La désillusion européenne de deux écrivains francophones : M. Kundera et V. Alexakis

Περίληψη

Η απογοήτευση για την Ευρώπη μέσα από το βλέμμα δύο γαλλόφωνων συγγραφέων: του Μ. Κούντερα και του Β. Αλεξάκη

Παρόλο που πρόκειται για δύο συγγραφείς διαφορετικού ύφους και κουλτούρας, θα επικεντρώσουμε την προσπάθειά μας στο να διακρίνουμε, εκτός από ομοιότητες στα βιώματά τους, το κοινό τους όραμα για το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Και αυτό επειδή οι δύο μυθιστοριογράφοι, γαλουχημένοι από τον κλασικό ανθρωπισμό, ιδίως όπως αυτός διαδόθηκε και εκφράστηκε μέσω του γαλλικού Διαφωτισμού, πίστεψαν στη δημοκρατική ιδεαλιστική ιδέα της Ευρώπης. Γι’ αυτό βρήκαν ιδεολογικό καταφύγιο στη Γαλλία, επέλεξαν ως γλώσσα γραφής τα γαλλικά και παρακολούθησαν ελεύθερα από το Παρίσι την εξέλιξη της κοινωνικής κατάστασης στις χώρες τους. Με άλλα λόγια, έκαναν τα πάντα για να προσανατολίσουν το κοινό τους –εθνικό, γαλλόφωνο και ευρωπαϊκό– στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην κοινωνική πρόοδο πέρα από τις φιλελεύθερες αστικές απόψεις μιας Ευρώπης που διστάζει μεταξύ του αμερικανικού φιλελεύθερου καπιταλισμού και του σοβιετικού σοσιαλισμού, καταδικάζοντας κάθε μορφή ολοκληρωτισμού. Αν ο Μίλαν Κούντερα βίωσε τη δικτατορία του προλεταριάτου, ο Βασίλης Αλεξάκης βίωσε τη δικτατορία των Συνταγματαρχών. Και οι δύο βρέθηκαν αντιμέτωποι, από τη μία, με το φαντασιακό και, από την άλλη, με τη σκληρή πραγματικότητα των χωρών τους, χωρίς να απουσιάζουν, ωστόσο, μεγάλες διαφορές, τόσο στην επιλογή των θεμάτων των έργων τους όσο και στο στιλ τους. Αλλά οι δύο πεζογράφοι είχαν πάντα τον ίδιο στόχο: τον ανθρωπισμό και την τέχνη του μυθιστορήματος, όχι για να αναδείξουν κοινωνικοπολιτικές θέσεις, αλλά για να τονίσουν ότι οι χώρες τους ήταν πάνω από όλα ευρωπαϊκές, παρά τα σοβαρά μειονεκτήματα των θεσμών τους. Και οι δύο ακολούθησαν το παράδειγμα του Θερβάντες, επιχειρώντας να εκφράσουν τις σκέψεις τους με ειρωνεία, σαρκασμό και ανέκδοτα, εκφραστικά μέσα που χρησιμοποίησαν κατά βούληση αυτοί οι δύο συγγραφείς. Κατόρθωσαν να πετύχουν τους στόχους τους; Ο Κούντερα, απογοητεύοντας την Ευρώπη καθώς εξελίχθηκε σε αντικομμουνιστή συγγραφέα, αρκέστηκε να παραμείνει ο βουβός διανοούμενος που, μεταξύ άλλων, κατήγγειλε τα ευρωπαϊκά «λάθη» ή τις «ενοχές», πεπεισμένος ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού χώρου μπορούν να δώσουν ώθηση στην παλαιά Ευρώπη. Αντίθετα, ο Αλεξάκης, αρνούμενος να καταφύγει στην πλούσια πολιτισμική κληρονομιά της καταγωγής του, προτίμησε να παρουσιάσει την πορεία της χώρας του προς το «ευρωπαϊκό όνειρό» της, ασκώντας κριτική στις παλιές εθνικές και ευρωπαϊκές πρακτικές που επιβράδυναν την πορεία της Ευρώπης. Ασφαλώς, και οι δύο αντιτάχθηκαν τόσο στον θρησκευτικό όσο και στον ιδεολογικό φανατισμό, ενώ εμφανίζονται εξίσου επικριτικοί σε αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον.