Κριτική θεώρηση των κοινωνιολογικών προσεγγίσεων  για τις ανισότητες στην εκπαίδευση

pdf (ελληνικά)
Publicado: Dec 1, 2022
DOI: https://doi.org/10.12681/plogos.31844
Ευδοκία Ζέρβα
a:1:{s:5:"el_GR";s:6:"ΕΑΠ";}
https://orcid.org/0000-0002-2193-7252
Resumen

Η παρούσα μελέτη αφορά στην κριτική προσπέλαση των κοινωνιολογικών προσεγγίσεων των ανισοτήτων στην εκπαίδευση.


Η πεποίθηση πως οι κοινωνικές ανισότητες αποτελούν προϊόν των επιδόσεων και των δυνατοτήτων του/της εκάστοτε μαθητή/τριας βασίζεται στον προβληματισμό για ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στη γνώση που αναπτύχθηκε από τον 18ο αιώνα. Ενώ ο δομικός  λειτουργισμός διακρίνει τις κοινωνικές ανισότητες σε ενδογενείς και σε εξωγενείς, και οι  φονξιοναλιστές αντιλαμβάνονταν τα εκπαιδευτικά συστήματα ως συστήματα κατάληψης θέσεων της κοινωνικής ελίτ και αποδοχής της αποτυχίας όσων αποκλείονται από αυτές, οι μαρξιστές ανακαλύπτουν μια αντιστοιχία μεταξύ εκπαίδευσης και απασχόλησης. Ο Althusser αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση σαν κυρίαρχο Ιδεολογικό Μηχανισμό του Κράτους που συντελεί καθοριστικά στην ιδεολογική αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος, άρα και των κοινωνικών ανισοτήτων.


Στη νεώτερη μαρξιστική οπτική οι θεωρίες της αντίστασης αντιλαμβάνονται το σχολείο ως πεδίο ανταγωνισμού, πάλης και διακήρυξης δημοκρατικών ιδεωδών. Οι θεωρητικοί της κριτικής παιδαγωγικής προτείνουν μια παιδαγωγική της αντίστασης και της διαφοράς που θα εναντιώνεται στη λογική ενός σχολείου όπου αναπαράγονται η ανισότητα, ο ρατσισμός και ο σεξισμός


Στη σύζευξη των αρχών της φονξιοναλιστικής και της μαρξιστικής θεωρίας η θεωρία του «μορφωτικού κεφαλαίου» αποδίδει  τις κοινωνικές ανισότητες μέσω της εκπαίδευσης στα επικρατούντα καπιταλιστικά πρότυπα και ιδεώδη. Αντίθετα, οι κοινωνιολόγοι της μικρο-ερμηνευτικής  οπτικής ισχυρίζονται ότι το σχολείο σαν κοινωνική κατάσταση συγκροτείται κατά τη διαδικασία μέσω της αλληλενέργειας (ή διαντίδρασης) μαθητών και δασκάλων, όπου συναντώνται και συμφύρονται τα πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά και όπου οι μαθητές διαμορφώνουν στρατηγικές αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων και, τελικά, αποκτούν κοινωνικές ταυτότητες.


Η μακρο-κοινωνιολογική και η μικρο-κοινωνιολογική ανάλυση συνδυάζονται στη δομοποίηση του Giddens, ο οποίος  χρησιμοποιεί τη θεσμική ανάλυση με την οποία αντιλαμβάνεται τις δομικές ιδιότητες των κοινωνικών συστημάτων ως αναπαραγόμενα χαρακτηριστικά τους και την ανάλυση της στρατηγικής συμπεριφοράς σύμφωνα την οποία τα δρώντα πρόσωπα συγκροτούν κοινωνικές σχέσεις αντλώντας δεδομένα από τις ίδιες δομικές ιδιότητες. Παρά την πληθώρα ερευνών και μελετών στο πεδίο των εκπαιδευτικών ανισοτήτων η μεγαλύτερη μερίδα του κοινωνικού συνόλου αγνοεί, και θα εξακολουθεί να αγνοεί, πως η πρόοδος και η επιτυχία συγκεκριμένων ανθρώπων δεν αποτελεί απόρροια της αξίας τους αλλά συνδέονται με ένα πλέγμα πολιτιστικών συνιστωσών, των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και των οικονομικών πόρων και εξαρτώνται από το επίπεδο πρόσβασης και διάθεσης αυτών.


 


 

Article Details
  • Sección
  • Articles
Creative Commons License

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-SinDerivadas 4.0.

Οι Συγγραφείς που δημοσιεύουν εργασίες τους σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους:

  1. Οι Συγγραφείς διατηρούν τα Πνευματικά Δικαιώματα και χορηγούν στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης, ενώ ταυτόχρονα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας προστατεύονται σύμφωνα με την χρήση άδειας που υιοθετεί ο «Παιδαγωγικός Λόγος - Περιοδική Έκδοση για τις Επιστήμες του Ανθρώπου και την Εκπαίδευση» : Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 (CC BY-NC-ND). Αυτή η άδεια επιτρέπει στους άλλους να έχουν πρόσβαση στο έργο και να το μοιράζονται με άλλους, εφόσον κάνουν αναφορά σε αυτό, ωστόσο δεν μπορούν να το αλλάξουν με κανένα τρόπο ούτε να το χρησιμοποιούν για εμπορική χρήση.
  2. Οι συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές και πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για τη μη αποκλειστική διανομή της εργασίας, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό αυτό (π.χ. κατάθεση σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την προϋπόθεση της αναγνώρισης και την αναφοράς της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό το περιοδικό.
  3. Το περιοδικό επιτρέπει και ενθαρρύνει τους συγγραφείς να καταθέτουν τις εργασίες τους μέσω διαδικτύου (π.χ. σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή στους προσωπικές τους ιστοσελίδες) πριν και μετά από τις διαδικασίες της δημοσίευσης, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγική ανταλλαγή ιδεών και σκέψεων, καθώς επίσης και σε γρηγορότερη και μεγαλύτερη χρήση και ευρετηρίαση της δημοσιευμένης εργασίας
Descargas
Los datos de descargas todavía no están disponibles.
Biografía del autor/a
Ευδοκία Ζέρβα, a:1:{s:5:"el_GR";s:6:"ΕΑΠ";}

Η Ευδοκία Ζέρβα είναι δασκάλα, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο  («Σπουδές στην Εκπαίδευση») και από το Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος («Διοίκηση Σχολικών Μονάδων»).

Citas
ALEGRE, M. À., & BENITO, R. (2012). ‘The best school for my child? Po-sitions, dispositions and inequalities in school choice in the city of Barcelona. British Journal of Sociology of Education, 33(6), 849-871.
ΑΛΕΞΙΟΥ, Θ. (2006). Εργασία, εκπαίδευση και κοινωνικές τάξεις. Το ιστο-ρικο-θεωρητικό πλαίσιο. (2η έκδοση). Αθήνα: Παπαζήση.
ALTHUSSER, L. (1999). Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κρά-τους (μτφ. Ξ. Γιαταγάνας). Στο: Θέσεις (1964 – 1975). (σελ. 69 – 121). Αθήνα: Θεμέλιο. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1970).
ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. (2008). Οι κλασσικοί της κοινωνιολογίας. Κοινωνι-κή θεωρία και νεότερη κοινωνία. Αθήνα: Σαββάλας.
APPLE, M. (2002). Εκσυγχρονισμός και συντηρητισμός στην εκπαίδευση (μτφ. Μ. Δεληγιάννη). Αθήνα: Μεταίχμιο. (έτος έκδοσης πρωτοτύ-που 2001).
ARIES, P. (1990). Αιώνες παιδικής ηλικίας (μτφ. Γ. Αναστοπούλου). Αθή-να: Γλάρος. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1960).
ΑΡΧΑΚΗΣ, Α. & ΚΟΝΔΥΛΗ, Μ. (2002). Εισαγωγή σε ζητήματα κοινωνιο-γλωσσίας. Αθήνα: Νήσος.
BALIBAR, E. (2003). Σχετικά με τις θεμελιώδεις έννοιες του ιστορικού υ-λισμού (μτφ. Δ. Δημούλης) Στο: Δ. Δημούλης (επιμ.), Να διαβά-σουμε το Κεφάλαιο. (σελ. 455 – 602). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1996).
BALL, S., & YOUDELL, D. (2008). Η κρυφή ιδιωτικοποίηση της δημόσιας εκπαίδευσης (μτφ. Β. Παππή). Αθήνα: ΙΠΕΜ-ΔΟΕ – Εκπαιδευτική Διεθνής.
BAUMAN, Z. (2009). Ρευστοί καιροί. Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας (μτφ. Κ. Γεώρμας). Αθήνα: Μεταίχμιο. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2007).
BECKER, H. (1997). Κοινωνικο-ταξικές παραλλαγές στη σχέση δασκάλου – μαθητή. Στο: Γ. Μιχαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 424 – 441). Θεσσαλονίκη: Εκ-δοτικός οίκος Κυριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1952).
BLACKLEDGE, D. & HUNT, B. (1994). Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης (μτφ. Μ. Δεληγιάννη). Αθήνα: Μεταίχμιο. (έτος έκδοσης πρωτοτύ-που 1985).
BOOCOCK, S. (1997). Το σχολείο ως κοινωνικό περιβάλλον για μάθηση: Κοινωνική οργάνωση και μικρο-κοινωνική διαδικασία στην εκπαί-δευση. Στο: Γ. Μιχαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 239 – 291). Θεσσαλονίκη: Εκ-δοτικός οίκος Κυριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1973).
BOURDIEU, P., & PASSERON, J. C. (2014). Η αναπαραγωγή. Στοιχεία για μια θεωρία του εκπαιδευτικού συστήματος. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
BOWLES, S., & GINTIS, H. (1985). Πέρα από την εκπαιδευτική δύση: το μεγάλο αμερικανικό όνειρο εξατμίζεται. Στο: Ά. Φραγκουδάκη (ε-πιμ.), Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Θεωρίες για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο. (σελ. 469 – 491). Αθήνα: Παπαζήση. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1976).
BOWLES, S., & GINTIS, H. (2002). Schooling in capitalist America revis-ited. Ανακτήθηκε από
http://www.umass.edu/preferen/gintis/soced.pdf στις 16.1. 2014.
ΓΙΑΒΡΙΜΗΣ, Π. & ΦΕΡΕΝΤΙΝΟΥ, ΟΥ. (2022). Επείγουσα απομακρυσμένη εκπαίδευση στην εποχή της καραντίνας. Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επιστήμες Αγωγής, τ. 1/2022
COLLINS, J. (2009). Social reproduction in classrooms and schools. An-nual review of Anthropology, 38(1), 33-48.
ΓΡΟΛΛΙΟΣ, Γ. (2008). Κοινωνική δικαιοσύνη και δημόσια παιδαγωγική. Ανακοίνωση στο 5ο επιστημονικό συνέδριο ιστορίας εκπαίδευσης, Πάτρα. Ανακτήθηκε από http://www.eriande. elemedu.upatras.gr/
DALE, R. (1997). Φαινομενολογικές προοπτικές και η κοινωνιολογία του σχολείου. Στο: Γ. Μιχαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 292 – 310). Θεσσαλονίκη: Εκ-δοτικός οίκος Κυριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1974).
DREEBEN, R. (1997). Η συνεισφορά της σχολικής διαδικασίας στην εκμά-θηση κανόνων: ανεξαρτησία, επίτευγμα, καθολικότητα, μερικότη-τα. Στο: Γ. Μιχαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοι-νωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 195 – 230). Θεσσαλονίκη: Εκδοτι-κός οίκος Κυριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1968).
DURKHEIM, E. (2013). Εκπαίδευση και κοινωνιολογία (μτφ. Ε. Στασινο-πούλου). Αθήνα: Γρηγόρη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1973).
DURU-BELLAT, M. (2015). Les inégalités sociales à l'école: genèse et mythes. Presses universitaires de France.
FAUCONNET, P. (2013). Εισαγωγή. Στο: E. Durkheim, Εκπαίδευση και κοινωνιολογία (μτφ. Ε. Στασινοπούλου). Αθήνα: Γρηγόρη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1973).
GIDDENS, A. (1989). Εισαγωγή στην κοινωνιολογία (μτφ. Ν. Τριανταφυλ-λοπούλου). Αθήνα: Οδυσσέας. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1982).
GIDDENS, A. (1997). Θεωρία δομοποίησης και εμπειρική έρευνα. Στο: Γ. Μιχαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 509 – 533). Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός οίκος Κυ-ριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1984).
GIDDENS, A. (2013). The third way: The renewal of social democracy. John Wiley & Sons.
GIROUX, H. (1983). Theories of reproduction and resistance in the new sociology of education: a critical analysis. Harvard Educational Review, 53, 257 – 293. Ανακτήθηκε από https://www. academ-ia.edu/3638580/ στις 2.2.2014.
HARGREAVES, D. (1997). Αντιδράσεις στην ετικετοποίηση. Στο: Γ. Μι-χαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 489 – 507). Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός οίκος Κυ-ριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1976).
ΘΑΝΟΣ, Θ. (2012). Εκπαίδευση και κοινωνική αναπαραγωγή στη μεταπο-λεμική Ελλάδα (1950-2010). Ο ρόλος της ανώτατης εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός οίκος Κυριακίδη.
ΚΑΝΤΖΑΡΑ, Β. (2009). Ο σύγχρονος ρόλος της εκπαίδευσης στην κοινω-νία. Στο: Κ. Τάτσης (επιμ.), Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία – Πρακτικά Α΄ Πανελληνίου Συνεδρίου (σελ. 24 - 43). Αθήνα.
ΚΕΛΠΑΝΙΔΗΣ, Μ. (2002). Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Θεωρίες και πραγματικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
ΚΟΝΤΟΥ, Α. (2012). Κριτική θεωρία και εκπαίδευση. Αθήνα: Ι. Σιδέρης.
LYOTARD J. – F. (1988). Η μεταμοντέρνα κατάσταση (μτφ. Κ. Παπαγιώρ-γη). Αθήνα: Γνώση. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1979).
MARX, K. (2002). Το κεφάλαιο. Κριτική της πολιτικής οικονομίας (Τόμ. Α΄) (μτφ. Π. Μαυρομμάτης). Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή. (έτος έκδο-σης πρωτοτύπου 1867).
ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Δ. (1999, Νοέμβριος). Παγκοσμιοποίηση, κοινωνία της γνώ-σης και δια βίου εκπαίδευση. Οι νέες ορίζουσες του εκπαιδευτικού έργου. Ανακοίνωση στο Θ΄ Διεθνές Παιδαγωγικό Συνέδριο. Βόλος. Ανακτήθηκε από: http://users.uoa.gr/~dmatth/pdf/A0001.pdf στις 3.9.2022.
MELLON, R. (2010). Κλινική ψυχομετρία. Αθήνα: Πεδίο.
MICHEA, J. – C. (2002). Η εκπαίδευση της αμάθειας και οι σύγχρονες συνθήκες της (μτφ. Α. Ελεφάντης). Αθήνα: Βιβλιόραμα (έτος έκ-δοσης πρωτοτύπου 1999).
ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Γ, (1997). Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιο-λογικές προοπτικές. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός οίκος Κυριακίδη.
MOORE, R. (2004). Education and society: Issues and explanations in the sociology of education. Polity.
ΜΥΛΩΝΑΣ, Θ. (1999). Παιδευτικές στρατηγικές και πρακτικές οικογε-νειών διαφορετικών κοινωνικών κατηγοριών. Στο: Χ. Κωνσταντί-νου & Γ. Πλειός (επιμ.), Σχολική αποτυχία και κοινωνικός αποκλει-σμός. Αιτίες, συνέπειες και αντιμετώπιση. Πρακτικά του Η΄ διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου. (σελ. 427 – 446). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
ΜΥΛΩΝΑΣ, Θ. (1980). Κοινωνική αναπαραγωγή στο σχολείο. Θεωρία και εμπειρία. Αθήνα: Αρμός.
ΜΥΛΩΝΑΣ, Θ. (1982). Η αναπαραγωγή των κοινωνικών τάξεων μέσα από τους σχολικούς μηχανισμούς. Αθήνα: Γρηγόρη.
ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗ, Μ. (2012). Μορφές αποσχολειοποίησης και o ρόλος του σχολείου στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Ηώς, 3, 74 – 91.
ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Σ. - Μ. (2005). Θεωρητικά ζητήματα στην κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Αθήνα: Gutenberg.
ΠΑΝΤΑΖΗΣ, Α. (2012). Ελευθερία και αγωγή στον Αιμίλιο του J. J. Rousseau. Αθήνα: Γρηγόρη.
PARSONS, T. (1985). Η σχολική τάξη ως κοινωνικό σύστημα: μερικές από τις λειτουργίες της στην αμερικάνικη κοινωνία. Στο: Ά. Φρα-γκουδάκη (επιμ.), Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Θεωρίες για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο (σελ. 249 – 279). Αθήνα: Παπα-ζήση. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1959).
ΠΑΥΛΙΔΗΣ, Π. (2000). Το Κοινωνικό Συμβόλαιο ως θεωρία του κοι-νωνικού γίγνεσθαι και ως ιδεώδες. Ουτοπία, 41, 37 – 48.
ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, Γ. (2012) Εισαγωγή του επιμελητή. Στο: P. Willis, Μαθαί-νοντας να δουλεύεις. Πώς τα παιδιά εργατικής προέλευσης επιλέγουν δουλειές της εργατικής τάξης (μτφ. Υ. Κοσμά). (σελ. 25 – 74). Αθή-να: Gutenberg.
ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ, Ι. (2000). Εισαγωγή στην παιδαγωγική επιστήμη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
QUEIROZ, J. – M. (2000). Το σχολείο και οι κοινωνιολογίες του (μτφ. Ι. Χριστοδούλου & Γ. Σταμέλος). Αθήνα: Gutenberg. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1995).
SHARP, P. & GREEN, A. (1997). Κοινωνική στρωμάτωση στη σχολική τά-ξη: ένας ιδεατός τύπος. Στο: Γ. Μιχαλακόπουλος, Το σχολείο και η σχολική τάξη. Κοινωνιολογικές προοπτικές. (σελ. 442 – 457). Θεσ-σαλονίκη: Εκδοτικός οίκος Κυριακίδη. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1983).
SOËTARD, Μ. (2000). Jean-Jacques Rousseau. Στο: J. Houssaye (επιμ.), Δεκαπέντε παιδαγωγοί. Σταθμοί στην ιστορία της παιδαγωγικής σκέ-ψης (μτφ. Δ. Καρακατσάνη) (σελ. 23 – 41). Αθήνα: Μεταίχμιο. (έ-τος έκδοσης πρωτοτύπου 1994).
SPYRELLIS, S. (2015). Social space and educational outcomes in Athens. Cybergeo: European Journal of Geography.
ΣΤΑΜΕΛΟΣ, Γ. (1999). Κοινωνικός αποκλεισμός και μαθητική διαρροή από την υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα: Μύθοι και πραγ-ματικότητα. Στο: Χ. Κωνσταντίνου & Γ. Πλειός (επιμ.), Σχολική αποτυχία και κοινωνικός αποκλεισμός. Αιτίες, συνέπειες και αντιμε-τώπιση. Πρακτικά του Η΄ διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου. (σελ. 303 - 318). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
TIMASHEFF, N.S. & THEODORSON, G.A. (1983). Ιστορία των κοινωνιολο-γικών θεωριών (μτφ. Δ.Γ. Τσαούσης). Αθήνα: Gutenberg. (έτος έκ-δοσης πρωτοτύπου 1976).
ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, Κ. (2010). Η επινόηση της ετερότητας. «Ταυτότητες» και «διαφορές» στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα: Καστανιώ-της.
ΦΑΚΟΥ, Α. (2015). Όταν είσαι γονιός από την τάξη τη δική μας...: ταξικές διαφοροποιήσεις των οικογενειακών μορφωτικών πρακτικών (Doc-toral dissertation, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθη-νών (ΕΚΠΑ). Σχολή Κοινωνικών Επιστημών. Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία).
ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ, Α. (1985). Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Θεωρίες για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο. Αθήνα: Παπαζήση.
ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ, Α. (2001). Η κοινωνική ανισότητα στην εκπαίδευση. Στο: Θ. Δραγώνα, Ε. Σκούρτου, & Α. Φραγκουδάκη, Εκπαίδευση: Πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικές ανισότητες (Τόμ. Α) (σελ. 81 - 165). Πάτρα: ΕΑΠ.
ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, Ν. (2010Β). Κοινωνικές ανισότητες, εκπαίδευση και απα-σχόληση. Το διακύβευμα μιας ρεαλιστικής πολιτικής διασύνδεσης της εκπαίδευσης με την απασχόληση. Στο: Σ. Κονιόρδος, & Ν. Φωτόπουλος (επιμ.), Φτώχια, ανισότητες και εκπαίδευση στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα: ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ.
WALLERSTEIN, I. (2009). Για να καταλάβουμε τον κόσμο μας. Εισαγωγή στην ανάλυση των κοσμοσυστημάτων (μτφ. Σπ. Μαρκέτος). Θεσσα-λονίκη: Θύραθεν. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2004).
WILLIS, P. (2012). Μαθαίνοντας να δουλεύεις. Πώς τα παιδιά εργατικής προέλευσης επιλέγουν δουλειές της εργατικής τάξης (μτφ. Υ. Κοσμά). Αθήνα: Gutenberg. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1977).