Αξιοποιώντας κείμενα ρευστού ρατσισμού στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών Προτάσεις κριτικού γραμματισμού και στάσεις των εκπαιδευτικών

Αξιοποιώντας κείμενα ρευστού ρατσισμού στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών: Προτάσεις κριτικού γραμματισμού και στάσεις των εκπαιδευτικών
Δημοσιευμένα: Μαΐ 23, 2024
DOI: https://doi.org/10.12681/jret.34813
Λέξεις-κλειδιά:
ρευστός ρατσισμός πολυγραμματισμοί κριτικός γραμματισμός στάσεις εκπαιδευτικών
Ειρήνη Σκούρα
Πανεπιστήμιο Πατρών
https://orcid.org/0009-0001-8162-6544
Βάσια Τσάμη
Πανεπιστήμιο Πατρών
Αργύρης Αρχάκης
Πανεπιστήμιο Πατρών
Περίληψη

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζουμε ενδεικτικές εκπαιδευτικές προτάσεις κριτικού γραμματισμού αξιοποιώντας κείμενα, τα οποία προωθούν ένα υπόρρητο είδος ρατσισμού, τον ρευστό ρατσισμό (Weaver, 2016). Ακολουθώντας το μοντέλο των πολυγραμματισμών (multiliteracies model, Kalantzis & Cope, 2012), στόχος μας είναι οι μαθητές/τριες να καταστούν ικανοί/ές να εντοπίζουν, να αμφισβητούν και να επιχειρούν να μεταβάλουν τις ρατσιστικές τοποθετήσεις που καλλιεργούνται από τον φαινομενικά αντιρατσιστικό λόγο. Δεδομένου ότι για την υλοποίηση τέτοιων δραστηριοτήτων είναι απαραίτητη η συμβολή και η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών, επιχειρούμε επίσης να ανιχνεύσουμε τις στάσεις μιας ομάδας εκπαιδευτικών προς τις κριτικές γλωσσικές προσεγγίσεις. Η πιλοτική διερεύνηση των αξιολογήσεών τους φέρνει στην επιφάνεια τόσο τις θετικές τους στάσεις όσο και τις επιφυλάξεις τους απέναντι σε τέτοιου είδους κριτικές εκπαιδευτικές προτάσεις.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Οι συγγραφείς που δημοσιεύουν σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους :

1. Οι συγγραφείς διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, χορηγώντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο περιοδικό «Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων»  διατίθενται με άδεια Creative Commons 4.0, σύμφωνα με την οποία μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.

2. Οι συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές, πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για την μη αποκλειστική διανομή του δημοσιευμένου στο περιοδικό έργου (π.χ. κατάθεση σε ένα ιδρυματικό αποθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την αναγνώριση της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό περιοδικό.

3. Στους συγγραφείς επιτρέπεται να δημοσιεύσουν την εργασία τους online (κατά προτίμηση σε ιδρυματικά αποθετήρια ή στην ιστοσελίδα τους) πριν και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υποβολής, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγικές ανταλλαγές, όπως επίσης και παλαιότερες και ευρύτερες παραπομπές δημοσιευμένων εργασιών (The Effect of Open Access)

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α., Αποστολίδου, Β., Ιορδανίδου, Α., Καραντζόλα, Ε., Κοσεγιάν, Χ., Μητσιάκη, Μ., Παπαδοπούλου, Μ., Φλιάτουρας, Α., Χατζησαββίδης, Σ., & Χοντολίδου, Ε. (2015). Οι καινοτομίες του νέου Προγράμματος Σπουδών για τη γλώσσα στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 36, 55-66.
Anthias, F., & Lloyd. C. (2002). Introduction: Fighting racisms, defining the territory. In F. Anthias & C. Lloyd (Eds.), Rethinking Anti-racisms. From Theory to Practice (pp. 1-21). London: Routledge.
Αρχάκης, Α. (2020). Από τον εθνικό στον μετα-εθνικό λόγο: Μεταναστευτικές ταυτότητες και κριτική εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκης.
Αρχάκης, Α., & Τσάκωνα, Β. (2011). Ταυτότητες, αφηγήσεις και γλωσσική εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκης.
Αρχάκης, Α., Καραχάλιου, Ρ., Τσάμη, Β., & Λαζανάς, Α. (2023). Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς. Στο Α. Αρχάκης, Ρ. Καραχάλιου & Β. Τσάκωνα (Επιμ.), Ιχνηλατώντας τη Διείσδυση του Ρατσισμού στον Αντιρατσιστικό Λόγο: Μελέτες για τον Ρευστό Ρατσισμό (σσ. 51-126). Αθήνα: Πεδίο.
Archakis, A. (2022). Tracing racism in antiracist narrative texts online, Ethnic and Racial Studies 45(7), 1261-1282, DOI: https://doi.org/10.1080/01419870.2021.1904145
Archakis, A., Lampropoulou, S., & Tsakona, V. (2018). “I’m not racist but I expect linguistic assimilation”: The concealing power of humor in an anti-racist campaign. Discourse, Context and Media 23, 53-61, DOI: https://doi.org/10.1016/j.dcm.2017.03.005
Archakis, Α., & Tsakona, V. (2018). A critical literacy proposal for exploring conflict and immigrant identities in classroom – Or how not to sweep conflict under the multicultural classroom carpet. Journal of Language Aggression and Conflict 6(1), 1-25, DOI: https://doi.org/10.1075/jlac.00001.arc
Archakis, A., & Tsakona., V. (2022). “It is necessary to try our best to learn the language”: A Greek case study of internalized racism in antiracist discourse. Journal of International Migration and Integration, 23, 161-182, DOI: doi.org/10.1007/s12134-021-00831-3.
Attardo, S. (1994). Linguistic Theories of Humour. Berlin: Mouton de Gruyter.
Attardo, S. (2001). Humorous Texts: A Semantic and Pragmatic Analysis. Berlin: Mouton de Gruyter.
Attardo, S. (2020). The Linguistics of Humor: Αn Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Baker, C. (1992). Attitudes and language. Clevedon, England: Multilingual Matters.
Bamberg, M. (1997). Positioning between structure and performance. Journal of Narrative and Life History 7, 335-342, DOI: https://doi.org/10.1075/jnlh.7.42pos
Baynham, M. (2002). Πρακτικές γραμματισμού. (Μ. Αραποπούλου, Μτφ.). Αθήνα: Μεταίχμιο. (έκδοση πρωτοτύπου 1995).
Baynham, Μ., & De Fina, A. (2017). Narrative analysis in migrant and transnational contexts. In M. Martin-Jones & D. Martin (Eds.), Researching Multilingualism: Critical and ethnographic perspectives (pp. 31-45). London/New York: Routledge.
Beck, A. S. (2005). A Place for Critical Literacy. Journal of Adolescent and Adult Literacy 48(5), 392-400, DOI: https://doi.org/10.1598/JAAL.48.5.3
Behrman, E. H. (2006). Teaching about Language, Power, and Text: A Review of Classroom Practices that Support Critical Literacy. Journal of Adolescent and Adult Literacy 49(6), 490-498, DOI: https://doi.org/10.1598/JAAL.49.6.4
Brown, P., & Levinson, S. C. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
Bruner, J. (2001). Self-Making and World-Making. In J. Brockmeier & D. Carbaugh (Eds.), Narrative and Identity: Studies in Autobiography, Self and Culture (pp. 25-37). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Γκόβαρης, Χ., & Μανούσου, Χ. (2015). Διδασκαλία για τη συμπερίληψη του «άλλου»: Εμπειρίες και αποτελέσματα από την εφαρμογή μιας διαπολιτισμικής έρευνας δράσης σε δημοτικό σχολείο. Στο Α. Χατζηδάκη (Επιμ.), Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό Τεύχος Κοινωνιογλωσσικές και διαπολιτισμικές προσεγγίσεις στην πολιτισμική ετερότητα στο σχολείο (σσ. 10-34). Κρήτη: Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Curdt-Christiansen, X. L. (2010). Competing priorities: Singaporean teachers’ perspectives on critical literacy. International Journal of Educational Research 49(6), 184-194, DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijer.2011.04.001
De Fina, A. (2000). Orientation in immigrant narratives: The role of ethnicity in the identification of characters. Discourse Studies 2(2), 131-157, DOI: https://doi.org/10.1177/146144560000200200
Fairclough, N. (1989). Language and Power. London: Longman.
Fairclough, N. (Εd.). (1992). Critical Language Awareness. London: Longman.
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. London/New York: Routledge.
Fajardo, M-F. (2015). A review of critical literacy beliefs and practices of English language learners and teachers. University of Sydney Papers in TESOL, 10, 29-56.
Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York: Continuum.
Ιντζίδης, Ε. (2023). Τα Προγράμματα Σπουδών γλωσσικής αγωγής 2011 και 2021: Διαλογική (discursive) δομή, κοινωνικοί δρώντες, ιεραρχίες. Πρακτικά 42ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του ΑΠΘ - Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 42, 193-200.
Janks, H. (2000). Domination, access, diversity and design: Α synthesis for critical literacy education. Educational Review 52(2), 175-186, DOI: https://doi.org/10.1080/713664035
Kalantzis, M., & Cope, B. (2012). Literacies. Cambridge: Cambridge University Press.
Kalantzis, M., & Cope, B. (2013). Νέα μάθηση: Βασικές αρχές για την επιστήμη της εκπαίδευσης. (Γ. Χρηστίδης, Μτφ.). Αθήνα: Κριτική. (έκδοση πρωτοτύπου 2008).
Κοντοβούρκη, Σ. (2013). Κριτικός Γραμματισμός. Μια προσπάθεια θεωρητικής οριοθέτησης της έννοιας. Η διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση. Πρακτικά του 13ου Συνεδρίου. Εκπαιδευτικός Όμιλος Κύπρου (σσ. 25-46). Λευκωσία: Κύπρος.
Κοντοβούρκη, Σ., & Ιωαννίδου, Έ. (2013). Κριτικός γραμματισμός στο κυπριακό σχολείο: Αντιλήψεις, πρακτικές και στάσεις εκπαιδευτικών. Προσχολική και Σχολική Εκπαίδευση 1, 82-107, DOI: dx.doi.org/10.12681/ppej.50
Κουτσογιάννης, Δ. (2015). Ανάλυση Σχολικού λόγου: Η γλωσσική διδασκαλία σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Θεσσαλονίκη: Κέντρο ελληνικής γλώσσας.
Κουτσογιάννης, Δ. (2017). Γλωσσική διδασκαλία χθες, σήμερα, αύριο: Μια πολιτική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Labov, W. (1972). Language in the Inner City: Studies in Black English Vernacular. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Leland, C.H., Harste, J. C., & Huber, K. R. (2005). Out of the box: Critical literacy in a first-grade classroom. Language Arts 82(5), 257-268.
Lewison, M., Flint, A. S., & Van Sluys, K. (2002). Taking on critical literacy. The journey of newcomers and novices. Language Arts 79(5), 382-392.
Μακρή-Τσιλιπάκου, Μ. (2014). Πρακτικές κοινωνιο(γλωσσι)κής κατηγοριοποίησης: Κατηγορίες μέλους. In G. Kotzoglou, N. Nikolou, E. Karantzola, K. Frantzi, I. Galantomos, M. Georgalidou, V. Kourti-Kazoullis, Ch. Papadopoulou, E. Vlachou (Eds.), Selected papers of the 11th international conference on Greek linguistics (pp. 19-45). Rhodes: University of the Aegean.
New London Group. (1996). A pedagogy of multiliteracies: Designing social futures. Harvard Educational Review 66, 60-92, DOI: https://doi.org/10.17763/haer.66.1.17370n67v22j160u
O’Brien, E. (2009). From antiracism to antiracisms. Sociology Compass 3(3), 501-512, DOI: https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2009.00206.x
Πανταζής, Β. (2015). Αντιρατσιστική εκπαίδευση. Αθήνα: Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. Ανακτήθηκε Ιούνιο 2023 από: http://hdl.handle.net/11419/1633
Π.Σ. (2011). Πρόγραμμα Σπουδών για τη Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας & της Λογοτεχνίας & της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. Αθήνα: Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ. & Π.Ι.
Π.Σ. (2022). Πρόγραμμα Σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας στις Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεις Γυμνασίου. Αθήνα: Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Parker, C., & Bickmore, K. (2012). Conflict management and dialogue with diverse students: novice teachers’ approaches and concerns. Journal of Teaching and learning 8(2), 47-64, DOI: https://doi.org/10.22329/jtl.v8i2.3313
Σκούρα, Ε. (2022). Προτάσεις κριτικής αξιοποίησης κειμένων ρευστού ρατσισμού στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών [Μεταπτυχιακή εργασία]. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών.
Στάμου, Γ. Α., Αρχάκης, A., & Πολίτης, Π. (2016). Γλωσσική ποικιλότητα και κριτικοί γραμματισμοί στον λόγο της μαζικής κουλτούρας: Χαρτογραφώντας το πεδίο. Στο Γ. Α. Στάμου, Π. Πολίτης & Α. Αρχάκης (Επιμ.), Γλωσσική ποικιλότητα και κριτικοί γραμματισμοί στον λόγο της μαζικής κουλτούρας: Εκπαιδευτικές προτάσεις για το γλωσσικό μάθημα (σσ. 13-55). Καβάλα: Σαΐτα.
Στεργίου Λ., & Σιμόπουλος Γ. (2019). Μετά το Κοντέινερ: Διαπολιτισμική Ματιά στην Εκπαίδευση Προσφύγων. Αθήνα: Gutenberg.
Sacks, H. (1992). Lectures on Conversation. Cambridge: Blackwell.
Sammut, G. (2020). Attitudes, social representations and points of view. In G. Sammut, E. Andreouli, G. Gaskell & J. Valisner (Eds.), The Cambridge Handbook of Social Representations (pp. 96-112). Cambridge: Cambridge University Press.
Sifianou, M., & Bayraktaroğlu, A. (2012). “Face”, stereotyping, and claims of power: The Greeks and Turks in interaction. In C. Bratt Paulston, S.F. Kiesling & E.S. Rangel (Eds.). The Handbook of Intercultural Discourse and Communication (pp. 292-312). Oxford: Wiley/Blackwell.
Τεντολούρης, Φ., & Χατζησαββίδης, Σ. (2014). Λόγοι του κριτικού γραμματισμού και η «τοποθέτησή» τους στη σχολική πράξη: Προς μια γλωσσοδιδακτική αναστοχαστικότητα. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 34, 411-421.
Τσάκωνα, Β. (2013). Η κοινωνιογλωσσολογία του χιούμορ. Αθήνα: Γρηγόρης.
Τσάκωνα, Β., Καραχάλιου, Ρ. & Αρχάκης, A. (2020). Μετανάστευση και κριτικός γραμματισμός: H περίπτωση του ρευστού ρατσισμού. Στο Σ. Σοφοκλέους (Eπιμ.) Πρακτικά του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου: «Γραμματισμός και Σύγχρονη Κοινωνία: Ταυτότητες, Κείμενα, Θεσμοί» (σσ. 525-539). Κύπρος: Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου.
Tsakona, V. (2003). Jab lines in narrative jokes. Humor: International Journal of Humor Research 16(3), 315-329, DOI: https://doi.org/10.1515/humr.2003.017
Tsakona, V. (2019). Talking about humor, racism, and anti-racism in class: A critical literacy proposal. Bulletin of the Transilvania. University of Braşov Series IV: Philology and Cultural Studies 12(61) (2), 111-141, DOI: https://doi.org/10.31926/but.pcs.2019.61.12.14
Tsakona, V., Karachaliou, R., & Archakis, A. (2020). Liquid Racism in the Greek Anti-Racist Campaign #StopMindBorders. Journal of Language Aggression and Conflict 8(2), 232-261, DOI: https://doi.org/10.1075/jlac.00036.tsa
Τσάμη, Β., Καπογιάννη, Ε., Τσάκωνα, Β., & Αρχάκης, Α. (2019). Το χιούμορ και η διδακτική του αξιοποίηση στο πλαίσιο του κριτικού γραμματισμού: Ανίχνευση των στάσεων των εκπαιδευτικών. Στο Θ. Μαρκόπουλος, Χ. Βλάχος, Α. Αρχάκης, Δ. Παπαζαχαρίου, Γ. Ι. Ξυδόπουλος & Ά. Ρούσσου (Eπιμ.), Πρακτικά του 14ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, 5-8 Σεπτεμβρίου 2019 (σσ. 1333-1346). Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών.
Τσάμη, Β. & Ρεβίθη, Ε. (2023). Ο ρευστός ρατσισμός στο εκπαιδευτικό πλαίσιο: Κριτική ανάλυση στα διδακτικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής Γλώσσας. Στο Α. Αρχάκης, Ρ. Καραχάλιου & Β. Τσάκωνα (Eπιμ.), Ιχνηλατώντας τη Διείσδυση του Ρατσισμού στον Αντιρατσιστικό Λόγο: Μελέτες για τον Ρευστό Ρατσισμό (σσ. 445-475). Αθήνα: Πεδίο.
Τσάμη, Β., Σκούρα, Ε., & Αρχάκης, Α. (2021). Η συνύπαρξη του ρατσιστικού και του αντιρατσιστικού λόγου σε ανέκδοτα για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς: Μια κριτική ανάλυση του ρευστού ρατσισμού. Γλωσσολογία/Glossologia 29, 59-75.
Tsami, V., Skoura, E., & Archakis, A. (submitted). Racist and antiracist discourse in Greek migrant/refugee jokes: A multiliteracies teaching proposal about liquid racism.
Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. (2018). Η συνάντηση. Ανακτήθηκε Ιούνιο 2023 από: https://www.youtube.com/watch?v=tm1s3VQIQqY&t=10s
Υ.ΠΑΙ.Θ. (2021). Διδακτέα ύλη και οδηγίες διδασκαλίας για τα μαθήματα Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία του Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου για το σχολικό έτος 2021-2022. Αθήνα: Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Ανακτήθηκε Ιούνιο 2023 από: https://www.esos.gr/sites/default/files/articles-legacy/_neoellinikis_glossas_kai_grammateias_toy_imerisioy_kai_toy_esperinoy_gymnasioy_gia_to_sholiko_etos_2021-2022.pdf
van Dijk, Τ. A. (1992). Discourse and the denial of racism. Discourse and Society 3(1), 87-118.
van Dijk, T. A. (2005). Racism and discourse in Spain and Latin America. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
van Dijk, T. A. (2008). Discourse and Power. New York: Palgrave Macmillan.
van Dijk, T. A. (2021). Antiracist Discourse: Theory and History of a Macromovement. Cambridge: Cambridge University Press.
Vasquez, V-M. (2017). Critical Literacy. Oxford Research Encyclopedia of Education. Ανακτήθηκε Ιούνιο 2023 από: https://oxfordre.com/education/view/10.1093/acrefore/
Φτερνιάτη, Ά. (2010). Το διδακτικό υλικό για το γλωσσικό μάθημα του δημοτικού και η παιδαγωγική του γραμματισμού και των πολυγραμματισμών. Νέα Παιδεία 135.
Ψηφιακή Βάση Δεδομένων Αντιρατσιστικών Κειμένων WΙΚΙ-TRACE. (2023). Ανακτήθηκε Ιούνιο 2023 από: https://traceprojectwiki.miraheze.org/wiki/Αρχική_σελίδα
Weaver, S. (2016). The Rhetoric of Racist Humor: US, UK and Global Race Joking. London: Routledge.
Winant, H. (2002). The modern world racial system in transition. In F. Anthias & C. Lloyd (Eds.), Rethinking Anti-Racisms: From Theory to Practice (pp. 100-110). London: Routledge.