Από τα θεραπευτικά στα καλλιτεχνικά-πολιτικά παραδείγματα: Οι ιστορικά διαμορφωμένες διαστάσεις της τέχνης των αναπήρων και το ελληνικό πολιτισμικό πλαίσιο

pdf (English) PDF
Δημοσιευμένα: Dec 28, 2024
DOI: https://doi.org/10.12681/edth.37341
Λέξεις-κλειδιά:
αναπηρία θέατρο τέχνη καλλιτεχνική εκπαίδευση
Μαρία Κολτσίδα
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Περίληψη

Η τέχνη που αφορά ανάπηρα άτομα και καλλιτέχνες αποτελεί ένα πεδίο που σταδιακά προσελκύει το ενδιαφέρον ακαδημαϊκών, ερευνητών, καλλιτεχνών και πολιτιστικών οργανισμών στο ελληνικό πλαίσιο. Η σχετικά περιορισμένη ωστόσο θεωρητική και ερευνητική κάλυψη του πεδίου επιτάσσει τη διερεύνηση των διαφορετικών τάσεων που σχετίζονται με τις τέχνες, και ιδιαίτερα το θέατρο και τα ανάπηρα άτομα. Στο πρώτο μέρος της παρούσας μελέτης, διερευνώνται οι διαφορετικές πρακτικές τέχνης που αφορούν ανάπηρα άτομα και καλλιτέχνες, μέσα από συγκεκριμένες −ιστορικά διαμορφωμένες− διαστάσεις. Στο δεύτερο μέρος συζητείται η σχετική έρευνα στο πεδίο και η διάρθρωση της καλλιτεχνικής πρακτικής και εκπαίδευσης των αναπήρων στον ελληνικό πολιτιστικό χώρο. Μέσα από τη θεωρητική ανάλυση των παραπάνω δεδομένων, η μελέτη επιχειρεί να συζητήσει τους τρόπους με τους οποίους οι −ιστορικά διαμορφωμένες− διαστάσεις στην τέχνη που αφορά ανάπηρα άτομα και καλλιτέχνες διαπλέκονται και σχετίζονται με την καλλιτεχνική πρακτική και εκπαίδευση των αναπήρων στον ελληνικό χώρο.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Επιστημονική Αρθρογραφία
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Μαρία Κολτσίδα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Η Μαρία Κολτσίδα είναι Διδακτόρισσα του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου και εκπονεί τη μεταδιδακτορική της έρευνα. Έχει εργαστεί ως διδάσκουσα (πανεπιστημιακή υπότροφος) του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης (ΑΠΘ) στο πεδίο «Θέατρο στην Εκπαίδευση». Σπούδασε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ και έλαβε το μεταπτυχιακό της δίπλωμα στις Δημιουργικές Τέχνες στην Εκπαίδευση με κατεύθυνση το Θέατρο στην Εκπαίδευση από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ. Δημοσιεύσεις της έχουν συμπεριληφθεί σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά και έχει συμμετάσχει σε επιστημονικά συνέδρια σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα αφορούν τη Θεατροπαιδαγωγική και τις Σπουδές για την Αναπηρία. Συμμετέχει σε διεθνή ευρωπαϊκά προγράμματα σε θέματα θεάτρου, εκπαίδευσης και τεχνών. Έχει εργαστεί και εργάζεται ως εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και ως θεατροπαιδαγωγός σε μεικτές ομάδες με ανάπηρους και μη ανάπηρους συμμετέχοντες. Για την εκπόνηση της διδακτορικής της διατριβής έλαβε υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών.

Αναφορές
Abbas, J., Church, K., Frazee, C., & Panitch, M. (2004). Lights... camera... attitude! Introducing disability arts and culture [Conference session]. Ryerson RBC Institute for Disability Studies Research and Education, Ryerson University, Toronto, Canada.
Alexias, G., Kolisoglou, A., & Kastritis, Th. (2019). Η σωματοποίηση της κινητικής αναπηρίας: και όμως χορεύουν! [The embodiment of motor disability: and yet
they dance!]. In A. Zisi & M. Savvakis (Eds.), Disability and society: Contemporary theoretical challenges and research perspectives (pp. 175–195). Tziola.
Bailey, S. (2006). Ancient and modern roots of drama therapy. In S. L. Brooke (Ed.), Creative arts therapies manual: A guide to the history, theoretical approaches, assessment, and work with special populations of art, play, dance, music, drama, and poetry therapies (pp. 214–222). Charles C. Thomas Publisher.
Barnes, C. (2003, May 28–31). Effecting change: Disability, culture and art? [Paper presentation]. Finding the Spotlight Conference, Liverpool Institute for the Performing Arts, Liverpool, United Kingdom.
Barnes, C., & Mercer, G. (2001). Disability culture: Assimilation or inclusion? In G. L. Albrecht, K. D. Seelman, & M. Bury (Eds.), Handbook of disability studies (pp. 515–534). Sage.
Barton-Farcas, S. (2022). Our story: How Nicu’s Spoon fosters representation, access, and inclusion for youth with disabilities. In L. S. Brenner, C. Ceraso, & E. D. Cruz (Eds.), Applied theatre with youth: Education, engagement, activism (pp. 171–179). Routledge.
Calvert, D. (2009). Re-claiming authority: The past and future of theatre and learning disability. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 14(1), 75–78. https://doi.org/10.1080/13569780802655798
Cameron, C. (2007). Whose problem? Disability narratives and available identities. Community Development Journal, 42(4), 501–511. https://doi.org/10.1093/cdj/bsm040
Campbell, F. K. (2009). Contours of ableism: The production of disability and abledness. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9780230245181
Cardinal, R. (2009). Outsider art and the autistic creator. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1522), 1459–1466. https://doi.org/10.1098/rstb.2008.0325
Chandler, E., Lee, S., East, L., & Johnson, M. (2023). Insiders/outsiders of Canadian disability arts. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 32(47), 1–5. https://doi.org/10.1017/S2045796023000598
Christodoulou, A. (2016). Η επίδραση της δραματοθεραπείας σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ ή/και δυσλεξία [The effect of drama therapy in children with ADHD and/or dyslexia]. Panhellenic Conference of Education Sciences, 2015(2), 1543–1554. http://dx.doi.org/10.12681/edusc.386
Crimmens, P. (2006). Drama therapy and storymaking in special education. Jessica Kingsley Publishers.
Darke, P. (2003). Now I know why disability art is drowning in the river Lethe (with thanks to Pierre Bourdieu). In S. Riddell & N. Watson (Eds.), Disability, culture and identity (pp. 131–142). Routledge.
Darke, P. (2004). The changing face of representations of disability in the media. In J. Swain, S. French, C. Barnes, & C. Thomas (Eds.), Disabling barriers-enabling environments (pp. 100–105). Sage.
Davies, D. (2009). On the very idea of ‘outsider art’. The British Journal of Aesthetics, 49(1), 25–41. https://doi.org/10.1093/aesthj/ayn056
Economou, V, & Perifanou, E. (2019). Θέατρο ατόμων με αναπηρία – Ομάδα ΘΕΑΜΑ: Βασίλης Οικονόμου και Ελιάνα Περηφάνου σε συνομιλία με την Κλειώ Φανουράκη [Theatre and Disabilities – THEAMA theatre company: Vassilis Economou and Eliana Perifanou in conversation with Clio Fanouraki]. Ekpaidefsi & Theatro, 20, 64–69.
Finkelstein, V. (1987). Disabled people and our culture development. DAIL, 8, 1–4.
Fox, A., & Macpherson, H. (2015). Inclusive arts practice and research: A critical manifesto. Routledge.
Grue, J. (2016). The problem with inspiration porn: A tentative definition and a provisional critique. Disability & Society, 31(6), 838–849. https://doi.org/10.1080/09687599.2016.1205473
Hackett, S. S., Ashby, L., Parker, K., Goody, S., & Power, N. (2017). UK art therapy practice-based guidelines for children and adults with learning disabilities. International Journal of Art Therapy, 22(2), 84–94. https://doi.org/10.1080/17454832.2017.1319870
Hadley, B. (2020). Allyship in disability arts: Roles, relationships, and practices. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 25(2), 178–194. https://doi.org/10.1080/13569783.2020.1729716
Hadley, B., & McDonald, D. (2019). Introduction: Disability arts, culture, and media studies – mapping a maturing field. In B. Hadley & D. McDonald (Eds.), The Routledge handbook of disability arts, culture, and media (pp. 1–18). Routledge.
Hall, E. (2010). Spaces of social inclusion and belonging for people with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 54, 48–57. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2009.01237.x
Hargrave, M. (2009). Pure products go crazy. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 14(1), 37–54. https://doi.org/10.1080/13569780802655764
Hargrave, M. (2015). Theatres of learning disability: Good, bad, or plain ugly? Palgrave Macmillan.
Ineland, J. (2004). Disability, culture and normative environments. Scandinavian Journal of Disability Research, 6(2), 131–150. http://dx.doi.org/10.1080/15017410409512646
Jacobson, R., & McMurchy, G. (2010). Focus on disability and deaf arts in Canada: A report from the field. Canada Council for the Arts.
Johnston, K. (2012). Stage turns: Canadian disability theatre. McGill University Press.
Johnston, K. (2016). Disability theatre and modern drama: Recasting modernism. Bloomsbury Methuen Drama.
Kanari, C., & Souliotou, A. Z. (2021). The role of museum education in raising undergraduate pre-service teachers’ disability awareness: The case of an exhibition by disabled artists in Greece. Higher Education Studies, 11(2), 99–119. https://doi.org/10.5539/hes.v11n2p99
Karagianni, G. (2023). Τέχνη και αναπηρία: Αποδομώντας τον μισαναπηρισμό ή ηγεμονεύοντας; [Art and disability: Deconstructing disablism or hegemonising?]. In A. Lenakakis & C. Kanari (Eds.), Culture, arts and inclusion: Theoretical approaches and applications (pp. 143–162). Sofia.
Karagianni, G., & Koutsoklenis, A. (2023). Σπουδές για την αναπηρία και παιδαγωγική της ένταξης [Disability studies and pedagogy of inclusion] [Undergraduate textbook]. Kallipos, Open Academic Publications. http://dx.doi.org/10.57713/kallipos-226
Kempe, A., & Shah, S. (2016). Looking back, moving forward: Drama, disability and social justice. In K. Freebody & M. Finn (Eds.), Drama and social justice: Theory, research and practice in international contexts (pp. 89–102). Routledge.
Kladaki, M., Tsibidaki, A., & Darra, M. (2016). Μια φορά και ένα καιρό ήταν… τα χρώματα: Ένα θεατρο-παιδαγωγικό πρόγραμμα σε άτομα με νοητική στέρηση [Once upon a time there were... colours: A theatre-pedagogical programme for people with intellectual disabilities]. Panhellenic Conference of Education Sciences, 2015(1), 643–652. http://dx.doi.org/10.12681/edusc.266
Kociemba, D. (2010). “This isn’t something I can fake”: Reactions to Glee’s representations of disability. Transformative Works and Cultures, 5, 1–9.
Koltsida, M. (2022). Η συμβολή της θεατροπαιδαγωγικής στη διαπραγμάτευση της κοινωνικής ταυτότητας από μεικτές ομάδες αναπήρων και μη αναπήρων [The contribution of theatre pedagogy in the negotiation of social identity by mixed groups of disabled and non-disabled people] [Doctoral dissertation, Aristotle University of Thessaloniki]. National Archive of Doctoral Dissertations. http://dx.doi.org/10.12681/eadd/52018
Koltsida, M. (2023). Αναπαραστάσεις της αναπηρίας στο θέατρο και ανάπηροι καλλιτέχνες σε (αντί)δραση [Representations of disability in theatre and disabled artists in (counter)action]. In A. Lenakakis & C. Kanari (Eds.), Culture, arts and inclusion: Theoretical approaches and applications (pp. 211–231). Sofia.
Koltsida, M., & Lenakakis, A. (2017). Contemporary performance by and for those with disabilities: The case of Greece. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 22(3), 339–344. http://doi.org/10.1080/13569783.2017.1326809
Koltsida, M., & Lenakakis, A. (2019). «Λευκές δυστοπίες» και «ψάρια στη γυάλα»: Ζητήματα σκηνικής αναπαράστασης της αναπηρίας [‘White dystopias’ and ‘fish in the fish bowl’: Issues of stage representation of disability]. Ekpaidefsi & Theatro, 20, 52–63.
Koutsoklenis, A., Papadopoulos, K., Papakonstantinou, D., & Koustriava, E. (2009, July 5–10). Students with visual impairments in higher education institutes [Conference presentation]. 7th ICEVI European Conference ‘Living in a Changing Europe’, Dublin, Ireland.
Kramer, L. A., & Freedman Fask, J. (2017). Creative collaborations through inclusive theatre and community based learning: Students in transition. Palgrave Macmillan.
Kuppers, P. (2001). Deconstructing images: Performing disability. Contemporary Theatre Review, 11(3–4), 25–40. http://doi.org/10.1080/10486800108568636
Kuppers, P. (2016). Diversity: Disability. Art Journal, 75(1), 93–97. http://dx.doi.org/10.1080/00043249.2016.1171549
Kyriakou, K. E. (2016). Δημιουργία θεατρικής ομάδας ΑΜΕΑ: Το παράδειγμα του Δήμου Πετρούπολης [Creating a theatre group for people with disabilities: the example of the Municipality of Petroupoli]. Panhellenic Conference of Education Sciences, 2014(2), 296–303. http://dx.doi.org/10.12681/edusc.122
Leahy, A., & Ferri, D. (2023). Cultivating cultural capital and transforming cultural fields: A study with arts and disability organisations in Europe. The Sociological Review, 1–9. https://doi.org/10.1177/00380261231202879
Lee, J., Goh, S., Lionetto, S. M., Tay, J., & Fox, A. (2019). Moving beyond the art-as-service paradigm: The evolution of arts and disability in Singapore. In B. Hadley & D. McDonald (Eds.), The Routledge handbook of disability arts, culture, and media (pp. 100–113). Routledge.
Lenakakis, A., & Koltsida, M. (2017). Disabled and non-disabled actors working in partnership for a theatrical performance: A research on theatrical partnerships as enablers of social and behavioural skills for persons with disabilities. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 22(2), 251–269. https://doi.org/10.1080/13569783.2017.1286975
Lewis, V. (2006). Beyond victims and villains: Contemporary plays by disabled playwrights. Theatre Communications Group.
McRae, A. T. (2018). The aesthetics of inclusion. In S. Etheridge Woodson & T. Underiner (Eds.), Theatre, performance and change (pp. 247–252). Palgrave Macmillan.
Michailidou, M., & Petra, Z. (2016). Η τέχνη διδάσκει και διδάσκεται [Art teaches and is taught]. Panhellenic Conference of Education Sciences, 2015(2), 842–847. https://doi.org/10.12681/edusc.178
Miller, S. M., Ludwick, J., & Colucy Krcmar, C. (2020). Professional considerations for art therapists supporting the work of people with intellectual disabilities. Art Therapy, 37(2), 83–87. https://doi.org/10.1080/07421656.2020.1757376
Mpella, M., Evaggelinou, C., Koidou, E., & Tsigilis, N. (2019). The effects of a theatrical play programme on social skills development for young children with autism spectrum disorders. International Journal of Special Education, 33(4), 828–845.
Newsinger, J., & Green, W. (2016). Arts policy and practice for disabled children and young people: Towards a ‘practice spectrum’ approach. Disability & Society, 31(3), 357–372. https://doi.org/10.1080/09687599.2016.1174102
Nijkamp, J., & Cardol, M. (2020). Diversity, opportunities, and challenges of inclusive theatre. Journal of Social Inclusion, 11(2), 20–32.
Oliver, M. (2009). Αναπηρία και πολιτική [The politics of disablement] (Th. Bekeridou, Trans.). Epikentro.
O’Reilly, K. (2009). A playwright reflects on ‘alternative dramaturgies’. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 14(1), 31–35. https://doi.org/10.1080/13569780802655749
Perring, G. (2005). The facilitation of learning-disabled arts: A cultural perspective. In C. Sandahl & P. Auslander (Eds.), Bodies in commotion: Disability and performance (pp. 175–189). University of Michigan Press.
Presidential Decree 370/1983, Κανονισμός οργάνωσης και λειτουργίας Ανωτέρων Σχολών Δραματικής Τέχνης (Τμήμα Υποκριτικής) [Regulation on the organisation and operation of Higher Schools of Dramatic Art (Department of Acting)], Gazette of the Government of the Hellenic Republic (Government Gazette 130/A/22.9.1983).
Presidential Decree 372/1983, Κανονισμός οργάνωσης και λειτουργίας Ανωτέρων Σχολών Χορού [Regulation on the organisation and operation of Higher Schools of Dance], Gazette of the Government of the Hellenic Republic (Government Gazette 131/A/23.9.1983).
Presidential Decree 336/1989, Οργανισμός λειτουργίας Ανωτέρων Σχολών Δραματικής Τέχνης Εθνικού Θεάτρου και Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος [Organisation of the operation of the Higher Schools of Dramatic Art of the National Theatre and the National Theatre of Northern Greece], Gazette of the Government of the Hellenic Republic (Government Gazette 156/A/14.6.1989).
Prinz, J. (2017). Against outsider art. Journal of Social Philosophy, 48(3), 250–272. https://doi.org/10.1111/josp.12190
Puchner, W. (2014). Η επιστήμη του θεάτρου στον 21ο αιώνα: Σύντομος απολογισμός και σκέψεις για τις προοπτικές [Theatre studies in the 21st century: a brief review and thoughts on perspectives]. Kichli.
Rellas, A. (2022). «Αν είχα ένα σφυρί»: Η κινηματική δράση των αναπήρων στα χρόνια της κρίσης [“If I had a hammer”: The disabled people’s movement over the years of crisis]. In G. Karagianni (Ed.), Disability studies: Deconstructing disablism. 1st International Conference Proceedings (pp. 169–189). Department of Primary Education, Aristotle University of Thessaloniki.
Rhodes, C. (2000). Outsider art: spontaneous alternatives. Thames & Hudson.
Ryan, F. (2018). We wouldn’t accept actors blacking up so why applaud “cripping up”? In L. Davis (Eds.), Beginning with disability: A primer (pp. 335–336). Routledge.
Sandahl, C. (2006). Disability arts. In G. Albrecht (Ed.), Encyclopedia of Disability (Vol. 1, pp. 405–407). Sage.
Sandahl, C. (2018). Disability art and culture: A model for imaginative ways to integrate the community. Alter, 12(2), 79–93. https://doi.org/10.1016/j.alter.2018.04.004
Sandahl, C., & Auslander, P. (2005). Introduction: Disability studies in commotion with performance studies. In C. Sandahl & P. Auslander (Eds.), Bodies in commotion: Disability and performance (pp. 1–12). University of Michigan Press.
Schmidt, Y. (2017). Towards a new directional turn? Directors with cognitive disabilities. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 22(3), 446–459. https://doi.org/10.1080/13569783.2017.1329653
Siebers, T. (2010). Disability aesthetics. University of Michigan Press.
Solvang, P. K. (2012). From identity politics to dismodernism? Changes in the social meaning of disability art. Alter, 6(3), 178–187. https://doi.org/10.1016/j.alter.2012.05.002
Solvang, P. K. (2017). Between art therapy and disability aesthetics: A sociological approach for understanding the intersection between art practice and disability discourse. Disability & Society, 33(2), 238–253. https://doi.org/10.1080/09687599.2017.1392929
Stratou, E., & Tsiaras, A. (2019). Η συμβολή του εκπαιδευτικού δράματος στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων παιδιών με διαταραχές αυτιστικού φάσματος [The contribution of educational drama in the development of social skills of children with autism spectrum disorders]. In Β. Giannouli & M. Koukounaras-Liagκis (Eds.), Τheatre/Drama and Performing Arts in Education: Utopia or Necessity? Proceedings of the 8th International Conference on Theatre in Education (pp. 246–254). Hellenic Theatre/Drama & Education Network.
Sutherland, D. (1997). Disability arts, disability politics. In A. Pointon & C. Davies (Eds.), Framed: Interrogating disability in the media (pp. 182–183). British Film Institute.
Sutherland, A. (2008). Choices, rights and cabaret: Disability arts and collective identity. In J. Swain & S. French (Eds.), Disability on equal terms (pp. 79–89). Sage.
Tegopoulou, E. (2020). Κάτω από τον ίδιο ουρανό… Ένα παράδειγμα συνύπαρξης Γενικής και Ειδικής Αγωγής [Under the same sky... An example of the coexistence of General and Special Education]. Panhellenic Conference of Education Sciences, 9, 769–781. http://dx.doi.org/10.12681/edusc.3172
Tsibidaki, A., & Kladaki, M. (2016). «Η Οικογένεια μου και Εγώ»: Ένα θέατρο-παιδαγωγικό πρόγραμμα σε παιδιά με νοητική υστέρηση [“My Family and Me”: Α theatre-pedagogical programme for children with intellectual disabilities]. Panhellenic Conference of Education Sciences, 2015(2), 1458–1467. http://dx.doi.org/10.12681/edusc.371
Vasey, S. (1989). Disability culture: It’s a way of life. Feminist Arts News, 2(10), 5-6.
Vasey, S. (2004). Disability culture: The story so far. In J. Swain, S. French, C. Barnes, & C. Thomas (Eds.), Disabling barriers – Enabling environments (pp. 106–110). Sage.
Vlachou, A., & Papananou, I. (2018). Experiences and perspectives of Greek higher education students with disabilities. Educational Research, 60(2), 206–221. https://doi.org/10.1080/00131881.2018.1453752
Wexler, A., & Derby, J. (2015). Art in institutions: The emergence of (disabled) outsiders. Studies in Art Education, 56(2), 127–141. https://doi.org/10.1080/00393541.2015.11518956
Wooster, R. (2009). Creative inclusion in community theatre: A journey with Odyssey Theatre. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 14(1), 79–90. https://doi.org/10.1080/13569780802655814
Wu, J., Chen, K., Ma, Y., & Vomočilová, J. (2020). Early intervention for children with intellectual and developmental disability using drama therapy techniques. Children and Youth Services Review, 109, 104689. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2019.104689