Ψυχική Ανθεκτικότητα: ανάλυση βασικών παραμέτρων της έννοιας, η διαμόρφωση της από την παιδική ηλικίας έως την ενήλικη ζωή και ο ρόλος του σχολείου
Résumé
Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από αρκετές δυσκολίες και απαιτήσεις για κάθε πολίτη. Ήδη από την παιδική μας ηλικία καλούμαστε να ανταποκριθούμε σε πολλά και απαιτητικά καθήκοντα. Τα τελευταία, μάλιστα, χρόνια βιώσαμε την πανδημία της Covid-19 και την απειλή που εκείνη έθεσε σε ψυχοκοινωνικό, οικονομικό και εκπαιδευτικό επίπεδο. Η παρούσα εργασία εστιάζει στην έννοια της Ψυχικής Ανθεκτικότητας, δηλαδή της ικανότητας των ατόμων να ξεπερνούν τις δυσκολίες που τους παρουσιάζονται. Επιχειρείται μια σύντομη ιστορική αναδρομή στον όρο, αναφέρονται βασικοί ορισμοί και αναλύονται οι βασικές παράμετροι που σχετίζονται με την εκδήλωσή της σε ενήλικες και παιδιά. Επιπροσθέτως, γίνεται εκτενής αναφορά στον ρόλο του σχολείου και των εκπαιδευτικών για την προαγωγή και την ενδυνάμωση της Ψυχικής Ανθεκτικότητας των μαθητών/τριών.
Article Details
- Comment citer
-
Μπερτσιά Β., & Πούλου Μ. (2023). Ψυχική Ανθεκτικότητα: ανάλυση βασικών παραμέτρων της έννοιας, η διαμόρφωση της από την παιδική ηλικίας έως την ενήλικη ζωή και ο ρόλος του σχολείου . Preschool and Primary Education, 11(1), 19–41. https://doi.org/10.12681/ppej.29868
- Rubrique
- Άρθρα
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale - Partage dans les Mêmes Conditions 4.0 International.
Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατίθενται με άδεια Creative Commons 3.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο). To Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης διατηρούν το δικαίωμα να δημοσιεύουν, να αναπαραγάγουν, να παρουσιάζουν στο κοινό, να διανέμουν και χρησιμοποιούν άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών έργων, για όλο το χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά, το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη του περιοδικού ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εργαστηρίου Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.
Téléchargements
Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.
Références
Ainsworth, M. D. S. (1991). Attachments and other affectional bonds across the life cycle. In C. M. Parkes, J. Stevenson Ffinde & P. Marris (Eds.), Attachment across the life cycle (pp. 33-51). Tavistock/Routledge,.
Bacon, A., & Corr, P. J. (2017). Motivating emotional intelligence: a reinforcement sensitivity theory (RST) perspective. Motivation and Emotion, 41(2), 254-264. doi: 10.1007/s11031-017-9602-1
Bailey, C. S., Zinsser, K. M., Curby, T. W., Denham, S. A., & Bassett, H.H. (2013). Consistently emotionally supportive preschool teachers and children’s social-emotional learning in the classroom: implications for center directors and teachers. Dialog, 16 (2), 131-137.
Barankin, T., & Khanlou, N. (2007) Growing up resilient. CAMH.
Bartlett, J. D. & Vivrette, R. (2020). Ways to promote children’s resilience to the COVID-19 Pandemic. https://www.childtrends.org/wpcontent/uploads/2020/04/COVIDProtectiveFactors_ChildTrends_April2020.pdf
Bartley, M. (2006). Capability and resilience: beating the odds. UCL Department of epidemiology and public health on behalf of the ESRC priority network on capability and resilience (2003-200).
Bellanca, J., & Brandt, R. (2010). 21th century skills: rethinking how students learn. Solution Tree Press
Benard, B. (1991. Fostering resiliency in kids: protective factors in the family, school, and community. Northwest Regional Educational Laboratory.
Benard, B. (1995). Fostering resilience in children. ERIC https://doi.org/10.1080/00094056.1999.10522011
Bouillet, D., Pavin Ivanec, T., & Miljević-Riđički, R. (2014). Preschool teachers’ resilience and their readiness for building children’s resilience. Health Education, 114(6), 435–450. https://doi.org/10.1108/he-11-2013-0062
Boyden, J., & Cooper, E. (2007). Questioning the power of resilience: are children up to the task of disrupting the transmission of poverty? Chronic Poverty Research Centre. https://doi.org/10.2139/ssrn.1753009
Brackenreed, D. (2010). Resilience and risk. International Education Studies, 3(3), 111-121. https://doi.org/10.5539/ies.v3n3p111
Bronfenbrenner, U. (1968). Motivational and social components in compensatory education programs. Distributed by ERIC Clearinghouse.
Bronfenbrenner, U., & Morris, P. A. (2006). The bioecological model of human development. In R. M. Lerner & W. Damon (Eds.), Handbook of child psychology: theoretical models of human development (pp. 793–828). John Wiley & Sons Inc. https://doi.org/10.1002/9780470147658.chpsy0114
Brooks, R., & Goldstein, S. (2001). Raising resilient children: fostering strength, hope and optimism in our children. Contemporary Books.
Brooks, R., & Goldstein, S. (2008). The mindset of teachers capable of fostering resilience in students. Canadian Journal of School Psychology, 23(1), 114–126. https://doi.org/10.1177/0829573508316597
Cecchini Estrada, J. A., Méndez-Giménez, A., & García Romero, C. (2018). Validación del cuestionario de inteligencia emocional en educación física [validation of the emotional intelligence questionnaire in physical education]. Revista de Psicología del Deporte, 27(1), 87–96. https://doi.org/10.1016/s0212-6796(13)70006-9
Cefai, C. (2004). Pupil resilience in the classroom. Emotional and Behavioural Difficulties, 9(3), 149–170. https://doi.org/10.1177/1363275204047804
Cefai, C. (2007). Resilience for all: a study of classrooms as protective contexts. Emotional and Behavioural Difficulties, 12(2), 119–134. https://doi.org/10.1080/13632750701315516
Christiansen, J., Christiansen, J. L., & Howard, M. (1997). Using protective factors to enhance resilience and school success for at-risk students. Intervention in School and Clinic, 33(2), 86–89. https://doi.org/10.1177/105345129703300203
Cicchetti, N., & Garmezy, D. (1993). Prospects and promises in the study of resilience. Development and Psychopathology, 5(4), 497-502. https://doi.org/10.1017/s0954579400006118
Cicchetti, D., & Curtis, J. (2007). Multilevel perspectives on pathways to resilient functioning. Development and Psychopathology, 19, 627-629. https://doi.org/10.1017/s0954579407000314
Collishaw, S., Pickles, A., Messer, J., Rutter, M., Shearer, C., & Maughan, B. (2007). Resilience to adult psychopathology following childhood maltreatment: evidence from a community sample. Child Abuse and Neglect, 31, 211-229. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2007.02.004
Condly, S. J. (2006). Resilience in children: a review of literature with implications for education. Urban Education, 41(3), 211-236 https://doi.org/10.1177/0042085906287902
Cosden, M. (2003). Response to Wong’s article. Learning Disabilities Research & Practice, 18, 87-89. https://doi.org/10.1111/1540-5826.00063
Cusinato, M., Iannattone, S., Spoto A, Poli, M., Moretti, C., Gatta, M., Miscioscia, M. (2020). Stress, resilience, and well-being in Italian children and their parents during the covid-19 pandemic. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(22), 8297. https://doi.org/10.3390/ijerph17228297
Δημάκος, Ι., & Παπακωνσταντοπούλου, Α. (2012). Ανθεκτικότητα και αυτοαποτελεσματικότητα μαθητών δημοτικού σχολείου. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 24 , 68-90.
DeVito, J. A. (1986). Teaching as relational development. In J. M. Civikly (Ed.),
Communicating in college classrooms (pp. 51-59). Jossey-Bass https://doi.org/10.1002/tl.37219862608 .
Doll, B., Zucker, S., & Brehm, K. (2009). Σχολικές τάξεις που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα: Πώς να δημιουργήσουμε ευνοϊκό περιβάλλον για μάθηση (Χ. Χατζηχρήστου., Επιμ., Ε. Θεοχαράκη Μτφρ.). Τυπωθήτω.
Doney, P. A. (2013). Fostering resilience: a necessary skill for teacher retention. Journal of Science Teacher Education, 24(4), 645–664. https://doi.org/10.1007/s10972-012-9324-x
DuMont, K. A., Spatz-Widom, C., & Czaja, S.J. (2005). Predictors of resilience in abused and neglected children grown-up: The role of individual and neighborhood characteristics. Child Abuse and Neglect, 31, 255-274. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2005.11.015
DuMont, M., & Provost, M. A. (1999). Resilience in adolescents: protective role of social support, coping strategies, self-esteem, and social activities on experience of stress and depression. Journal of Youth and Adolescence, 28(3), 343-363. https://doi.org/10.1023/a:1021637011732
Durlak, J. A. (2011). The impact of enhancing students’ social and emotional learning: a meta-analysis of school-based universal interventions. Child Development, 82, 405-432. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2010.01564.x
Dvorsky, M.R., Breaux, R., & Becker, S.P.(2020). Finding ordinary magic in extraordinary times: child and adolescent resilience during the COVID-19 pandemic. European Child & Adolescent Psychiatry, 30, 1829-1831. https://doi.org/10.1007/s00787-020-01583-8
Elias, M. J., Shriver, T. P., Schwab-Stone, M. E., Kessler, R., Haynes, N. M., Greenberg, M. T., Zins, J. E. (1997). Promoting social and emotional learning: guidelines for educators. Association for Supervision and Curriculum Development.
Epstein, J. L. (1990). School and family connections: theory, research and implications for integrating sociologies of education and family. In D. G. Unger & M. B. Sussman (Eds.), Families in community settings: interdisciplinary perspectives (pp. 99-126). Haworth.. https://doi.org/10.1300/j002v15n01_06
Fernandes de Araujo, L., & Bermudez, M. D. L. P. (2015). Resiliencia en adultos: unarevisionteorica. Terapia psicologica, 33, 257-276. https://doi.org/10.4067/s0718-48082015000300009
Frymier, A. B., & Houser, M. L. (2000). The teacher‐student relationship as an interpersonal relationship. Communication Education, 49(3), 207–219. doi:10.1080/03634520009379209.
Zhou, J., Liu, L., Xue, P., Yang, X., & Tang, X. (2020). Mental health response to the covid-19 outbreak in China. American Journal of Psychiatry, 7, 574-575. doi: 10.1176/appi.ajp.2020.20030304
Zolkoski, M. S., & Bullock, L. M. (2012). Resilience in children and youth: a review. Children and Youth Services Review, 34, 2295-2303. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2012.08.009
Garbarino, J. (1995). Raising children in a socially toxic environment. Jossey-Bass.
Garmezy, N. (1987). Stress, competence, and development: continuities in the study of schizophrenic adults, children vulnerable to psychopathology, and the search for stress-resistant children. American Journal of Orthopsychiatry, 57(2), 159–174. https://doi.org/10.1111/j.1939-0025.1987.tb03526.x
Garmezy, N. (1992). Resiliency and vulnerability to adverse developmental outcomes associated with poverty. In T. Thompson & S. C. Hupp (Eds.), Saving children at risk: poverty and disabilities (pp. 45-60). Sage. https://doi.org/10.1177/0002764291034004003
Gilligan, J. (1997). Violence: reflections on a national epidemic. Vintage Books.
Goleman, D. (1998). Working with emotional intelligence. Bantam Books. https://doi.org/10.1111/j.1741-6248.1999.00375.x
Good, T. L., & Brophy, J. E. (1987). Looking in classrooms. Harper & Row.
Henderson, N., & Milstein, N. M. (2003). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα: πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Τυπωθήτω.
Henderson, N., & Milstein, M. M. (2008). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα – πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς (X. Χατζηχρήστου, Επίμ.). Τυπωθήτω.
Henderson, N., & Milstein, N. M. (2003). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα: πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Τυπωθήτω.
Howard, S., Dryden, J., & Johnson, B. (1999). Childhood resilience: review and critique of literature. In Oxford Review of Education, 25, 307-323. https://doi.org/10.1080/030549899104008
Johnson, B. (2008). Teacher–student relationships which promote resilience at school: a micro-level analysis of students’ views. British Journal of Guidance & Counselling, 36(4), 385–398. https://doi.org/10.1080/03069880802364528
Johnson, B., Howard, S., & Oswald, M. (1999). ‘Quantifying and prioritising resilience-promoting factors: teachers’ views’, paper presented at the Australian association for research in education and New Zealand association for research in education conference, Melbourne, 29 November–2 December.
Joseph, J. M. (1994). The resilient child: preparing todays youth for tomorrows
world. Plenum. https://doi.org/10.5860/choice.32-1820
Kaplan, H. B. (2005). Understanding the concept of resilience. In Goldstein, S. & Brooks, R. B. (Eds), Handbook of resilience in children (pp. 38-47). Springer. https://doi.org/10.1007/0-306-48572-9_3
Katz, M. (1994). Shipwrecked by the laughter of the gods. Learning Development Services.
Khorasani-Zavareh, D., Mohammadinia, L., Ardalan, A., Ebadi, A., Malekafzali, H., & Fazel, M. (2018). Domains and indicators of resilient children in natural disasters: A systematic literature review. International Journal of Preventive Medicine, 9(1), 54. https://doi.org/10.4103/ijpvm.ijpvm_1_18
Kim, D. H., & Yoo, I. Y. (2010). Factors associated with resilience of school age children with cancer. Journal of Paediatrics and Child Health, 46(7-8), 431–436. https://doi.org/10.1111/j.1440-1754.2010.01749.x
Κουρμούση, Ντ. (2012). Εκπαίδευση σε ατομικές και κοινωνικές δεξιότητες στο πλαίσιο αγωγής υγείας στο νηπιαγωγείο [Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών].
Kourkoutas, E., & Xavier M. (2010). Counseling children at risk in a resilient contextual perspective: a paradigmatic shift of school’s psychologists’ role in an inclusive education. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1210-1219. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.263
Lamb, D. (2013). Cultivating educational resilience in students experiencing multiple grade retention. [Doctoral dissertation, St. John Fisher University].
Lee, J. (2012). The effect of the teacher-student relationship and academic press on student engagement and academic performance. Journal of Educational Research, 53, 330-340. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2012.04.006
Lee, J. (2020). Mental health effects of school closures during COVID-19. The Lancet Child & Adolescent Health, 4, P421. DOI: 10.1016/S2352-4642(20)30109-7
Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker,B. (2000). The construct of resilience: a critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71, 543-562. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00164
Malaguti, E. (2005). Educarsi alla resilienza. Come affrontare crisi e difficoltà e migliorarsi. Erickson
Maloney, S. (2015). Positive youth development in a school-based setting: a study of the Los Angeles police academy magnet school program [Unpublished doctoral dissertation, Pardee RAND Graduate School].
Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: resilience processes in development. American Psychologist, 56, 227-238. https://doi.org/10.1037/0003-066x.56.3.227
Masten, A. S. (2011). Resilience in children threatened by extreme adversity: frameworks for research, practice, and translational synergy. Development and Psychopathology, 23, 493-506.
Masten, A. S, Fiat, A.E., Labella, M. H. & Strack, R.A. (2015). Educating homeless and highly mobile students: implications of research on risk and resilience. School Psychology Review, 3, 315-330. https://doi.org/10.17105/spr-15-0068.1
Masten, A. S., & Obradovic, J. (2006). Competence and resilience in development. New York Academy of Sciences, 1094, 13-27. https://doi.org/10.1196/annals.1376.003
Ματσόπουλος, Α. (2010). Από την ευαλωτότητα στην ψυχική ανθεκτικότητα: εφαρμογές στο σχολικό πλαίσιο και στην οικογένεια. Παπαζήση.
Morrison, G. M., & Allen, M. R. (2007). Promoting student resilience in school contexts. Theory into Practice, 46, 162-169.
Morrison, G. M., Brown, M., D’Incau, B., O’Farrell, S. L., & Furlong, M. J. (2006). Understanding resilience in educational trajectories: implications for protective possibilities. Psychology in the Schools, 43(1), 19-31
Motti-Stefanidi, F., Pavlopoulos, V., Papathanasiou, N., & Mastrotheodoros, S. (2020). Immigrant and refugee adolescents’ resilient adaptation: who does well and why? Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 25(1), 20–34. https://doi.org/10.12681/psy_hps.25334
Neenan, M. (2009). Developing resilience. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203874417
Nesrin, A. M., & Mathai, S. M. (2018). Perceived parenting styles and development of resilience in higher secondary school students. International Journal of Research in Economics and Social Sciences, 8(9), 1-5.
Northeast Regional Center for Drug-Free Schools and Communities. (n.d.). Developing the resilient child: a prevention manual for parents, schools, communities, and individuals. Author.
O’Dougherty Wright , M., & Masten, A. M. (2005). Resilience processes in development: fostering positive adaption in the context of adversity. In S. Goldstein & R. B. Brooks (Eds.), Handbook of resilience in children (17-37). Springer. https://doi.org/10.1007/0-306-48572-9_2
Παπακωνσταντινοπούλου, Α. (2018). Η ψυχική ανθεκτικότητα παιδιών σχολικής ηλικίας και η διαφοροποίησή τους ως προς τον παράγοντα μαθησιακές δυσκολίες [Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών].
Πετρογιάννης, Κ. (2011). Η Ψυχική Ανθεκτικότητα υπό το πρίσμα της οικοσυστημικής προσέγγισης. Στο Ε. Παπάνης, Π. Γιαβρίμης, & Β. Αγνή (Επιμ.), Έρευνα και εκπαιδευτική πράξη στην ειδική αγωγή (σ. 437-467). Σιδέρης.
Πετρογιάννης, Κ. (2004). Η ενδυνάμωση της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού – ψυχική ανθεκτικότητα. Στο Σ. Τάνταρος (Επιμ.), Ανθρώπινη ανάπτυξη και οικογένεια (σ. 75-100). Ελληνικά Γράμματα.
Pina Lopez, J. A. (2015). Unanalisiscritico del concepto de resilienciaenpsicologia. Anales de Psicologia, 31, 751-758. https://doi.org/10.6018/analesps.31.3.185631
Poulou, M. (2005). The prevention of emotional and behavioural difficulties in schools: teachers’ suggestions. Educational Psychology in Practice, 21(1), 37–52. https://doi.org/10.1080/02667360500035181
Poulou, M. (2007). Social resilience within a social and emotional learning framework: the perceptions of teachers in Greece. Emotional and Behavioural Difficulties, 12(2), 91–104. https://doi.org/10.1080/13632750701315482
Ramirez-Smith, C. (1995). Stopping the cycle of failure: the Comer model. Educational Leadership, 52, 14-19.
Riley, J. R., & Masten, A. S. (2005). Resilience in context. In R. D. Peters, B. Leadbeater, & R. J. McMahon (Eds.), Resilience in children, families, and communities: linking context to practice and policy (pp. 13–25). Kluwer Academic/Plenum Publishers. https://doi.org/10.1007/0-387-23824-7_2
Robinson, A.C., Downey, L.A., Ford, T.C., Lomas, J.E., Stough, C. (2019). Green Teens: Investigating the role of emotional intelligence in adolescent environmentalism. Personality and Individual Differences, 138, 225-230. doi: 10.1016/j.paid.2018.10.009
Rothman, H. R., & Cosden, M. (1995). The relationship between self-perception of a learning disability and achievement, self-concept and social support. Learning Disability Quarterly, 18(3), 203–212. https://doi.org/10.2307/1511043
Russo, R., & Boman, P. (2007). Primary school teachers’ ability to recognise resilience in their students. The Australian Educational Researcher, 34(1), 17–32. https://doi.org/10.1007/bf03216848
Rutter, M., Maughan, M., Mortimore, P. & Ouston, J. (1979). Fifteen thousand hours: secondary schools and their efforts on children. Harvard University Press.
Rutter, M. (1993). Resilience: some conceptual considerations. Journal of Adolescent Health, 14, 626-631. https://doi.org/10.1016/1054-139x(93)90196-v
Rutter, M. (1996). Transitions and turning points in developmental psychopathology: as applied to the age span between childhood and mid-adulthood. International Journal of Behavioral Development, 19(3), 603–626. https://doi.org/10.1177/016502549601900309
Sanders, J., Munford, R., & Liebenberg, L. (2016). The role of teachers in building resilience of at risk youth. International Journal of Educational Research, 80, 111–123. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2016.10.002
Sandler, I. (2001). Quality and ecology of adversity as common mechanisms of risk and resilience. American Journal of Community Psychology, 29(1), 19-61.
Scarr, S., & McCarty, K. (1983). How people make their own environments: a theory of genotype environment effects. Child Development, 54, 424-435. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.1983.tb03884.x
Segal, J. (1988). Teachers have enormous power in affecting a child's self-esteem. Brown University Child Behavior and Development Newsletter, 4, 1-3.
Seligman, M. E. P . (2002). Positive psychology, positive prevention, and positive therapy. In C. R Snyder. & S. J. Lopez (Eds.), Handbook of positive psychology (pp. 3-9). Oxford University Press.
Smith, E. P., Boutte, G. S., Zigler, E., & Finn-Stevenson, M. (2004). Opportunities for schools to promote resilience in children and youth. In K. I. Maton, C. J. Schellenbach, B. J. Leadbeater, & A. L. Solarz (Eds) Investing in children, youth, families, and communities: strengths-based research and policy, (pp. 213–231). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/10660-012
Solomon, D.,Watson, M., Battistich, V., Schaps, E., & Delucchi, K. (1997). Creating classrooms that students experience as communities, American Journal of Community Psychology, 24, 719–48. https://doi.org/10.1007/bf02511032
Stewart, M., Graham, R., & Mangham, C. (1997). Fostering children’s resilience. Journal of Pediatric Nursing, 12, 1, 21-31. https://doi.org/10.1016/s0882-5963(97)80018-8
Trigueros, R., Aguilar-Parra, J. M., Cangas, A. J., Bermejo, R., Ferrandiz, C., & López-Liria, R. (2019). Influence of emotional intelligence, motivation and resilience on academic performance and the adoption of healthy lifestyle habits among adolescents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(16), 2810-2822. http://dx.doi.org/10.3390/ijerph16162810
Triliva, S., & Poulou, M. (2006). Greek teachers understandings and constructions of what constitutes social and emotional learning. School Psychology International, 27(3), 315–338. https://doi.org/10.1177/0143034306067303
Tugade, M. M. (2010). Positive emotions and coping: examining dual-process models of resilience. Oxford Handbooks Online. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195375343.013.0010
Vaccarelli, A., Mariantoni, S., & Fiorucci, M. (2018). Children after a natural disaster: materials for educators and tearchers: (Velino for Children - Amatrice Heartquake 2016). Franco Angeli.
Vinaccia, S., Quiceno, J. M., & Moreno-San Pedro, E. (2007). Resiliencia en adolescentes. Revista Colombiana de Psicologia, 16, 139-146.
Χατζηχρήστου, Χ. Γ. (2015). Πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας στο σχολείο και στην οικογένεια. Αθήνα: Gutenberg.
Wang, M. C., Haertal, G. D., & Walberg, H. J. (1995) Education resilience: an emergent construct, Temple University, Centre for Research in Human Development and Education, U.S. Department of Education.
Werner, E., & Smith, R. S., (1992). Overcoming the odds: high risk children from birth to adulthood. Cornell University Press.
White-Hood, M. (1993). Taking up the mentoring challenge. Educational Leadership, 51, 76-78.
Wiener, J. (2003). Resilience and multiple risks: a response to Bernice Wong. Learning Disabilities Research & Practice, 18, 77-81. https://doi.org/10.1111/1540-5826.00061
Williams, M. J. (2011). Home, school, and community factors that contribute to the educational resilience of urban, African American high school graduates from low-income, single-parent families [Doctoral Dissertation, University of Iowa]. https://doi.org/10.17077/etd.kwvxp62o
World Health Organization (WHO) (1997). Life skills education for children and adolescents in schools. World Health Organization.
