Στον απόηχο της ύπόθεσης Ντρέυϕους στην Ελλάδα

Περίληψη

ΣΤο ΓύρΙΣΜΑ από τον 19ο προς τον 20ό αιώνα η ύπόθεση Ντρέυϕους που εκτυλίχθηκε στη Γαλλία –και από δικαστική μετατράπηκε πολύ γρήγορα σε πολιτική– είχε σημαντικότατο αντίκτυπο σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου. Αργότερα θεωρήθηκε μοντέλο για τον αγώνα υπέρ κάθε δίκαιης υπόθεσης. Εκτός πολλών άλλων παραμέτρων της η υπόθεση αυτή υπήρξε και ένα από τα ιδρυτικά γεγονότα του αντισημιτισμού στη νεωτερικότητα και ο λοχαγός Αλϕρέντ Ντρεϋϕύς το εμβληματικό πρώτο θύμα του νεωτερικού αντισημιτισμού που διαδέχθηκε τον χριστιανικό αντι-ιουδαϊσμό.

Το έναυσμα για να ασχοληθώ με το θέμα, που βρίσκεται χρόνια στην άκρη του μυαλού μου και για το οποίο είχαμε συζητήσει παλιότερα με τη ρένα πατρικίου, ήταν το συμπόσιο ‘προσλήψεις και χρήσεις των ϕυλετικών θεωριών στην Ελλάδα, 19ος και 20ός αιώνας’. Τα αρχικά ερωτήματά μου ήσαν: υπήρξε απόηχος της Υπόθεσης Ντρέυϕους στην Ελλάδα και ποιος ήταν αυτός; Πήρε έκταση το θέμα στον Τύπο; Επειδή η υπόθεση αυτή συνδέεται και με την ανάδυση του όρου ‘διανοούμενος’, για τον άνθρωπο των γραμμάτων που επιτελεί πλέον κοινωνική λειτουργία και παρεμβαίνει στα κοινά, άλλο ερώτημα είναι: είχαμε υπερασπιστές και κατήγορους του Ντρεϋϕύς ανάμεσα στους έλληνες διανοούμενους; Όσο για το ‘κατηγορώ’ του Ζολά, που καθιερώνει τον γάλλο συγγραϕέα ως στρατευμένο διανοούμενο, μεταϕράστηκε αυτό στην Ελλάδα, πότε και από ποιους και ποια ήταν η εμβέλειά του εδώ; Σε ορισμένα από αυτά τα ερωτήματα θα παρουσιάσω τις πρώτες ψηϕίδες που εντόπισα σε μια έρευνα που βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο.

Θα ξεκινήσω θυμίζοντας την ίδια την υπόθεση, το πώς αυτή εγγράϕεται στον αναδυόμενο νέο αντισημιτισμό, που διαδέχεται τον χριστιανικό αντι-ιουδαϊσμό του Μεσαίωνα, και πώς τον σημαδεύει. Στις παλιές προκαταλήψεις (θεοκτονία, τοκογλυϕία) προστίθενται κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα νέες, που αϕορούν τα τότε ϕλέγοντα ζητήματα –το έθνος, τη ϕυλή, την επανάσταση. καθώς στη Δυτική και στην κεντρική Ευρώπη δεν υπάρχουν πλέον νόμοι που να επιβάλλουν διακρίσεις, ο αντισημιτισμός ως ιδεολογία εκϕράζεται μέσα από κείμενα και μέσω της πολιτικής –αυτής ακριβώς της ιδεολογίας το εύρος και την εμβέλεια ανέδειξε η ύπόθεση Ντρέυϕους, μια υπόθεση που συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες δικαστικές πλάνες της σύγχρονης εποχής από νομική άποψη και θεωρείται βαρύνουσας σημασίας από ιστορική και πολιτική άποψη.