Σχολικά βιβλία και καλλιέργεια της ιδιότητας του πολίτη: Δυνατότητες και περιορισμοί

pdf (ελληνικά)
Publiée : Nov 30, 2024
Mis à jour : 2024-11-30
Versions :
2024-11-30 (2)
DOI : https://doi.org/10.12681/ppej.36606
Ρόζα Πλαστήρα
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης
https://orcid.org/0009-0005-3853-2736
Σοφία Κώτση
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Σπυριδούλα Χανδρινού
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Μαρία Λιακοπούλου
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Résumé

Μια από τις βασικότερες λειτουργίες του σχολείου είναι η προετοιμασία των μαθητών/τριών για την ένταξη και δραστηριοποίησή τους στη σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία. Στη διαδικασία αυτή καθοριστικός είναι ο ρόλος του σχολικού βιβλίου, που στην ελληνική πραγματικότητα κατέχει κεντρικό ρόλο, κατευθύνοντας τις διδακτικές επιλογές των εκπαιδευτικών και αποτελώντας κύρια πηγή πληροφόρησης των μαθητών/τριών. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να μελετηθεί κατά πόσο τα σχολικά βιβλία της Στ΄ τάξης Δημοτικού σχολείου, προσφέρουν ευκαιρίες διαμόρφωσης ενεργών πολιτών. Η μέθοδος που αξιοποιήθηκε είναι η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση περιεχομένου. Ειδικότερα, μελετήθηκε το «τι» λέγεται και ερμηνεύτηκε με βάση τις σχετικές θεωρητικές παραδοχές και έρευνες. Ως μονάδα καταγραφής ορίστηκε το «θέμα» - γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις/αξίες, σχετικές με την πολιτειότητα. Το παραγωγικό σύστημα κατηγοριών, που προέκυψε από τη θεωρία, και η υιοθέτηση του συστήματος των κωδικογράφων κατά την ποσοτική ανάλυση περιεχομένου, διασφάλισαν την εγκυρότητα και αξιοπιστία της έρευνας. Σε ό,τι αφορά την ποιοτική ανάλυση, έγινε περιγραφική αναπαράσταση του υπό έρευνα υλικού και παρατέθηκαν χαρακτηριστικές αναφορές. Διαπιστώθηκε ότι, αν και σε όλα τα σχολικά βιβλία εντοπίζονται ποικίλες και διαφορετικές ευκαιρίες διαμόρφωσης της ιδιότητας του πολίτη, κρίνεται αναγκαία η επικαιροποίηση του περιεχομένου τους προκειμένου να δίνεται ισόποση έμφαση σε γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και αξίες σχετικές με την πολιτειότητα.

Article Details
  • Rubrique
  • Άρθρα
Creative Commons License

Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale - Partage dans les Mêmes Conditions 4.0 International.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατίθενται με άδεια Creative Commons 3.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο). To Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης διατηρούν το δικαίωμα να δημοσιεύουν, να αναπαραγάγουν, να παρουσιάζουν στο κοινό, να διανέμουν και χρησιμοποιούν άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών  έργων, για όλο το χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά, το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη του περιοδικού ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εργαστηρίου Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Téléchargements
Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.
Références
Abs, H. J. (2021). Options for developing European strategies on citizenship education. European Educational Research Journal, 20(3), 329–347. DOI: 10.1177/1474904121994418
Bernstein, B. (1991). Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος. Αλεξάνδρεια.
Βούκανου, Μ. (2009). Ευρωπαϊκή διάσταση και πρόγραμμα σπουδών: η διερεύνηση της εισαγωγής των ευρωπαϊκών αξιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Κωδ. 22572) [Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αιγαίου]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Βουρδόγλου, Δ. (2020). Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από τα σχολικά βιβλία και τα καινοτόμα προγράμματα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Κωδ. 48318) [Διδακτορική Διατριβή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Brights (2017). Πληροφοριακό κιτ για την εκπαίδευση στην ιδιότητα του παγκόσμιου πολίτη (ΕΙΠΠ) για φορείς χάραξης πολιτικής. Ανακτήθηκε από: www.brights-project.eu
Γιαννίκας, Α. (2011). Η παιδαγωγική και η διδακτική διάσταση της διαπολιτισμικότητας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση της Ελλάδας (Κωδ. 24511) [Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Γρηγορίου, Ν. (2017). Παιδική ηλικία και ετερότητα στα σχολικά βιβλία γλώσσας του δημοτικού από το 1982 ως το 2014: κοινωνιολογική και ιστορικοκοινωνική προσέγγιση (Κωδ. 42677) [Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
De Swert, K. (2012). Calculating inter-coder reliability in media content analysis using Krippendorff’s Alpha. Center for Politics and Communication, 15(1-15), 3. https://www.polcomm.org/wp-content/uploads/ICR01022012.pdf
European Commission, European Education and Culture Executive Agency, Sigalas, E., De Coster, I. (2018). Εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη στο σχολείο στην Ευρώπη: 2017, Publications Office.
Feu, J., Serra, C., Canimas, J., Làzaro, L., & Simó-Gil, N. (2017). Democracy and education: A theoretical proposal for the analysis of democratic practices in schools. Studies in Philosophy and Education, 36(6), 647–661. DOI: 10.1007/s11217-017-9570-7
Giroux, H. (1983). Critical theory and educational practice. ESA 841, theory and practice in educational administration. https://eric.ed.gov/?id=ED295320
Hayes, A. F., & Krippendorff, K. (2007). Answering the call for a standard reliability measure for coding data. Communication Methods and Measures, 1(1), 77–89. DOI: 10.1080/19312450709336664
Hoskins, B. L., & Mascherini, M. (2009). Measuring active citizenship through the development of a composite indicator. Social Indicators Research, 90(3), 459–488. DOI: 10.1007/s11205-008-9271-2
Johanne, L. et al. (2002). Past and current trends in the analysis of textbooks in Quebec context. Curriculum Inquiry, 32 (1 51-83. DOI: 10.1111/1467-873X.00215).
Jones, E., & Gaventa, J. (2002). IDS Development bibliography 19. Concepts of citizenship: A Review. Institute of Development Studies.
Καρακατσάνη, Δ. (2004). Εκπαίδευση και πολιτική διαπαιδαγώγηση. Γνώσεις, αξίες, πρακτικές. Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Καρρά, Β. (2020). Οι κοινωνικές και πολιτισμικές αναπαραστάσεις της αγγλοσαξονικής κουλτούρας στα σχολικά βιβλία της Αγγλικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια δημόσια εκπαίδευση (Κωδ. 48144) [Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Κασίδου, Σ. (2008). Η μυθιστορία στην υπηρεσία της συγκρότησης του εθνικού όλου και της κατασκευής κυρίαρχων ιδεολογικών σχημάτων. Ο ρόλος της σχολικής ιστορίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (1914-2007) (Κωδ. 15878) [Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Κατωπόδη, Δ. (2019). Δημοκρατία και πολιτική στα σχολικά βιβλία της κοινωνικής και πολιτικής αγωγής πέμπτης και εκτης δημοτικού (Κωδ. 144179) [Διπλωματική Εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο]. Αποθετήριο του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
Καψάλης Α., & Νήμα Ε. (2021). Σύγχρονη διδακτική. Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη Α.Ε.
Καψάλης, Α., & Χαραλάμπους, Δ. (1995). Σχολικά βιβλία: Θεσμική εξέλιξη και σύγχρονη προβληματική. Εκδόσεις Έκφραση
Kennedy, K. J. (2019). Civic and citizenship education for the future. In K. J. Kennedy (Ed.), Civic and citizenship education in volatile times (pp.45-63). Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-13-6386-3_4
Κομνηνού, Ι. (2012). Η Ευρωπαϊκή διάσταση του μαθήματος των Θρησκευτικών. Η συμβολή του στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας (Κωδ. 28547) [Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο. Τεκμηρίωσης
Κοντάκος, Θ. (2009). Το Ευρωπαϊκό σύστηµα αξιών στα αναλυτικά προγράµµατα και στα σχολικά βιβλία της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης (Κωδ. 28790) ]Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αιγαίου]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Κουράκη, Χ., & Βορύλλα, Β. (2014). Η καλλιέργεια της ιδιότητας του πολίτη (citizenship) μέσα από τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με έμφαση σε κείμενα παιδικής λογοτεχνίας. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 13, 219-230. DOI: 10.12681/icw.17941
Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. SAGE.
Κωνσταντινίδου, Ε. (2000). Η κατασκευή της εθνικής ταυτότητας στα ελληνικά σχολικά βιβλία ιστορίας: μια κριτική κοινωνικοψυχολογική προσέγγιση (Κωδ. 23074) [Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Λιακοπούλου, Μ. (2020). Βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα του σχολείου. Από τη θεωρία και την έρευνα στην εκπαιδευτική πράξη. Gutenberg.
Marshall, Τ. Η., &Bottomore, T. (1995). Ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική άξη (Ο. Στασινοπούλου, μτφρ.). Gutenberg.
Ματσαγγούρας, Η. (2006). Διδακτικά βιβλία: Κριτική αξιολόγηση της γνωσιακής, διδακτικής και μαθησιακής λειτουργίας τους. Συγκριτική και Διεθνής Εκπαιδευτική Επιθεώρηση, 7, 60–92.
Μπάλιας, Σ. (2008). Ενεργός πολίτης και εκπαίδευση. Εκδόσεις Παπαζήση ΑΕΒΕ.
Μπονίδης, Κ. Θ. (2004). Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας. Διαχρονική εξέταση της σχετικής έρευνας και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Μεταίχμιο.
Νικολάου, Σ.-Μ. (2021). Εκπαιδεύοντας για τη Δημοκρατία - Συμβολές στην κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Gutenberg.
Νικολάου Σ.-Μ. (2006). Από την ιδιότητα του πολίτη στην ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη στη δημοκρατική πολιτεία – Ο ρόλος της εκπαίδευσης. Στο Πρακτικά 3ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.Ε.Κ., Κριτική, δημιουργική, διαλεκτική σκέψη στην εκπαίδευση: Θεωρία και πράξη, 13-14 Μαΐου (σσ. 445-454) http://www.elliepek.gr/documents/3o_synedrio_eisigiseis/nikolaou_souzana.pdf
Olson, M., Fejes, A., Dahlstedt, M., & Nicoll, K. (2015). Citizenship discourses: production and curriculum. British Journal of Sociology of Education, 36(7), 1036–1053. DOI: 10.1080/01425692.2014.883917
Osler, A. (2020). Education, migration and citizenship in Europe: untangling policy initiatives for human rights and racial justice. Intercultural Education, 31(5), 562–577. DOI: 10.1080/14675986.2020.1794231
Πάτρας, Π. (2018). Αξίες για το περιβάλλον και την αειφορία μέσα από τα σχολικά βιβλία γεωγραφίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Κωδ. 28790) [Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου]. Ιδρυματικό Αποθετήριο HELLANICUS.
Πούλιου, Κ. (2011). Συγκριτική μελέτη των θεσμών, αξιών και προτύπων συμπεριφοράς στα σχολικά βιβλία των θρησκευτικών Ε' και ΣΤ' τάξεων του δημοτικού σχολείου 1993 και 2006 (Κωδ. 26587) [Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Print, M. (2013). Competencies for democratic citizenship in Europe, In M. Print & D. Lange (Eds.) Civic and political education. Civic education and competences for engaging citizens in democracies (pp. 37-49). Sense Publishers.
Rebell, M. A. (2017). The schools’ neglected mission: Preparing all students for civic participation. Center for Educational Equity at the Teachers College at Columbia University.
Reichert, F. (2016). Who is the engaged citizen? Correlates of secondary school students’ concepts of good citizenship. Educational Research and Evaluation, 22(5–6), 305–332. DOI: 10.1080/13803611.2016.1245148
Reichert, F., & Print, M. (2016). Active ctizenship in the political realm: The case of australian secondary school students. Citizenship Education Research Journal, 6(1), 51–67 https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:0168-ssoar-69551-0
Σιλιγάρης, Χ. (2001). Κοινωνικοποίηση στο σχολείο: θεσμοί, αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς στα σχολικά βιβλία Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ (Κωδ. 17940) [Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Χαρίτος, Ε. (2018). Το περί Θεού ερώτημα στα εν χρήσει (2006 - 2016) διδακτικά βιβλία του θρησκευτικού μαθήματος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Κωδ. 44602) [Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.