Birth Cohort. Developmental Psychology, 50(1), 202–215. https://doi.org/10.1037/a0032280
Leventhal, T. & Brooks-Gunn, J. (2001). Poverty and child development. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.), International encyclopedia of the social & behavioral sciences (pp. 11889–11894). Elsevier.
Lim, M. (2012). Unpacking parent involvement: Korean American parents’ collective network. School Community Journal, 22(1), 89–110.
Linver, M. R., Brooks-Gunn, J., & Kohen, D. E. (2002). Family processes as pathways from income to young children’s development. Developmental Psychology, 38(5), 719.
Marvin, C. A. (1994). Home literacy experiences of preschool children with single and multiple disabilities. Topics in Early Childhood Special Education, 14(4), 435–454. https://doi.org/10.1177/027112149401400405
Masarik, A. S. & Conger, R. D. (2017). Stress and child development: A review of the Family Stress Model. Current Opinion in Psychology, 13, 85–90. doi:10.1016/j. copsyc.2016.05.008
Mathis, E. T. B. & Bierman, K. L. (2015). Dimensions of parenting associated with child prekindergarten emotional regulation and attentional control in low-income families. Social Development, 24(3), 601–620.
Melzi, G., Shick, A. R., & Bostwick, E. (2013). Latino family narratives during the preschool years. In H. Kreider & M. Caspe (Eds.), Promising practices for engaging families in literacy (pp. 45–57). Information Age Publishing.
Mendez, J. L., Crosby, D., & Siskind, D. (2018). Access to early care and education for low-income Hispanic children and families: A research synthesis. University of North Carolina at Greensboro. Retrieved from https://www.acf.hhs.gov/sites/default/files/documents/opre/hispanic_early_care_synthesis_2018.pdf
Mendez, J. L., Westerberg, D., & Thibeault, M. A. (2013). Examining the role of self-efficacy and communication as related to dimensions of Latino parent involvement in Head Start. NHSA Dialog: A Research-To-Practice Journal for the Early Childhood Field, 16(1), Special Issue on Parent Involvement and Engagement in Head Start, 65–80.
Milk, L., Aratani, Y., & Wight, V. R. (2018). The child care desert: Mapping supply and demand. National Center for Children in Poverty. Retrieved from https://www.americanprogress.org/article/mapping-americas-child-care-deserts/
Morris, A. S., Treat, A., Hays-Grudo, J., Chesher, T., Williamson, A. & Mendez, J. (2018). Integrating research and theory on early relationships to guide intervention and prevention. In A. S. Morris (Ed.), Building Early Relationships in Infants and Toddlers: Integrating Social and Emotional Research and Practice (pp. 1–25). Springer.
Peisner-Feinberg, E. S., & Buysse, V. (2013). The role of assessment. In V. Buysse & E. S. Peisner-Feinberg (Eds.), Handbook of response to intervention (RTI) in early childhood (pp. 121–142). Brookes.
Reese, L., & Gallimore, R. (2000). Immigrant Latinos' cultural model of literacy development: An evolving perspective on home-school discontinuities. American Journal of Education, 108(2), 103–134. https://doi.org/10.1086/444236
Roggman, L. A., Cook, G. A., Innocenti, M. S., & Norman, V. J. (2013). PICCOLO: Parenting Interactions with Children: Checklist of Observations Linked to Outcomes. Brookes Publishing.
Sampson, R. J., Raudenbush, S. W., & Earls, F. (1997). Neighborhoods and violent crime. Science, 277(5328), 918–924.
Schopler, E., Van Bourgondien, M. E., Wellman, G. J., & Love, S. R. (2010). Childhood Autism Rating Scale – 2nd Edition. Western Psychological Services.
Shonkoff, J. P., & Phillips, D. A. (2000). From neurons to neighborhoods: The science of early childhood development. National Academies Press.
Zarate, M. E. (2007). Understanding parental involvement: Perceptions, expectations, and recommendations. The Thomẩs Rivera Policy Institute.
Zero to Three. (2016). Early childhood mental health consultation policies and practices to foster the social-emotional development of young children. Retrieved online at www.zerotothree.org/resources/1694-early-childhood-mental-health-consult ation-policies-and-practices-to-foster-the-social-emotional-development-of-young-children