Μοντέλο ανάλυσης εικόνων για μαθητές Δημοτικού Σχολείου: ένα εργαλείο για την προώθηση κριτικού οπτικού γραμματισμού

Θαλασσογραφία, 50Χ60,ελαιογραφία, Μαρία Τσιβά, 2015
PDF
Δημοσιευμένα: Jun 11, 2021
DOI: https://doi.org/10.12681/hjre.26705
Λέξεις-κλειδιά:
μοντέλο ανάλυσης εικόνων για μαθητές οπτικός γραμματισμός κριτική οπτική επίγνωση εικονογράφηση παραμυθιών πίνακες ζωγραφικής
Ευανθία Καραγιαννάκη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
https://orcid.org/0000-0002-1713-5601
Περίληψη

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει μια συστηματική διδακτική πορεία μύησης μικρών μαθητών Δημοτικού Σχολείου στην ανάγνωση εικόνων. Η εν λόγω προσέγγιση, η οποία συνιστά έρευνα δράσης, έλαβε χώρα στο πλαίσιο πολιτιστικών προγραμμάτων, που υλοποιήθηκαν κατά τις ώρες Ευέλικτης Ζώνης, στην Α΄ και Β΄ τάξη Δημοτικού Σχολείου Δυτικής Θεσσαλονίκης. Επισημαίνεται ότι η ομάδα των μαθητών που συμμετείχε στην εν λόγω έρευνα είναι σταθερή, καθώς η δράση-παρέμβαση εξελίχθηκε από το ένα σχολικό έτος στο άλλο. Το κειμενικό υλικό που αξιοποιήθηκε αντλήθηκε, αφενός, από την εικονογράφηση των δημοφιλέστερων παραμυθιών των μαθητών της Α΄ τάξης Δημοτικού και, αφετέρου, από αγαπημένους πίνακες ζωγραφικής των μαθητών της Β΄ τάξης Δημοτικού. Η δημοτικότητα του κειμενικού υλικού αναδείχθηκε μέσα από σύντομες συνεντεύξεις με τα παιδιά. Η προσέγγιση των εικόνων βασίστηκε στο μοντέλο των Kress & van Leeuwen, το οποίο η εκπαιδευτικός-ερευνήτρια μετασχημάτισε σε μοντέλο ανάλυσης εικόνων για παιδιά, ώστε να είναι προσιτό στους μικρούς μαθητές της. Επίσης, κατά την ανάλυση των εικόνων, η ερευνήτρια έλαβε υπόψη της στοιχεία κοινωνικής σημειωτικής, ώστε η ανάγνωσή τους να λάβει κριτικό χαρακτήρα. Τέλος, για μια πιο αποτελεσματική μελέτη των εικόνων, η ερευνήτρια δημιούργησε έναν κατάλογο σχημάτων οπτικού λόγου. Η προσέγγιση ήταν δραστηριοκεντρική, εκκινώντας πάντα από μια εικόνα, η οποία αποτελούσε τη βάση για προφορικές διεπιδράσεις κριτικής εμβάθυνσης, ενώ στη συνέχεια η διδασκαλία εμπλουτιζόταν με θεατρικά παιχνίδια και εικαστικές δημιουργίες. Η αξιολόγηση των παρεμβάσεων απέδειξε ότι η προσέγγιση που υιοθετήθηκε στάθηκε αποτελεσματική για τους μικρούς μαθητές, καθώς πλέον ήταν σε θέση να αποκωδικοποιούν τις εικόνες και να εμβαθύνουν σε αυτές. Βασικό συμπέρασμα της εν λόγω έρευνας ήταν ότι η εικόνα που αντιστοιχεί είτε σε εικονογράφηση παραμυθιού είτε σε πίνακα ζωγραφικής συνιστά πολύτιμο και πολύπλευρο διδακτικό και εποπτικό εργαλείο, καθώς, μέσα από την κατάλληλη αξιοποίησή της, συντελεί πρωτίστως στην προώθηση του οπτικού γραμματισμού και της κριτικής οπτικής επίγνωσης, καθώς επίσης στην όξυνση της κριτικής σκέψης και στην παραγωγή πλούσιου  προφορικού λόγου σε διάφορες μορφές (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία, επεξήγηση). Παράλληλα δε, αποτελεί μοναδική πηγή έμπνευσης για θεατρικά δρώμενα και εικαστικές δημιουργίες, σε ένα πλαίσιο δόμησης και αναδόμησης του αρχικού οπτικού κειμένου.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Τα πνευματικά δικαιώματα των άρθρων του περιοδικού ανήκουν στους συγγραφείς. Τα άρθρα διατίθενται με άδειες Creative Commons CC-BC-SA 4.0

 
Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Βιογραφικό Συγγραφέα
Ευανθία Καραγιαννάκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Υποψήφιος Διδάκτορας Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, Α.Π.Θ.

Υποδιευθύντρια 13ου Δημοτικού Σχολείου Ευόσμου Θεσσαλονίκης

 

Αναφορές
Aiello, G. (2006). Theoretical advances in critical visual analysis: Perception, ideology, mythologies, and social semiotics. Journal of Visual Literacy, 26(2), 89-102.
Barthes, R. (1961/1977). The photographic message. In Image, music, text. New York: Hill and Wang.
Barthes, R. (1970/1990). Mythologies. New York: The Noonday Press.
Barthes, R. (2019). Εικόνα-Μουσική-Κείμενο. Αθήνα: Πλέθρον.
Baynham, M. (2002). Πρακτικές γραμματισμού. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2008). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Elfand, A. (2002). Art and cognition. Integrating the visual arts in the curriculum. New York: Teachers College, Columbia University.
Fairclough, N. (Ed). (1992). Critical Language Awareness. London: Longman.
Halliday, M. A. K. (1985). An introduction to functional grammar (1st edition). London: Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to functional grammar (2nd edition). London: Edward Arnold.
Kress, G., & van Leeuwen, T. (2006). Reading images: The grammar of visual design. London: Routledge.
Kress, G., & van Leeuwen, T. (2010). Η ανάγνωση των εικόνων. Η γραμματική του οπτικού σχεδιασμού. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
van Leeuwen, T., & Jewitt, C. (2004). The handbook of visual analysis. New York: Sage Publications.
Liu, J. (2013). Visual images interpretive strategies in multimodal texts. Journal of Language Teaching and Research, 4(6), 1259-1263.
McTaggart, R. (1996). Issues for participatory action researches. In O. Zuber-Skerritt (Ed.), New directions in action research (pp. 243-255). London: Falmer.
Millard, E. (2003). Towards a literacy of fusion: new times, new teaching and learning? Reading, Literacy, and Language, 37(1), 3-8.
New London Group, (1996). A pedagogy of multiliteracies: Designing social futures. Harvard Educational Review, 66(1), 60-92.
Somekh, B. (1995). The contribution of action research to development in social endeavours: a position paper on action research methodology. British Educational Research Journal, 21(3), 339-355.
Wyatt-Smith, C., & Elkins, J. (2012). Πολυτροπική ανάγνωση και κατανόηση σε διαδικτυακά περιβάλλοντα. Στο Φ. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Διεπιστημονικές προσεγγίσεις του γλωσσικού γραμματισμού: Από τη γνωστική προσέγγιση στο διευρυμένο πλαίσιο των νέων γραμματισμών, (σσ. 371-429). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Αϊδίνης, Α., & Γρόλλιος, Γ. (2007). Κριτικές παρατηρήσεις στο εγχειρίδιο του γλωσσικού μαθήματος της τρίτης τάξης του Δημοτικού Σχολείου. Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, 84, 43-53.
Αϊδίνης, Α., & Κωστούλη, Τ. (2001). Μοντέλα εγγραμματοσύνης: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτική πράξη. Virtual School, the Sciences of Education Online, 2(2-3).
Καραγιαννάκη, Ε. (2018). Κριτικός γραμματισμός και παραμύθι στην πρωτοσχολική ηλικία: Μια πρόταση γλωσσικής διδασκαλίας και η εφαρμογή της, δομημένη στις αρχές της κριτικής ανάλυσης λόγου. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.
Καραγιαννάκη, Ε. (σε εξέλιξη). Από την ανάγνωση των εικόνων στον κριτικό [πολύ]γραμματισμό: Διατροπικές προσεγγίσεις του γραμματισμού, στην πρώτη σχολική ηλικία. (Διδακτορική διατριβή, Π.Τ.Δ.Ε., Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, Ελλάδα).
Κιοσσές, Σ. (2021). Η αφηγηματική νοημοσύνη: εννοιολογικός προσδιορισμός και αξιοποίηση στην εκπαιδευτική διαδικασία. Έρευνα στην Εκπαίδευση, 10(1), 20-39. doi: https://doi.org/10.12681/hjre.25773
Κυπριώτης, Δ. (2006). Πολυτροπικότητα και γραπτά-εικονιστικά κείμενα. Ανακτήθηκε από http://multitasks.blogspot.gr/2006/09/blog-post.html
Κωστούλη, Τ., & Στυλιανού, Μ. (2014). Ο κριτικός γραμματισμός από τη θεωρία στην πράξη: εργαλεία δόμησης και αναστοχασμού νέων ταυτοτήτων και παιδαγωγικών πρακτικών. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα, 34, 273-286.
Μαλαφάντης, Κ. Δ., & Καρέλα, Γ. Α. (2012). Για μια ποιοτική εκπαίδευση: Οι τέχνες στην εκπαίδευση και η έννοια της διαφορετικότητας μέσα από την τέχνη. Στο Α. Τριλιανός, Γ. Κουτρομάνος, & Ν. Αλεξιόπουλος (Επιμ.), Πρακτικά πανελληνίου συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή: Τόμος Α΄. Η ποιότητα στην εκπαίδευση: Τάσεις και προοπτικές (σσ. 371-382). Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Μπαμπαλιούτας, Δ. (2007). Παραγωγή διδακτικού υλικού για την ανάπτυξη κριτικού οπτικού γραμματισμού μέσα από έντυπα διαφημιστικά κείμενα σε μαθητές/τριες ΣΤ΄ τάξης δημοτικού. (Μεταπτυχιακή διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, Ελλάδα). Ανακτήθηκε από http://ir.lib.uth.gr/handle/11615/14164
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011). Νέο σχολείο: Σχολείο 21ου αιώνα. Νέο πρόγραμμα σπουδών. (MIS: 295450). Ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g220WM
Παπαδημητρίου, Φ. (2010). Εισαγωγή: Η κοινωνική σημειωτική προσέγγιση της οπτικής επικοινωνίας. Στο Kress, G., & van Leeuwen, T. Η ανάγνωση των εικόνων: Η γραμματική του οπτικού σχεδιασμού. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, σσ. 41-62.
Παπαδημητρίου, Φ. (2012). Εισαγωγή: Παιδαγωγικό υπόβαθρο της έννοιας του γραμματισμού. Στο Φ. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Διεπιστημονικές προσεγγίσεις του γλωσσικού γραμματισμού: Από τη γνωστική προσέγγιση στο διευρυμένο πλαίσιο των νέων γραμματισμών. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, σσ. 11-22.
Στάμου, Α. Γ. (2011). Η κριτική ανάλυση λόγου των περιβαλλοντικών κειμένων: Προς μια κριτική γλωσσική επίγνωση. 12 Κείμενα για τη Γλωσσολογία: Πρακτικά των ετήσιων συναντήσεων του τομέα γλωσσολογίας. Πινακάτες Πηλίου: Κοντύλι, 179-193.
Χατζησαββίδης, Σ. (2003). Πολυγραμματισμοί και διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Στο Η γλώσσα και η διδασκαλία της (σσ. 189-196). Αφιερωματικός τόμος. Φλώρινα: Βιβλιολογείον.
Χοντολίδου, Ε. (1999). Εισαγωγή στην έννοια της πολυτροπικότητας. Γλωσσικός Υπολογιστής, 1, 115-118.