"Διδακτήρια άθλια, ρυπαρά και ετοιμόρροπα, δυσώδη και σκοτεινά...": Η υγιεινή κατάσταση των σχολικών κτηρίων στα τέλη του 19ου αιώνα μέσα από τα θεσμικά κείμενα της εποχής

Θαλασσογραφία, 50Χ60,ελαιογραφία, Μαρία Τσιβά, 2015
PDF
Δημοσιευμένα: Jun 1, 2021
DOI: https://doi.org/10.12681/hjre.26468
Λέξεις-κλειδιά:
Διδακτήρια 19ου αι. εκθέσεις επιθεωρητών υγεία των μαθητών παιδαγωγική σκέψη
Σοφία Κανταράκη
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
https://orcid.org/0000-0001-7659-080X
Περίληψη

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αποτύπωση της εικόνας των ελληνικών διδακτηρίων μέσα από θεσμικά κείμενα. Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. παρατηρείται έντονα ένα επιστημονικό και νομοθετικό ενδιαφέρον για τη βελτίωση των συνθηκών της σχολικής φοίτησης στην ελληνική επικράτεια, γεγονός που πρόβαλε σταδιακά και την ανάγκη θεσμοθέτησης της σχολικής υγιεινής. Το πεδίο αυτό, έστω και καθυστερημένα για την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, σηματοδοτεί τη μετάβαση σε ένα πλαίσιο αναγκαίων θεσμικών διενεργειών, συμπληρωματικών των νέων οικονομικών μετασχηματισμών και κοινωνικο-πολιτισμικών αλλαγών που «πυροδοτούνται» από τη δεκαετία του 1870 και μετά. Διαφαίνεται ότι η συμπόρευση της παιδαγωγικής και ιατρικής επιστήμης, αλλά και λόγοι κοινωνικής ισορροπίας, καθιστούν πλέον επιτακτική την ανάγκη εποπτείας της υγείας των μαθητών αλλά και του σχολικού περιβάλλοντος. Άμεσα συνυφασμένο αναδύεται το θέμα των διδακτηρίων και της ποιοτικής τους καταλληλότητας, ως κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο περιελίσσονται δυσλειτουργικά στοιχεία, αντιβαίνοντα τον σκοπό της εκπαίδευσης. Τα ευρήματα της έρευνας, μέσω της ποιοτικής ανίχνευσης θεσμικών τεκμηρίων, βεβαιώνουν και επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες του εκπαιδευτικού κόσμου για την υποβαθμισμένη σχολική υγιεινή,  τις ελλείψεις, και την εν γένει αθλιότητα των διδακτηρίων στα τέλη του 19ου αιώνα.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Τα πνευματικά δικαιώματα των άρθρων του περιοδικού ανήκουν στους συγγραφείς. Τα άρθρα διατίθενται με άδειες Creative Commons CC-BC-SA 4.0

 
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Σοφία Κανταράκη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

ΥΠ. ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΠΤΔΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, M.A, M.Sc.

Αναφορές
Chadwick, Edwin. (1871). Sanitary principles of school construction, Royal College of Surgeons of England, London.
Dent, H. C. (1970). 1870-1970: Century of Growth in English Education, Longman Group Ltd.
Hirst, J. D. (1991). Public health and the public elementary schools, 1870-1907, History of Education, τομ. 2, τεύχος 2, σ. 107-118.
Jacket, D. A. (1904). «Η σωματική αγωγή των παίδων», Εθνική Αγωγή, περίοδος Β’, τεύχος Α΄, σσ. 31-37.
Lorinser, C. I. (1836). Zum Schutz der Gesundheit in den Schulen, Berlin, T.C.F., Eslin.
Nikolas, J. (1901). «Το σχολείον και η υγιεινή», Εθνική Αγωγή, έτος Δ΄, αρ. 7.
Αγριαντώνη, Χριστίνα. (1986). Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19οι αιώνα. Αθήνα, Ιστορικό Αρχείο-Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος.
Ζαβιτσάνος, Ξ. Θεοδόσιος (1975). Δημόσια-κοινωνική υγιεινή (προληπτική-κοινωνική ιατρική). 1ος τομ. Τεύχος Α΄, Αθήναι.
Θεοδώρου, Β.- Καρακατσάνη, Δ. (2003). Το κίνημα της υπαίθριας αγωγής τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Κοινωνική αντίληψη και ιατρικό-παιδαγωγικές αναζητήσεις. Θέματα Ιστορίας της Εκπαίδευσης, ΕΛ.Ε.Ι.Ε., τχ. 2. Αθήνα, Ατραπός, σελ. 55-78.
Θεοδώρου Β.-Καρακατσάνη, Δ. (2010). «Υγιεινής παραγγέλματα»: ιατρική επίβλεψη και κοινωνική πρόνοια για το παιδί τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, Αθήνα, Διόνικος.
Θεοδώρου Β.-Καρακατσάνη, Δ. (2011). Σχολική υγιεινή: Προβληματισμοί, επιρροές, και ενέργειες στο ελληνικό πλαίσιο (τέλη 19ου -αρχές 20ου αι.), στο Πανόραμα ιστορίας της εκπαίδευσης, Όψεις και Απόψεις, επιμ. Σ. Μπουζάκης, τόμος Β, Αθήνα, Gutenberg, σσ. 989-1005.
Καλαφάτη, Ελένη. (1988). Τα σχολικά κτίρια της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 1821-1929. Από τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό, Αθήνα, Ιστορικό αρχείο ελληνικής νεολαίας, Γ.Γ.Ν.Γ.
Κανάκης, Ι. (1995). Η εσωτερική οργάνωση και λειτουργία του νεοελληνικού Δημοτικού σχολείου, Αθήνα, Γρηγόρης.
Καραφύλλης, Αθανάσιος.(2001). Νεοελληνική εκπαίδευση: Δυο αιώνες μεταρρυθμιστικών προσπαθειών, Αθήνα, Κριτική.
Κοντομήτρος, Γεώργιος. (2006). Η Γερμανική Μεταρρυθμιστική Παιδαγωγική και οι επιδράσεις της στην ελληνική εκπαίδευση κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι., Βόλος, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας.
Μάνδυλα-Κουσουνή, Μ.(2009). Οι παρεμβάσεις της έδρας της υγιεινής και της επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών στη νοσηρότητα και τη βρεφική νοσηρότητα της πόλης των Αθηνών το 19ο αι., Ιατρικά Χρονικά Βορειοδυτικής Ελλάδος, τ. 5, τεύχος 2, σσ.95-101.
Λέφας, Χριστόδουλος. (1942). Ιστορία της εκπαιδεύσεως, Αθήνα, έκδοση Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων.
Ληξουριώτης, Γιάννης. (1986). Κοινωνικές και νομικές αντιλήψεις για το παιδί, Αθήνα-Γιάννινα, Δωδώνη.
Μπουζάκης, Σήφης. (1999). Νεοελληνική εκπαίδευση (1821-1998): Εξαρτημένη ανάπτυξη, Αθήνα, Gutenberg.
Μουτούσης, Κ. (1928), Επιδημιολογική ασχολία της Εταιρείας από της ιδρύσεως μέχρι του 1900, Ιατρικά Χρονικά, τ. 2, σσ. 484-514.
Ντούτσης, Δημήτριος (2008). Η σχολική υγιεινή στην Ελλάδα: 1864-1913, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ε.Κ.Τ. Ηλεκτρονική τοποθεσία και πρόσβαση: http://thesis.ekt.gr/21491.
Παπαδημητρίου, Ν. Σοφία. (1950). Η ιστορία του Δημοτικού μας σχολείου, μέρος Α΄ (1834-1895), Αθήνα.
Σκούρα, Λαμπrινή. (2014). Η γενική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, (1862-1910), Αθήνα. Gutenberg.
Σολομών, Ιωσήφ. (1992). Εξουσία και τάξη στο Νεοελληνικό σχολείο, Αθήνα, Αλεξάνδρεια.
Στεφάνου, Δ. (1960). Σχολική υγιεινή μετά στοιχείων παιδολογίας, Αθήναι, Ηλ. Παυλόπουλος.
Τρίχα, Λύντια (2000). Συνθήκες υγείας και υγιεινής κατά τη δεκαετία του 1880, στο Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του. Πολιτικές επιδιώξεις και κοινωνικές συνθήκες, Αθήνα, Παπαζήση,
Πρωτογενείς αναφορές
Βάφας, Γ. Χ. (1878). Αι Αθήναι υπό ιατρικήν έποψιν, Αθήνησι, Τύποις Ανδρέου Κορομηλά.
Βενθύλος, Γεώργιος. (1884). «Θεσμολόγιον Δημοτικής εκπαιδεύσεως 1833-1883», τ. Α΄, εν Αθήναις, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού.
Βλάμος, Γεώργιος. (1904). Η υγιεινή του σχολείου, επιμ. Λυσάνδρου Κώνστα, εν Αθήναις, Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου.
Βρατσάνος, Ι. Μιλτιάδης. (1885). Απομνημονεύματα της κατά την Εύβοιαν και Σύρον εκδρομής μου. Το παιδαγωγικόν σχολείον 1885. Έτος Β΄, Αριθ. 8-9, σσ. 349-367.
Βρατσάνος, Ι. Μιλτιάδης. (1898), Ελληνικόν παιδαγωγικόν Σχολείον ήτοι Σύστημα Αγωγής και διδασκαλίας, εν Αθήναις, εκ του Τυπογραφείου Σ.Κ. Βλαστού.
Λαμπαδάριος, Εμμανουήλ. (1928). Μαθήματα σχολικής υγιεινής, Αθήναι, Τύποις ΄Σφενδόνοις΄.
Μωραΐτης, Σπυρίδων. (1880). Διδασκαλική: ή σύντομοι οδηγίαι περί της χρήσεως της νέας διδασκαλικής μεθόδου, Εν Αθήναις, Σύλλογος προς Διάδοσιν των ελληνικών Γραμμάτων.
Μωραΐτου, Γ. Δημήτριος. (1927). Ιστορία Παιδαγωγικής, Αθήναις, Τύποις εκδοτικοίς Α.Ε. Μπλαζουδάκη.
Παπαναστασίου, Π. Ι. (1891). Λόγος επί των εκπαιδευτικών νομοσχεδίων της Μέσης Εκπαιδεύσεως, Εν Αθήναις, εκ του Τυπογραφείου «Ο Παλαμήδης».
Παπασωτηρίου, Γεώργιος. (1907). Μελέτη περί δημοτικής εκπαίδευσης ήτοι τι θα εκέρδιζεν η κοινωνία αν ήσαν καλύτερα τα δημοτικά σχολεία, εν Ηρακλείω Κρήτης, εκδότης Νικόλαος Αλικιώτης.
Τζουμελέας, Σ. Γ.- Παναγόπουλος, Π. Δ. (1933), Η εκπαίδευση μας στα τελευταία 100 χρόνια, Αθήναι. Εκδ. Οίκος Δημητράτου.
Τσιαχτσίρης, Δημήτριος. (1870). Εγχειρίδιον Υγιεινής, Εν Κωνσταντινούπολει, Τύποις Ανατολικού Αστέρος.
Εγκύκλιοι/Εκθέσεις
Αιτιολογική έκθεσις περί της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως. Παράρτημα της Εφημερίδος της Βουλής της Α΄ Συνόδου της ΙΕ΄ βουλευτικής περιόδου 2 Μαρτίου 1899, σσ.325-387, Αθήνα, Εθνικό Τυπογραφείο.
Εγκύκλιος του Υπουργείου Δημόσιας Εκπαίδευσης αρ. 7694/20 Σεπτεμβρίου 1879, «Περί βελτιώσεως της Δημοτικών Σχολείων» , μονόφυλλο, Δ.Α.Ν., φακ. 0/30.1879.
Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 1894, τεύχος Β΄, 4 Ιουνίου 1894.
Εκθέσεις των κατά το 1883 προς επιθεώρησιν των δημοτικών σχολείων αποσταλλέντων εκτάκτων επιθεωρητών, Υπουργείον Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, 1885.