«Να εξασφαλίσωμεν καλούς Έλληνας δια το μέλλον…»: η διδασκαλία του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου
Δημοσιευμένα:
Aug 26, 2022
Λέξεις-κλειδιά:
δικτατορία 4ης Αυγούστου αρχαία ελληνική γλώσσα κλασικές σπουδές ελληνικός μεσοπόλεμος εργαλειοποίηση της ελληνικής αρχαιότητας
Περίληψη
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η μελέτη των αλλαγών που αφορούν στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής πολιτικής του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936. Πιο συγκεκριμένα, επισημαίνονται οι συνέχειες και οι αλλαγές που καταγράφονται σε σχέση με την πολιτική των κυβερνήσεων του κόμματος των Φιλελευθέρων και του Λαϊκού Κόμματος την περίοδο 1930-1935, αλλά και η αξιοποίηση του κλασικού παρελθόντος από τον φασισμό και τον ναζισμό στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής τους πολιτικής. Η διδασκαλία του μαθήματος επιχειρείται να κατανοηθεί, επίσης, σε συνάρτηση με τις συνθήκες που επηρέασαν τη διαμόρφωση της ελληνικής ταυτότητας στα χρόνια του Μεσοπολέμου από τους κύκλους των διανοουμένων της εποχής. Ειδικότερα, διερευνώνται και συζητούνται ο αριθμός των διδακτικών ωρών και η διδακτέα ύλη του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο και στα Αστικά Σχολεία με βάση κυρίως τα δημοσιευμένα Αναλυτικά και Ωρολόγια Προγράμματα και πρωτογενείς πηγές της εποχής προκειμένου να φωτιστεί μία πτυχή της σχέσης του καθεστώτος με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν που αποτελούσε μια σταθερά στη ρητορική του. Από την ανάλυση οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν απομακρύνεται από την προϋπάρχουσα κλασικιστική κυριαρχία στον τομέα της εκπαίδευσης, αξιοποιώντας το συγκεκριμένο μάθημα για τη διάχυση του ιδεολογήματος του Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού. Τα ευρήματα της έρευνας για το Γυμνάσιο έδειξαν πως παρά τις συχνές αναθεωρήσεις των Αναλυτικών Προγραμμάτων το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών α) δεσπόζει ως προς τις ώρες διδασκαλίας σχεδόν σε όλες τις τάξεις, β) η διδασκαλία του εισάγεται νωρίτερα συγκριτικά με το παρελθόν, και γ) η διδακτέα ύλη αποτελείται από κείμενα που επιχειρούν να ενσταλάξουν στους μαθητές τον ηθικό φρονηματισμό, τη φιλοπατρία, τον ηρωισμό και την υποταγή στην εξουσία. Από την άλλη πλευρά, η εξέταση των Αναλυτικών Προγραμμάτων των Αστικών Σχολείων αναδεικνύει την προσπάθεια του καθεστώτος να περιστείλει τον κλασικιστικό προσανατολισμό στην επαγγελματική εκπαίδευση και να προσαρμόσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στις ανάγκες της οικονομίας της εποχής όσο πλησίαζε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Για τον σκοπό αυτόν μετά την ανάληψη του Υπουργείου Παιδείας από τον Ιωάννη Μεταξά στα τέλη του 1938 τα Αστικά Σχολεία αυτονομούνται από τη Μέση Εκπαίδευση, καταργείται το ηθικοδιδακτικό «Αναγνωστικό» και τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται από μετάφραση παράλληλα με νεοελληνικά κείμενα.
Λεπτομέρειες άρθρου
- Πώς να δημιουργήσετε Αναφορές
-
Σουλακάκης Δ. (2022). «Να εξασφαλίσωμεν καλούς Έλληνας δια το μέλλον…»: η διδασκαλία του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου . Έρευνα στην Εκπαίδευση, 11(1), 167–188. https://doi.org/10.12681/hjre.30766
- Τεύχος
- Τόμ. 11 Αρ. 1 (2022)
- Ενότητα
- Άρθρα
Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.
Τα πνευματικά δικαιώματα των άρθρων του περιοδικού ανήκουν στους συγγραφείς. Τα άρθρα διατίθενται με άδειες Creative Commons CC-BC-SA 4.0
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Προεδρικά Διατάγματα, Νόμοι, Αναγκαστικοί Νόμοι και Βασιλικά Διατάγματα
Π.Δ. 18 Νοεμβρίου 1931 «Περί αναλυτικού προγράμματος διδακτέων μαθημάτων σχολείων Μ. Εκπαιδεύσεως δια το σχολικόν έτος 1931-32», ΦΕΚ 12/13 Ιανουαρίου 1932, τ. Α΄.
Ν. 5874/18 Οκτωβρίου 1933 «Περί αστικών σχολείων», ΦΕΚ 318/21 Οκτωβρίου 1933, τ. Α΄.
Β.Δ. 5 Νοεμβρίου 1935 «Περί του αναλυτικού προγράμματος της Μ. Εκπαιδεύσεως», ΦΕΚ 537/9 Νοεμβρίου 1935.
Α.Ν. 334/7 Νοεμβρίου 1936 «Περί συστάσεως «Εθνικής Οργανώσεως της Νεολαίας», ΦΕΚ 499/10 Νοεμβρίου 1936, τ. Α΄.
Α.Ν. 770/7 Ιουλίου1937 «Περί των σχολείων της Μέσης Εκπαιδεύσεως», ΦΕΚ 423/22 Οκτωβρίου 1937, τ. Α΄.
Β.Δ. 18 Οκτωβρίου 1937 «Περί του Αναλυτικού και του Ωρολογίου Προγράμματος της πρώτης τάξεως Γυμνασίων», ΦΕΚ 423, 22 Οκτωβρίου 1937, τ. Α΄.
Β.Δ. 18 Οκτωβρίου 1937 «Περί του αναλυτικού και του ωρολογίου προγράμματος της Α΄ τάξεως των αστικών σχολείων», ΦΕΚ 423/22 Οκτωβρίου 1937, τ. Α΄.
Β.Δ. 14 Μαρτίου 1938 «Περί του αναλυτικού και του ωρολογίου προγράμματος της δευτέρας τάξεως Γυμνασίων», ΦΕΚ 104/18 Μαρτίου 1938, τ. Α΄.
Β.Δ. 14 Μαρτίου 1938 «Περί του αναλυτικού και του ωρολογίου προγράμματος της Β΄ τάξεως των αστικών σχολείων», ΦΕΚ 104/18 Μαρτίου 1938, τ. Α΄.
Β.Δ. 8 Φεβρουαρίου 1939 «Περί Αναλυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος της Α΄ τάξεως των Προγυμνασίων και οκταταξίων Γυμνασίων», ΦΕΚ 56/14 Φεβρουαρίου 1939, τ. Α΄.
Β.Δ. 8 Φεβρουαρίου 1939 «Περί Αναλυτικού και Ωρολογίου προγράμματος της Β΄ τάξεως των Προγυμνασίων και οκταταξίων Γυμνασίων», ΦΕΚ 56/14 Φεβρουαρίου 1939, τ. Α΄.
Α.Ν. 1800/14 Ιουνίου 1939 «Περί Αστικών Σχολείων αμφοτέρων των φύλων», ΦΕΚ 244/17 Ιουνίου 1939, τ. Α΄.
Α.Ν. 1849/26 Ιουνίου 1939 «Περί των σχολείων Μέσης Εκπαιδεύσεως», ΦΕΚ 300/25 Ιουλίου 1939, τ. Α΄.
Β.Δ. 3 Νοεμβρίου 1939 «Περί του Αναλυτικού και του Ωρολογίου Προγράμματος των μαθημάτων των διδακτέων εις τους μαθητάς των επί τη βάσει του υπ. αριθ. 1849/1939 Αναγκαστικού Νόμου ιδρυθέντων εξαταξίων γυμνασίων», ΦΕΚ 477/9 Νοεμβρίου 1939, τ. Α΄.
Β.Δ. 3 Νοεμβρίου 1939 «Περί του Αναλυτικού και του Ωρολογίου Προγράμματος των μαθημάτων των διδακτέων εις τους μαθητάς των επί τη βάσει του υπ. αριθ. 1800/1939 Αναγκαστικού Νόμου ιδρυθέντων αστικών σχολείων», ΦΕΚ 478/9 Νοεμβρίου 1939, τ. Α΄.
Πρακτικά Ανώτατου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου
Καθαρά Πρακτικά Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, Πράξις 6, 20 Αυγούστου 1937. Ανακτήθηκε στις 29/06/2022 από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/minutes/item.html?code=1937-0012&tab=01
Καθαρά Πρακτικά Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, Πράξις 10, 1 Σεπτεμβρίου 1937. Ανακτήθηκε στις 29/06/2022. από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/minutes/item.html?code=1937-0012&tab=01
Καθαρά Πρακτικά Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, Πράξις 85, 2 Αυγούστου 1941. Ανακτήθηκε στις 12/08/2022 από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/minutes/item.html?code=1941-0025&tab=01
Δημοσιευμένο υλικό
Ι. Μεταξάς, (χ.χ.). Λόγοι και Σκέψεις 1936-1941, τ. Α΄ και Β΄, Αθήνα: Γκοβόστης.
Εκδόσεις 4ης Αυγούστου
Η Εκπαίδευσις μετά την 4ην Αυγούστου: Αι νέαι κατευθύνσεις. (1937). Χ.τ.: εκδόσεις 4ης Αυγούστου (αριθ. 6).
Άρθρα σε περιοδικά της 4ης Αυγούστου
α.-. (23 Σεπτεμβρίου 1939). Λαχανοκηπία. Όλοι μαζί εμπρός εις την μάχην της εθνικής μας αυταρκείας. Όπλα μας το τσαπί και το άροτρο. Η Νεολαία, 50, 1614-1615.
Βουρβέρης, Κ. Ι. (Νοέμβριος 1938). Το πνεύμα της συγχρόνου Ελληνικής Αγωγής. Το Νέον Κράτος, 15, 1236-1243.
Καμπάνης, Α. (Απρίλιος 1938). Οι διανοούμενοι και το ‘‘Νέον Κράτος’’. Το Νέον Κράτος, 8, 377-382.
Κδς. (25 Φεβρουαρίου 1939). Η ελληνική γη. Η Νεολαία, 20, 649-651.
Κυριάκης, Ε. (Ιούλιος 1938). Αι περί πολιτισμού φιλοσοφικαί απόψεις του Ιωάννου Μεταξά. Το Νέον Κράτος, 11, 824-828.
Κυριάκης, Γ. Ε. (Αύγουστος 1938). Έργα και σκοποί του Νέου Κράτους. Το Νέον Κράτος, 12, 890-894.
Παλαιολόγος, Κ. (Οκτώβριος 1937). Ελληνικήν νεότητα ισχυράν και φρονηματισμένην. Το Νέον Κράτος, 2, 129-133.
Πετρόπουλος, Κ. Ι. (Δεκέμβριος 1937). Το Νέον Κράτος και η θετική εκπαίδευσις των νέων. Το Νέον Κράτος, 4, 325-328.
Πουλιανός, Δ. Ζ. (9 Νοεμβρίου 1940). Η υπακοή στους Νόμους: Παραδείγματα από την αρχαίαν Ελλάδα. Η Νεολαία, 109, 183.
Σχολικά Εγχειρίδια
Νιρβάνα, Π. - Ζήση Δ. Γ. κ.ά., (1939). Ελληνόπουλα: Αναγνωστικό Γ΄ Δημοτικού. Εν Αθήναις: ΟΕΣΒ. Ανακτήθηκε στις 29/06/2022 από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=02-03434&tab=01
Παπαναστασίου, Χ. Α. (1940). Πλάτωνος Απολογία Σωκράτους και Κρίτων: Δια την Ε΄ τάξιν Γυμνασίων παλαιού τύπου και την ΣΤ΄ τάξιν Γυμνασίων νέου τύπου. Εν Αθήναις: ΟΕΣΒ. Ανακτήθηκε στις 03/07/2022 από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17270&tab=01
Φάβης, Β. & Χαραλαμπόπουλος, Κ. (1938). Εκλογαί εξ Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων δια την Β΄ και Γ΄ τάξιν των Οκταταξίων Γυμνασίων και Πενταταξίων Προγυμνασίων και την Γ΄ τάξιν των Αστικών Σχολείων. Εν Αθήναις: ΟΕΣΒ. Ανακτήθηκε στις 03/07/2022 από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-18454&tab=01
Φιλικού, Δ. (1938). Αναγνωστικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης: Δια τας κατωτέρας τάξεις των οκταταξίων Γυμνασίων, πενταταξίων Προγυμνασίων και Αστικών σχολείων. Εν Αθήναις: ΟΕΣΒ. Ανακτήθηκε στις 27/06/2022 από http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17680&tab=01
Δευτερογενής Βιβλιογραφία
Joshua, A. (2012). Excavating modernity: the Roman past in fascist Italy. New York: Cornell University Press.
Chapoutot, J. (2012). Ο εθνικοσοσιαλισμός και η Αρχαιότητα. Αθήνα: Πόλις.
Griffin, R. (2007). Modernism and Fascism: The Sense of a Beginning under Mussolini and Hitler. New York: Palgrave Macmillan.
Griffin, R. (1993). The nature of Fascism. London: Routledge.
Kallis, A. (2014). The Third Rome, 1922-1943: The Making of the Fascist Capital. UK: Palgrave Macmillan.
Mazower, M. (2015). Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Roche, H. (2013) “In Sparta fühlte ich mich wie in einer deutschen Stadt” (Goebbels): The Leaders of the Third Reich and the Spartan Nationalist Paradigm. Στο Felicity Rash, Geraldine Horan, and Daniel Wildmann (eds.), English and German Nationalist and Anti-Semitic Discourse, 1871–1945 (σσ. 91-115), Oxford: Peter Lang.
Roche, H. (2019). Mussolini’s ‘Third Rome’, Hitler’s Third Reich and the Allure of Antiquity: Classicizing Chronopolitics as a Remedy for Unstable National Identity?. Fascism, 8(2), 127-152. DOI: https://doi.org/10.1163/22116257-00802004
Αγγελής, Β. (2006). «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα…»: «Μαθήματα Εθνικής Αγωγής» και νεολαιίστικη προπαγάνδα στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας. Αθήνα: Βιβλιόραμα.
Αθανασιάδης, Χ. (Οκτώβριος 2018). «Από σήμερα είστε μικροί στρατιώτες!»: ο Ιωάννης Μεταξάς και η δημοτική γλώσσα. Τα Ιστορικά, 68, 187-210.
Αντωνίου, Δ. (1989). Τα προγράμματα της Μέσης Εκπαίδευσης (1833-1929). Αθήνα, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, τρίτος τόμος.
Βαρμάζης, Ν. Δ. (1992). Η αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία ως πρόβλημα της νεοελληνικής εκπαίδευσης: από την Αναγέννηση ως την καθιέρωση της Δημοτικής. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη.
Βατικιώτης, Π. Γ. (2005). Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά: Φιλολαϊκή Απολυταρχία στην Ελλάδα, 1936-1941. Αθήνα: Ευρασία.
Βεντούρα, Λ. (1992). Η νομοθεσία περί διδακτικών βιβλίων: Μια εστία συγκρούσεων εκπαιδευτικού δημοτικισμού και αντιμεταρρυθμιστών (1907-1937). Μνήμων, 14, 91-114. DOI: https://doi.org/10.12681/mnimon.170
Γουργουρής, Σ. (2007). Έθνος - Όνειρο: Διαφωτισμός και θέσμιση της σύγχρονης Ελλάδας. Αθήνα: Κριτική.
Η ιστορία του εθνικού διχασμού: κατά την αρθρογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ιωάννου Μεταξά (2003). Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος.
Καγκαλίδου, Ζ. Ι. (1999). Εκπαίδευση και πολιτική: Η περίπτωση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη.
Καλεράντε, Ευ. (2016). Παιδεία στα χρόνια της δικτατορίας 1936-1940, Αθήνα: Γρηγόρη.
Κόκκινος, Γ. (χ.χ.). Η φασίζουσα ιδεολογία στην Ελλάδα: Η περίπτωση του περιοδικού «Νέον Κράτος» (1937-1941). Χ.τ.: Παπαζήση.
Κοντού, Γ. Η πολιτική και κοινωνική ιδεολογία της 4ης Αυγούστου και ο τρόπος με τον οποίο αυτή επηρέασε την εκπαίδευση και τη νεολαία (Ε.Ο.Ν.). (Διδακτορική Διατριβή). Ανακτήθηκε στις 02/08/2022 από http://hdl.handle.net/10442/hedi/38790.
Κουλούρη, Χ. (1996). Φανατισμός, δογματισμός συγκρότηση ταυτότητας. Μια προσέγγιση στο λόγο των σχολικών εγχειριδίων. Μνήμων, 18, 143-156. DOI: https://doi.org/10.12681/mnimon.543
Μαμάκης, Γ. (2004). Το φυσικό περιβάλλον ως μέσο για την επίτευξη της εθνικής αυτάρκειας. Η εκπαίδευση έξω από το σχολείο (μεσοπόλεμος, κατοχή). Σύγχρονη Εκπαίδευση, 139, 33-44.
Μαρκέτος, Σ. (2006). Πώς φίλησα τον Μουσολίνι! Τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού. Αθήνα: Βιβλιόραμα, τ. 1.
Μαχαίρα, Ε. (1987). Η νεολαία της 4ης Αυγούστου: Φωτογραφές. Αθήνα: Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας.
Μπογιατζής, Β. Α. (2012). Μετέωρος Μοντερνισμός: Τεχνολογία, ιδεολογία της επιστήμης και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου (1922-1940). Αθήνα: Ευρασία.
Νούτσος, Χ. (1999). Προγράμματα Μέσης Εκπαίδευσης και κοινωνικός έλεγχος (1931-1973). Αθήνα: Θεμέλιο.
Παπαδημητρίου, Δ. (2006). Από τον λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων: η συντηρητική σκέψη στην Ελλάδα 1922-1967. Αθήνα: Σαββάλας.
Πάπαρη, Α. Γ. (2016). Ελληνικότητα και αστική διανόηση στον Μεσοπόλεμο [1922-1940] (Διδακτορική Διατριβή). Ανακτήθηκε την 01/07/2022 από http://hdl.handle.net/10442/hedi/37085
Πέιν, Σ. Τζ. (2000). Η ιστορία του φασισμού. Αθήνα: Φιλίστωρ.
Σαράντης, Κ. (2009). Η ιδεολογία και ο πολιτικός χαρακτήρας του καθεστώτος Μεταξά. Στο Θ. Βερέμης (επιμ.), Ο Μεταξάς και η εποχή του (σσ. 45-71). Αθήνα: Ευρασία.
Τζιόβας, Δ. (2006). Οι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στο μεσοπόλεμο. Αθήνα: Οδυσσέας, 22006, (α΄ έκδ. 1989).
Φούκας, Β. Α. (2017-18). Η πορεία της αφομοίωσης των σλαβοφώνων στη Μακεδονία: Απόψεις και προτάσεις των Επιθεωρητών Δημοτικής Εκπαίδευσης (1924-1925). Θέματα Ιστορίας της Εκπαίδευσης, 15-16, Περιοδική Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Ιστορικών της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Gutenberg, 143-173. Ανακτήθηκε στις 25/08/2022 από https://www.eleie.gr/images/stories/ekdoseis/t15-16/15-16.compressed.pdf
Φραγκουδάκη, Α. (1992). Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και φιλελεύθεροι διανοούμενοι: άγονοι αγώνες και ιδεολογικά αδιέξοδα στο μεσοπόλεμο. Αθήνα: Κέδρος.
