test Παιδαγωγική και Δημοκρατία: Μια συγκριτική μελέτη των ιδεών Dewey, Freire και Δελμούζου|Preschool and Primary Education

Παιδαγωγική και Δημοκρατία: Μια συγκριτική μελέτη των ιδεών Dewey, Freire και Δελμούζου

pdf
Δημοσιευμένα: Νοε 26, 2025
DOI: https://doi.org/10.12681/ppej.39442
Λέξεις-κλειδιά:
δημοκρατικό σχολείο παιδαγωγική Dewey Freire Δελμούζος
Ευαγγελία Καλογήρου
PhD Candidate; University of Thessaly; Department of Early Childhood Education
Αικατερίνη Μιχαλοπούλου
Καθηγήτρια; Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης΄; Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Περίληψη

Στο πεδίο της επιστήμης της παιδαγωγική η αναδρομική διερεύνηση των θεωριών και των ιδεών μορφών πρωτοπόρων στην καλλιέργεια της δημοκρατικής κουλτούρας στην εκπαίδευση, συνιστά ευκαιρία αναστοχασμού επί της παιδαγωγικής προόδου στο αντίστοιχο πεδίο σήμερα που η δημοκρατία ως πολιτειακό σύστημα εμφανίζεται «σε κρίση» ή «σε ύφεση». Στην παρούσα εργασία διερευνώνται συγκριτικά οι απόψεις των Dewey, Freire και Δελμούζου ως προς τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της προοπτικής για ένα δημοκρατικό σχολείο. Σε μια εποχή που η δημοκρατία αποτελεί ζητούμενο κρίνεται σκόπιμο να διαφανεί το επιστημολογικό υπόβαθρο εξέλιξης της παιδαγωγικής επιστήμης με ιδέες ορόσημα στο πεδίο ενδιαφέροντός μας, που διευρύνουν και οριοθετούν τη δημοκρατική κουλτούρα στην εκπαίδευση. Αξιοποιώντας την ανάλυση περιεχομένου, το έργο των παραπάνω παιδαγωγών προσεγγίζεται υπό το πρίσμα των ακόλουθων τριών αξόνων: τη διαμόρφωση των σχέσεων δασκάλου-μαθητή, την οργάνωση του παιδαγωγικού μαθησιακού πλαισίου και την προσέγγιση της γνώσης ως περιεχομένου, ώστε να οριοθετηθεί ένα εννοιολογικό πλαίσιο συζήτησης. Το βασικό ερευνητικό ερώτημα που τίθεται είναι «πώς οραματίστηκαν οι προσωπικότητες αυτές το δημοκρατικό σχολείο, δρώντας σε διαφορετικά πλαίσια, και πόσο απέχει από το σχολείο στη σημερινή κοινωνία των προκλήσεων». Μολονότι οι εν λόγω στοχαστές προέρχονται από διαφορετικά πολιτικά και πολιτισμικά πλαίσια, η παιδαγωγική τους σκέψη διαμόρφωσε κατευθύνσεις που αποτελούν διαχρονικούς στόχους για κάθε κοινωνία που θέλει να χαρακτηρίζεται ως δημοκρατική.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατίθενται με άδεια Creative Commons 3.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο). To Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης διατηρούν το δικαίωμα να δημοσιεύουν, να αναπαραγάγουν, να παρουσιάζουν στο κοινό, να διανέμουν και χρησιμοποιούν άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών  έργων, για όλο το χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά, το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη του περιοδικού ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εργαστηρίου Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Agamben, G., Badiou, A., Nancy, J., Ranciere, J., Bensaaid, D., Ross, K., Brown, W., & Zizek, S. (2013). Πού πηγαίνει η δημοκρατία; (Η. Βεργέτης, Επιμ.). Πατάκης.
Ballias, E., Dimiza, S., Diamantopoulou, A., & Kiprianos, P. (2011). Teaching active citizenship in pre-school education: Teachers' values, views and attitudes towards the development of pupils' democratic capabilities-behaviours. In P. Cunningham (Ed.), Europe’s Future: Citizenship in a Changing World, Thirteenth CiCe European Conference (pp. 282-287). Dublin City University.
Bellamy, R. (2008). Citizenship. A very short introduction. Oxford University Press.
Betsas, I. (2016). Education in the Balkan Countries. A Biographical Dictionary. Chapter: Delmouzos P. Alexandros. https://www.researchgate.net/publication/281099443_Delmouzos_P_Alexandros
Bermeo, N. (2016). On Democratic Backsliding. Journal of Democracy 27,(1), 5-19. https://doi.org/10.1353/jod.2016.0012
Brown, W. (2013). Τώρα είμαστε όλοι δημοκράτες. Στο G. Agamben, A. Badiou, J. Nancy, j. Ranciere, D. Bensaaid, K. Ross, W. Brown, & S. Zizek, (Eds.), Πού πηγαίνει η δημοκρατία; (Η. Βεργέτης, Επιμ.) (pp. 83-108). Πατάκης.
Crum, B. (2005). Tailoring representative democracy to the European Union. European Law Journal, 11(4).
Cruz, A. (2013). Paulo Freire's Concept of Conscientização. In R. Lake and T. Kress (eds) Paulo Freire's Intellectual Roots: Toward Historicity in Praxis, (σσ. 169-182). Bloomsbury Academic https://www.academia.edu/46907860/Paulo_Freires_Concept_of_Conscientiza%C3%A7%C3%A3o
Δελμούζος, Α. (1925). Μαράσλειο και ζωή: Απάντηση σε μία κατηγορία. [Αναδημοσίευση από τη «Δημοκρατία» 6-9 Ιουνίου 1925]. Α.Ι. Ράλλης και Σία.
Δελμούζος, Α. (1958). Μελέτες και Πάρεργα. Χ. εκδ.
Δελμούζος, Α. (1971). Δημοτικισμός και Παιδεία. Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων.
Διδυμιώτης, Ο. (2022). Εκπαιδεύοντας στην αυτονομία. Στο Σ. Καλδή, Ι. Ρουσσάκης, Β. Τζίκα, Μ. Χατζή, Κ. Μαλαφάντης (Επιμ.) Πρακτικά ΙΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας της Ελλάδος: Το σχολείο στη δημοκρατία, η δημοκρατία στο σχολείο, (σσ. 74-85). Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
Dahlberg, G. & Moss, P. (2007). Beyond quality in early childhood education and care –lof evaluation. CESifo DICE Report, 6(2), 21-26. DOI: 10.4324/9780203966150
Dahlberg, G, Moss, P., & Pence, A. (2023). CIEC colloquium: Reflections on Beyond Quality at 25 years. Contemporary Issues in Early Childhood, 25(1), 131–145. DOI: 10.1177/2F14639491231222510
Darder, A. (2015). Freire and education. Routledge.
Dewey, J. (1903). Democracy in Education. The Elementary School Teacher, 4(4), 193-204. https://doi.org/10.1086/453309
Dewey, J. (1916). Democracy and Education. Mac Millan Publishing.
Dewey, J. (1980). Εμπειρία και εκπαίδευση. Εκδόσεις Γλάρος.
Dewey, J. (1982). Το σχολείο και η κοινωνία. Ο δρόμος και ο αγώνας για τη μεταμόρφωση των παιδαγωγικών ιδεών. Εκδόσεις Γλάρος.
Dewey, J. and Dewey E. (1915) The Schools of Tomorrow. New York: E. P. Dutton & Company. Retrieved from: https://archive.org/details/schoolsoftomorro005826mbp/page/n15/mode/2up
Diamond, L., & Morlino, L. (2004). The Quality of Democracy: An Overview. Journal of Democracy, 15(4), 20-31. https://doi.org/10.1353/jod.2004.0060
Ελευθεράκης, Θ. (2008). Παιδαγωγικές αντιλήψεις και κοινωνική δικαιοσύνη: Από τη Σχολική Κοινότητα του Μαρασλείου Διδασκαλείου (1923-26) στις Μαθητικές Κοινότητες του σύγχρονου Ελληνικού Σχολείου. Ίδρυμα της Βουλήςhttps://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/Koinotites/%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82.pdf
Ελευθεράκης, Θ. (2011). Ο εκδημοκρατισμός του ελληνικού σχολείου με εργαλείο το διάλογο. Στο Γ. Τζαβάρας (Επιμ.), Φιλοσοφικός διάλογος μέσα στη σχολική τάξη (e-book), (σσ. 0-25). Διάθεση στο δικτυακό τόπο: http://www. philosophicalbibliography.com/attachments/134_Eleutheraki-Eisigisi-2011.pdf
Feu, J, Serra, C., Canimas, J., Làzaro, L., & Simó-Gil, N. (2017). Democracy and education: A theoretical proposal for the analysis of democratic practices in schools. Studies of Philosophical Education, 36(6), 647–661. DOI: 10.1007/s11217-017-9570-7
Freire P. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόμενου. Εκδόσεις ΡΑΠΠΑ.
Freire P. (2009). Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν. Επίκεντρο.
Hansen, D. T. (Ed.). (2006). John Dewey and our educational prospect. A Critical engagement with Dewey’s Democracy and education. State University of New York Press.
Haggard, S., & Kaufman, S. (2021). Backsliding: Democratic Regress in the Contemporary World. Cambridge University Press.
Herre, B. (2022). The world has recently become less democratic.: https://ourworldindata.org/less-democratic
Jackson, S. (2007). Freire re-viewed. Educational Theory, 57(2), 199-213. https://doi.org/10.1111/j.1741-5446.2007.00252.x
Jones, K. (2009). Culture and creative learning: A literature review Arts Council England. Creativity Culture and Education.
Καμπεζά, Μ. (2008). Η παιδαγωγική σκέψη του Dewey και της Montessori και η σύγχρονη εκπαιδευτική πρακτική. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 8, 39–52. https://doi.org/10.12681/icw.18195https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/omep/article/view/18195/16161
Κατσαρού, Ε. (2020). Η Δημοκρατία στο σχολείο. Προοπτικές από την αξιοποίηση διαδικασιών έρευνας δράσης και κριτικού γραμματισμού. Κριτική.
Κουζέλης, Γ. (2022). Αυτονομία και ενδιαφέρον: Δημοκρατικές προϋποθέσεις μάθησης. Στο Σ. Καλδή, Ι. Ρουσσάκης, Β. Τζίκα, Μ. Χατζή, Κ. Μαλαφάντης (Επιμ.) Πρακτικά ΙΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας της Ελλάδος: Το σχολείο στη δημοκρατία, η δημοκρατία στο σχολείο, (σσ. 67-74). Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
Koutselini, M. (2008). Citizenship education in context: Student teacher perceptions of citizenship in Cyprus. Intercultural Education, 19(2), 163-175. https://dx.doi.org/10.1080/14675980801889690
Λάμνιας, K., & Tσατσαρώνη, A. (1999). Οι διαδικασίες αναπλαισίωσης στην πορεία παραγωγής της σχολικής γνώσης: Προϋποθέσεις για την αλλαγή των σχολικών πρακτικών. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 104, 70-77.
Levitsky, S., & Way, L. (2002). The rise of competitive authoritarianism. Journal of Democracy, 13(2), 51-65.
Levitsky, S., & Way, L. (2020). The new competitive authoritarianism. Journal of Democracy, 31(1), 51-65. https://doi.org/10.1353/jod.2020.0004
Μαλαφάντης, Κ. (2018). Αλέξανδρος Δελμούζος: Οι αρχές της «παιδαγωγικής ηθικής» του οραματικού και διαχρονικού μεγάλου δασκάλου. Στο Γ. Νικολάου, Σ. Τσεσμελή, Κ. Δημάκος (Επιμ.) Πρακτικά 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος: Βασική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον, (σσ. 20-28). Πανεπιστήμιο Πατρών.
Μιχαλοπούλου, Α. (2024). Σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα στην εκπαίδευση των μικρών παιδιών [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. https://dx.doi.org/10.57713/kallipos-293
Μπάμπαλης, Θ. (2014). Από την αγωγή στην εκπαίδευση. Επισημάνσεις στην εξέλιξη της Παιδαγωγικής Επιστήμης. Διάδραση.
MacLaren, P. (1999). Research news and Comment: A Pedagogy of Possibility: Reflecting Upon Paulo Freire’s Politics of Education: In Memory of Paulo Freire. Educational Researcher, 28(2), 49-56. https://doi.org/10.3102/0013189X028002049
Mac Naughton, G. (2020). Διαμορφώνοντας την προσχολική ηλικία. Αντιλήψεις για τη μάθηση, το πρόγραμμα σπουδών και το παιδαγωγικό πλαίσιο. Πεδίο.
Meirieu, P. (n.d.). What is the basis for the teacher’s authority today? https://www.meirieu.com/ARTICLES/autorite_english.pdf
Moss, P. & Dahlberg, G. (2008). Beyond quality in early childhood education and care –languages of evaluation. New Zealand Journal of Teachers’ Work, 5, 1, 03-12.
Νόβα-Καλτσούνη, Χ. (2010). Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Gutenberg.
Πυργιωτάκης, Ι. (2015). Ένα νέο Σχολείο για μια νέα Πολιτεία: Ο Georg Kerschensteiner και το Σχολείο Εργασίας. Στο Γ. Πυργιωτάκης, (Επιμ.), Διακεκριμένες προσωπικότητες της Παιδαγωγικής (σσ. 282-287). Επίκεντρο.
Plattner, M. (2015). Is democracy in decline? Journal of Democracy, 26(1), 5-10. https://doi.org/10.1353/jod.2015.0014
Ρεκαλίδου, Γ., Ζάνταλη, Θ., & Σοφιανίδου, Μ. (2010). Η αξιολόγηση στο Νηπιαγωγείο. Πιλοτική εφαρμογή ενός σχεδίου αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης με βάση τον φάκελο εργασιών. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 16, 22-38.
Roberts, P. (2015). Chapter four: Paulo Freire and the idea of openness. Counterpoints, 500, 79–91. http://www.jstor.org/stable/45178205
Rupnik, J. (2018). Explaining Easter Europe: The crisis of liberalism. Journal of Democracy, 29, 24-38.
Shor, I. (1992). Empowering Education. Critical teaching for social change. The University of Chicago Press.
Τερζάκης, Φ. (2016). Εισαγωγή στο Dewey, J. Δημοκρατία και εκπαίδευση. Μια εισαγωγή στη φιλοσοφία της εκπαίδευσης. Ηριδανός.
Traianou A. (2022). Γιατί είναι ανάγκη να συζητήσουμε για τη δημοκρατία στα σχολεία; Στο Σ. Καλδή, Ι. Ρουσσάκης, Β. Τζίκα, Μ. Χατζή, Κ. Μαλαφάντης (Επιμ.) Πρακτικά ΙΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας της Ελλάδος: Το σχολείο στη δημοκρατία, η δημοκρατία στο σχολείο, (σσ. 58-66). Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
Wilson, M. A. F. (2015). Radical democratic schooling on the ground: pedagogical ideals and realities in a Sudbury school. Ethnography and Education, 10(2), 121–136. doi:10.1080/17457823.2014.959978