Πολιτισμική και γλωσσική ετερότητα στο ελληνικό σχολείο: Η περίπτωση των Τάξεων Υποδοχής

PDF
Δημοσιευμένα: Dec 12, 2022
DOI: https://doi.org/10.12681/dial.31789
Λέξεις-κλειδιά:
Τάξεις Υποδοχής, εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ετερότητα διαπολιτισμική ικανότητα
Διονυσία Κοντογιάννη
Επίκουρη Καθηγήτρια, ΠΤΠΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Παρασκευή Θώμου
Επίκουρη Καθηγήτρια, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Περίληψη

Στο ελληνικό σχολείο το κύριο μέτρο για την εκπαιδευτική ένταξη των γλωσσοπολιτισμικά διαφορετικών μαθητών αποτελεί η φοίτησή τους σε Τάξεις Υποδοχής (Τ.Υ.). Ωστόσο, ενώ υπάρχει αρκετή θεωρητική τεκμηρίωση για τη σημασία της αξιοποίησης του γλωσσικού και πολιτισμικού κεφαλαίου των μαθητών αυτών κατά τη μαθησιακή διαδικασία, τα θεσμικά μέτρα που υιοθετούνται φαίνεται ότι αποσιωπούν την υπάρχουσα θεωρητική γνώση. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η παρούσα έρευνα διερευνά τις απόψεις των εκπαιδευτικών των Τ.Υ. σχετικά με το βαθμό ετοιμότητάς τους να διδάξουν σε αυτές τις τάξεις και το βαθμό συνεργασίας που αναπτύσσουν με τους εκπαιδευτικούς των συμβατικών τάξεων. Επιπρόσθετα, διερευνώνται οι απόψεις και οι πρακτικές των εκπαιδευτικών των Τ.Υ. για την αξιοποίηση του γλωσσικού και πολιτισμικού κεφαλαίου των μαθητών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με ημιδομημένες συνεντεύξεις σε εννέα εκπαιδευτικούς Τ.Υ. και με ημιδομημένες παρατηρήσεις διδασκαλιών μέσα σε Τ.Υ. με παράλληλη συμπλήρωση ημερολογίου. Μέσα από τα ευρήματα της έρευνας οι εκπαιδευτικοί των Τ.Υ. ανέδειξαν μία γενικότερη εγκατάλειψη και απαξίωση του έργου που επιτελεί η Τ.Υ. Ειδικότερα, μόνο κάποιοι εκπαιδευτικοί Τ.Υ. φαίνεται να κατανοούν τις ανάγκες των γλωσσοπολιτισμικά διαφορετικών μαθητών και να καθιστούν τις τάξεις τους «ασφαλείς χώρους» για αυτούς τους μαθητές.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Επιστημονική Αρθογραφία
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες Αγωγής και Εκπαίδευσης διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες της Αγωγής και Εκπαίδευσης διατίθενται με άδεια Creative Commons 4.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στον/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο).

To Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης διατηρούν το δικαίωμα να δημοσιεύουν, να αναπαραγάγουν, να παρουσιάζουν στο κοινό, να διανέμουν και να χρησιμοποιούν άρθρα που δημοσιεύονται στο Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες Αγωγής και Εκπαίδευσης σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών έργων, για όλο το χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου.

Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά, και όχι αποκλειστικά, το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη του περιοδικού Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες Αγωγής και Εκπαίδευσης, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Αρβανίτη, Ε., & Σακελλαρίου Μ. (2015). «Διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση των μελλοντικών νηπιαγωγών: Μια συγκριτική διερεύνηση». Στα Πρακτικά του 7ου Συνεδρίου Ιστορίας Εκπαίδευσης με Διεθνή Συμμετοχή με τίτλο «Ποια γνώση έχει την πιο μεγάλη αξία; Ιστορικές-συγκριτικές προσεγγίσεις» (Εργαστήριο Ιστορικού Αρχείου Νεοελληνικής και Διεθνούς Εκπαίδευσης του ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Πατρών, 28-29 Ιουνίου 2014) (σ.60-76). http://eriande-elemedu.emillescreations.com/art/uploads/diapolitismikothta_all.pdf
Αρχάκης, Α. (2020). Αμφισβητώντας τα προνόμια των πλειονοτικών μαθητών/τριών: Προτάσεις κριτικής εκπαίδευσης με βάση κείμενα ταυτότητας μεταναστών μαθητών/τριών που φοιτούν στο ελληνικό σχολείο. Στο Β. Μητσικοπούλου & Ε. Καραβά (Επιμ.), Ο πολιτικός και παιδαγωγικός λόγος για την ξενόγλωσση εκπαίδευση (σσ. 115-141). Πεδίο.
Aluffi Pentini, A. (2005). Διαπολιτισμικό εργαστήριο. Υποδοχή, επικοινωνία, και αλληλεπίδραση σε πολυπολιτισμικό εκπαιδευτικό περιβάλλον (Χ. Γκόβαρης, Επιμ.). Ατραπός.
Auernheimer, G. (2009). Διαπολιτισμική Παιδεία και Αγωγή - Κεντρικές θεωρητικές κατευθύνσεις, κοινωνικές προϋποθέσεις και πεδία εφαρμογών. Στο Χ. Γκόβαρης (Επιμ.), Κείμενα για τη διδασκαλία και τη μάθηση στο πολυπολιτισμικό σχολείο (σσ. 17-36). Ατραπός.
Banks, J. A. (2004). Εισαγωγή στην πολυπολιτισμική εκπαίδευση (Ε. Κουτσουβάνου, Επιμ.). Παπαζήση.
Barrett, M. (2018). How schools can promote the intercultural competence of young people. European Psychologist, 23(1), 93-104. https://doi.org/10.1027/1016-9040/a000308
Barrett, M., Byram, M., Lazar, I., Mompoint-Gaillard, P., & Philippou, S. (2014). Αναπτύσσοντας τη διαπολιτισμική ικανότητα μέσω της εκπαίδευσης. Σειρά Pestalozzi του Συμβουλίου της Ευρώπης, Νο.3. Συμβούλιο της Ευρώπης.
Bennet, M. J. (2004). Becoming interculturally competent. In J. Wurzel (Ed.), Toward multiculturalism: A reader in multicultural education (pp. 62-77). Intercultural Resource Corporation.
Bennet, M. J. (2017). Developmental model of intercultural sensitivity. In Y. Kim (Ed.), International Encyclopedia of Intercultural Communication (pp. 1-10). John Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1002/9781118783665.ieicc0182
Braun, V., & Clarke, V. (2012). Thematic analysis. In H. Cooper (Ed.), Apa Handbook of Research Methods in Psychology (pp. 57-71). https://doi.org/10.1037/13620-004
Byram, M. (1997). Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence. Multilingual Matters.
Byrd, C. M. (2016). Does Culturally Relevant Teaching Work? An Examination from Student Perspectives. SAGE Open, July-September, 1-10. https://doi.org/10.1177/2158244016660744
Γερμανός, Δ. (2010). Ο «παιδαγωγικός ανασχεδιασμός του σχολικού χώρου»: μια μέθοδος αναβάθμισης του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος μέσα από αλλαγές στο χώρο. Στο Δ. Γερμανός & Μ. Κανατσούλη, (Επιμ.), ΤΕΠΑΕ 09, Πρακτικά επιστημονικών εκδηλώσεων του ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ, 2007-2009 (σσ. 21-54). University Studio Press.
Γκαϊρτατζή, Α. (2018). Αντιλήψεις εκπαιδευτικών, δίγλωσσων μαθητών/τριών και γονέων μεταναστευτικής καταγωγής γύρω από τη διγλωσσία: Μεθοδολογικά ζητήματα και επανεξέταση ερευνητικών δεδομένων. Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες Αγωγής και Εκπαίδευσης, 4, 83-94.
Γκόβαρης, Χ. (2015). Διαπολιτισμική Μάθηση στα ΔΕΠΠΣ / ΑΠΣ του Δημοτικού Σχολείου: Κριτικές επισημάνσεις. Στο Γ. Ανδρουλάκης (Επιμ.), Γλωσσική Παιδεία, 35 μελέτες αφιέρωμα στον Καθηγητή Ν. Μήτση (σσ. 413-426). Gutenberg.
Γκόβαρης, Χ. (2019). Διαπολιτισμική διδασκαλία και μάθηση στο σχολείο – Προβληματισμοί, θέσεις και προτάσεις. Στο Π. Τρούκη & Μ. Δοκοπούλου (Επιμ.), Οδηγός Εκπαιδευτικού ανά Βαθμίδα Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης για την Εκπαιδευτική Ένταξη Παιδιών Προσφύγων. Γ΄ τόμος Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση – Γυμνάσιο (σσ. 5-17). Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Έρευνας.
Calafato, R. (2020). Language teacher multilingualism in Norway and Russia: Identity and beliefs. European Journal of Education, 00, 1-16.
Cavalli, Μ., Coste, D., Crisan, A., & van de Ven, P.-H. (2009). Plurilingual and intercultural education as a project. Council of Europe, Language Policy Division. http://www.coe.int/t/dg4/linguistic/Source/LE_texts_Source/EducPlurInter- Projet_en.pdf
Coelho, E. (2007). Διδασκαλία και μάθηση στα πολυπολιτισμικά σχολεία (Ε. Τρέσσου & Σ. Μητακίδου, Επιμ.). Επίκεντρο.
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2008). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Μεταίχμιο.
Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την Ενδυνάμωση σε μία κοινωνία της Ετερότητας. (Σ. Αργύρη, Μτφρ. & Ε. Σκούρτου, Επιμ.). Gutenberg.
Δαμανάκης, Μ. (1997). Η εκπαίδευση των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών στην Ελλάδα. Διαπολιτισμική προσέγγιση. Gutenberg.
Deardorff, D. K. (2006). Identification and Assessment of Intercultural Competence as a Student Outcome of Internationalization. Journal of Studies in International Education, 10(3), 241-266. https://doi.org/10.1177/1028315306287002
Εγκύκλιος αρ. πρωτ. Φ1/60388/Δ1. «Οδηγίες και κατευθύνσεις για την ίδρυση και λειτουργίας Τάξεων Υποδοχής (ΤΥ) ΖΕΠ για το σχολικό έτος 2021-22 σε δημοτικά σχολεία της χώρας – Α’ φάση» (27.05.2021).
ΕΠ 1.1.2. (2013). Εργαλεία παρατήρησης διδασκαλιών & έκθεση με τα πορίσματα των παρακολουθήσεων συνδιδασκαλιών & των εργαστηρίων. Δράση 1 Υποστήριξη της λειτουργίας των Τάξεων Υποδοχής. Πρόγραμμα Εκπαίδευση Αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση ΕΣΠΑ (2007–2013).
Ζάγκα, Ε., Κεσίδου, Α., & Ματθαιουδάκη, Μ. (2014). Η βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου των Τάξεων Υποδοχής στο ελληνικό σχολείο: Παιδαγωγικές και γλωσσολογικές διαστάσεις. Στο A. Psaltou-Joycey, E. Agathopoulou, & M. Mattheoudakis (Eds.), Cross-Curricular Approaches to Language Education (pp. 172-190). Cambridge Scholars Publishing.
Ζάγκα, Ε., Κεσίδου, Α., & Ματθαιουδάκη, Μ. (2015). Οι δυσκολίες των αλλοδαπών μαθητών στα μαθήματα του Προγράμματος Σπουδών από τη σκοπιά των εκπαιδευτικών: Ερευνητικά δεδομένα για το δημοτικό σχολείο και το γυμνάσιο. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 60, 71-90.
Gay, G. (2002). Preparing for Culturally Responsive Teaching. Journal of Teacher Education, 53(2), 106-116.
Gay, G. (2010). Culturally Responsive Teaching. Theory, Research and Practice. Teachers College Press.
Ιωσηφίδης, Θ. (2003). Εισαγωγή στην ανάλυση δεδομένων ποιοτικής κοινωνικής έρευνας. (Σημειώσεις). Μυτιλήνη.
Κατσιμαλή, Γ. (2015). Η διδασκαλία της Ελληνικής σε αλλόγλωσσους: εισαγωγικές επισημάνσεις. Στο Δ. Παπαδοπούλου, Ε. Αγαθοπούλου, & Κ. Πούλιου (Eπιμ.), Υποστήριξη της λειτουργίας των τάξεων υποδοχής: ζητήματα γλωσσικής διδασκαλίας (σσ. 1-10). Α.Π.Θ.
Κοιλιάρη, A. (2015). Το διακύβευμα της πλυγλωσσίας στην ελληνική εκπαίδευση. Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό τεύχος, 206-220.
Kaldi, S., Govaris, C., & Filippatou, D. (2018). Teachers’ views about pupil diversity in the primary school classroom. Compare: A Journal of Comparative and International Education, 48(1), 2-20. https://doi.org/10.1080/03057925.2017.1281101
Ladson-Billings, G. (1995). But that’s just good teaching! The case for culturally relevant pedagogy. Theory into Practice, 34(3), 1-7. https://theavarnagroup.com/wp-content/uploads/2015/11/But-thats-just-good-teaching.pdf
Μάγος, Κ. (2022). Το πέταγμα του Ερόλ. Κριτική διαπολιτισμική εκπαίδευση στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία. Gutenberg.
Μάμας, Χ. (2014). Συμπεριληπτική και διαπολιτισμική εκπαίδευση. Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Στο Χ. Χατζησωτηρίου & Κ. Ξενοφώντος (Επιμ.), Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Προκλήσεις, παιδαγωγικές θεωρήσεις και εισηγήσεις (σσ. 80-95). Σαΐτα.
Ματσαγγούρας, Η. (2005). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Η σχολική τάξη. Χώρος – ομάδα – πειθαρχία – μέθοδος. Γρηγόρης.
Magos, K., & Simopoulos, G. (2009). 'Do you know Naomi?': researching the intercultural competence of teachers who teach Greek as a second language in immigrant classes. Intercultural Education, 20 (3), 255-265. http://dx.doi.org/10.1080/14675980903138616
Νόμος 1404 /1983. «Δομή και λειτουργία των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων». (ΦΕΚ 173/τ. Α'/ 24.11.1983).
Νόμος 1894/1990. «Για την Ακαδημία Αθηνών και άλλες εκπαιδευτικές διατάξεις». (ΦΕΚ110/τ. Α'/27.8.1990).
Νόμος 4415/2016. «Ρυθμίσεις για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ159/τ.Α΄/6.9.2016)
Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό. (2011). Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. ΥΠΕΠΘ.
Παλαιολόγου, Ν., & Ευαγγέλου, Ο. (2003). Διαπολιτισμική παιδαγωγική. Εκπαιδευτικές, διδακτικές και ψυχολογικές προσεγγίσεις. Ατραπός.
Σκούρτου, Ε. (2011). Η διγλωσσία στο σχολείο. Gutenberg.
Στεργίου, Λ., & Σιμόπουλος, Γ. (2019). Μετά το κοντέινερ. Διαπολιτισμική ματιά στην εκπαίδευση των προσφύγων. Gutenberg.
Saville-Troike, M. (2016). Introducing Second Language Acquisition. Cambridge University Press.
Spinthourakis, J. A., Karatzia-Stavlioti, E., & Roussakis, Y. (2009). Rre-service teacher intercultural sensitivity assessment as a basis for addressing multiculturalism. Intercultural Education, 20(3), 267-276.
Τσοκαλίδου, Ρ. / Tsokalilidou, R. (2017). Sidayes. Πέρα από τη διγλωσσία και τη διαγλωσσικότητα / Beyond bilingualism to translanguaging. Gutenberg.
Υπουργική Απόφαση υπ’ αριθ. Φ2/378/Γ1/1124. «΄Ίδρυση και λειτουργία Τάξεων Υποδοχής και Φροντιστηριακών Τμημάτων». (ΦΕΚ 930/τ. Β΄/8.12.1994)
Υπουργική Απόφαση υπ’ αριθ. Φ/10/20/Γ1/708. «Διαπολιτισμική εκπαίδευση – Ίδρυση και λειτουργία Τάξεων Υποδοχής και Φροντιστηριακών Τμημάτων». (ΦΕΚ 1789/τ. Β ́/28/09/1999).
Υπουργική Απόφαση υπ’ αριθ. Φ.1TY/809/101455/Γ1. «Ρυθμίσεις Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ), Τάξεων Υποδοχής ΖΕΠ και Ενισχυτικών Φροντιστηριακών Τμημάτων ΖΕΠ». (ΦΕΚ 2197/τ. Β’/30-9-2011).
Χατζηδάκη, Α. (2019). Ειδικοί εκπαιδευτικοί για τους δίγλωσσους μαθητές: από την αφάνεια και την απαξίωση στη δράση και στη συνεργασία. Στο Ε. Βασιλάκη, Σ. Καλμπένη, & Ρ. Κίτσιου (Επιμ.), Πρώτη γλώσσα & Πολυγλωσσία. Εκπαιδευτικές & Κοινωνικοπολιτισμικές Προσεγγίσεις. Πρακτικά Συνεδρίου Τζαρτζάνεια 2015. (Τύρναβος, 6-8 Νοεμβρίου 2015) (σσ. 419-434). http://greeklanglab.pre.uth.gr
Χατζηδάκη, Α. (2020). Διδάσκοντας δίγλωσσα παιδιά. Θεωρητικά ζητήματα και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Πεδίο.