Ρυθμός και μουσικότητα στα προφορικά παιδικά ποιήματα και τραγούδια. Από το πλαίσιο της άτυπης εκπαίδευσης σε σύγχρονες διδακτικές προεκτάσεις.

PDF (ελληνικά)
Pubblicato: Nov 30, 2023
DOI: https://doi.org/10.12681/ppej.31665
Δημήτρης Εμμανουήλ Κόκκινος
Πανεπιστήμιο ΑΙγαίου
https://orcid.org/0000-0003-4104-6585
Ανθούλα Κολιάδη-Τηλιακού
Abstract

Τα παιδικά ποιήματα/τραγούδια της λαϊκής προφορικής παράδοσης αποτελούν μία μορφή διαχρονικής και οικουμενικής πολιτισμικής δημιουργίας που απασχολεί, εκτός από τους τομείς της εθνογραφικής έρευνας και των λαογραφικών σπουδών, κι εκείνους της παιδαγωγικής επιστήμης, της γλωσσολογίας και της μουσικολογίας. Η παρούσα μελέτη, βασιζόμενη σε ευρήματα της βιβλιογραφικής επισκόπησης, εστιάζει το ενδιαφέρον της στη σημασία και τον ρόλο που παίζει ο ρυθμός ως πρωτογενές στοιχείο των παιδικών ποιημάτων/τραγουδιών της λαϊκής προφορικής παράδοσης. Τα πορίσματα της μελέτης μέσα από παραδείγματα διαφορετικών γλωσσών, με έμφαση σε εκείνα της Ελληνικής, επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ενός παγκόσμιου κοινού κώδικα που συνδέει οργανικά δυο πρωτογενή στοιχεία της προφορικής ποιητικής των παιδιών τα οποία απαντώνται σε καθολικό επίπεδο και συνιστούν οικουμενικά χαρακτηριστικά: τον ρυθμό και τη μουσικότητα. Ο περίφημος «παιδικός ρυθμός», όπως τον αποκάλεσε ο Ρουμάνος εθνομουσικολόγος C. Brailoiu, ο οποίος και τον ανέδειξε πρώτος, είναι ένας δυαδικός ρυθμός που βασίζεται σε σειρές που διαρκούν όσο οκτώ  κτυπήματα ή οκτώ σύντομες συλλαβές. Η επιτέλεσή του στο πλαίσιο της προφορικότητας του προσδίδει έναν αυθόρμητο, βιωματικό και κιναισθητικό χαρακτήρα με ποικίλες παιδαγωγικές προεκτάσεις. Η ύπαρξη του παιδικού ρυθμού έχει κατά καιρούς απασχολήσει αρκετούς θεωρητικούς (Α. Arleo, Β. De Cornulier, S. Baud-Bovy) τόσο από γλωσσική όσο και από μουσικολογική άποψη. Η διερεύνηση και αποτύπωση του πολυδιάστατου χαρακτήρα της παιδικής προφορικής ποίησης παρέχει ικανά ερεθίσματα για περαιτέρω αξιοποίησή της στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς δύναται να την εμπλουτίσει με παιδαγωγικό υλικό και πρακτικές που συμβάλλουν στη γλωσσική, μουσική, και εν γένει πολιτισμική και κοινωνική καλλιέργεια των παιδιών.

Article Details
  • Sezione
  • Άρθρα
Creative Commons License

Questo lavoro è fornito con la licenza Creative Commons Attribuzione - Non commerciale - Condividi allo stesso modo 4.0 Internazionale.

Οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, δίνοντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ διατίθενται με άδεια Creative Commons 3.0 και σύμφωνα με την άδεια μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς και με δικαίωμα τροποποίησης μόνον με παρόμοια διανομή (αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο). To Εργαστήριο Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης διατηρούν το δικαίωμα να δημοσιεύουν, να αναπαραγάγουν, να παρουσιάζουν στο κοινό, να διανέμουν και χρησιμοποιούν άρθρα που δημοσιεύονται στο ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ σε οποιοδήποτε μέσο και μορφή είτε μεμονωμένα είτε ως μέρη συλλογικών  έργων, για όλο το χρόνο διάρκειας προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και για όλες τις χώρες του κόσμου. Αυτό περιλαμβάνει ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά, το δικαίωμα δημοσίευσης των άρθρων σε τεύχη του περιοδικού ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ & ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, αναπαραγωγής και διανομής μεμονωμένων αντιγράφων των άρθρων, αναπαραγωγής ολόκληρων των άρθρων σε άλλη έκδοση του Εργαστηρίου Παιδαγωγικών Ερευνών και Εφαρμογών του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και αναπαραγωγής και διανομής των άρθρων ή περίληψης αυτών με χρήση πληροφορικού συστήματος αποθετηρίου.

Downloads
I dati di download non sono ancora disponibili.
Biografia autore
Δημήτρης Εμμανουήλ Κόκκινος, Πανεπιστήμιο ΑΙγαίου

Ε.ΔΙ.Π., στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Riferimenti bibliografici
Αγαλιανού, Ο. (2021). Η μουσικοκινητική αγωγή Orff ως αφετηρία και προορισμός. Fagotto Books.
Αθανασιάδης, Ε. (1922). Άσματα παιγνιώδη Σάντας. Αρχείον του Πόντου, τ. 2. Εστία.
Αναγνωστόπουλος, Β.Δ. (1991). Λαϊκά τραγούδια & παιχνίδια για παιδιά. Ψυχογιός.
Αργυρίου, Μ., Τσούτσια-Λουλάκη, Ε., & Μαγαλιού, Μ. (2012α). Μουσική Α’ Δημοτικού. Βιβλίο Μαθητή. Εκδ. Ινστιτιούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων Διόφαντος.
Αργυρίου, Μ., Τσούτσια-Λουλάκη, Ε., & Μαγαλιού, Μ. (2012β). Μουσική Β’ Δημοτικού. Βιβλίο Μαθητή. Εκδ. Ινστιτιούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων Διόφαντος.
Arleo, Α. (1980). With a dirty, dirty dishrag on your mother's big fat toe: The coda in the counting-out rhyme. Western Folklore, 39(3), 211-222. https://doi.org/10.2307/1499802
Arleo, A. (1994). Vers l’analyse métrique de la formulette enfantine (Towards a metric analysis of children's rhymes). Poétique, 98, 153-169.
Arleo, A. (1997). Counting-out and the search for universals. Journal of American Folklore 110(438), 391-407. https://doi.org/10.2307/541665
Arleo, Α. (2013). Investigating the Universal Children’s Rhythm (UCR) Hypothesis: data, issues, perspectives. In Jean-Luc Leroy (dir.). Topicality of Musical Universals - Actualités des Universaux Musicaux (pp. 157-169), Editions des Archives Contemporaines.
Ατέσογλου, Ν. (2003). Το ελληνικό πρόσωπο του Carl Orff, Ρυθμοί, 36-37, 35-42.
Aubert, L. (1987). L’enfance de l’art ou l’art de l’enfance ? (The childhood of art or the art of childhood). Schweizerisches Archiv für Volkskunde, 83, 121-144.
Baucomont, J. (1958). Comptines et formulettes enfantines (Nursery and counting rhymes). Vie et langage, 70, 6-14.
Baud-Bovy, S. (1984). Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα.
Baucomont J., Guibat, F., Lucile, T., Pinon, R. & Soupault, P. (1970). Les comptines de langue française (French Nursery Rhymes). Seghers.
Βαφειάδου, Β. (1974). Ήθη και έθιμα Σωζοπόλεως, Λαογραφία, ΚΘ, 115-225.
Boratav, P.N. (1965). La poésie folklorique (Folk poetry). In L. Bazin, A. Bobaci, J. Deny, T. Iz. F. Gökbilgin, H. Scheel (Eds.), Philologiae Turcicae Fundamenta ΙΙ (pp. 90-128). Franz Steiner.
Brailoiu C. (1973). Problèmes d’ethnomusicologie (Problems of ethnomusicology). Minkoff.
Bravo-Villisante, C. (1979). Antologia de la literature infantil espanola (Anthology of Spanish children's literature) 3. Folklore. Escuela Espanola.
Burling, R. (1966). The Metrics of Children’s Verse: A Cross-Linguistic Study. American Anthropologist, 68(3), 1418-1441.
Bustarret, A. (1986). La mémoire enchantée pratique de la chanson enfantine de 1850 à nos jours (The enchanted memory of children's songs from 1850 to the present day). Enfance heureuse.
Γκενάκου, Ζ. (2003). Η ποίηση του λαού και ο παιδικός λόγος. Θεωρητικές προσεγγίσεις, ανθολόγιο, γλωσσικές δραστηριότητες. Πατάκη.
Γρηγορίου, Μ. (1994). Μουσική για παιδιά και για έξυπνους μεγάλους. Νεφέλη.
Choksy, L. (1974), The Kodály Method: Comprehensive Music Education from Infant to Adult. Prentice Hall.
Chukovsky, K. (1971). From two to five. University of California Press.
Δαμιανού, Ε. (1992). Το παραδοσιακό παιδικό τραγούδι στην Ελλάδα [Αδημοσίευτη Διπλωματική Εργασία]. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Δαμιανού, Ε. (2000). Το παραδοσιακό παιδικό τραγούδι στην Ελλάδα: μουσικολογική και λαογραφική προσέγγιση. Μουσική Εκπαίδευση, 7(2), 94-102.
Διονυσίου, Ζ. (2018). Η επικοινωνιακή μουσικότητα στα ελληνικά παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα, Μουσικοπαιδαγωγικά, 16, 49-68.
Δογάνη, Κ. (2012). Μουσική στην προσχολική αγωγή. Αλληλεπίδραση παιδιού – παιδαγωγού. Gutenberg.
De Cornulier, B. (1995). Art poétique: Musique et vers : sur le rythme des comptines (Poetic art: Music and verse: on the rhythm of nursery rhymes), in Recherches linguistiques, 11, 114-171.
Deliège, I., & Sloboda, J.Α. (Eds) (1996). Musical beginnings: Origins and development of musical competence. Oxford University Press.
Despringre, A-M. (Ed.) (1997). Chants enfantins d’Europe: Systèmes poético-musicaux de jeux chantés (France, Espagne, Chypre, Italie). (Children's songs from Europe: poetic-musical systems of sung games (France, Spain, Cyprus, Italy). L’Harmattan.
Ελύτης, Ο. (2002). Ποίηση. Ίκαρος.
Ekrem, C. (1990). Räkneramsor bland finlandssvenska barn (Counter rhymes among Finnish-Swedish children). Svenska litteratursällskapet i Finland.
Enzensberger, Η. M. (2012). Allerleirauh Viele schöne Kinderreime (Allerleirauh Many beautiful nursery rhymes). Insel.
Ferrero, L. (1991). 100 Juegos infantiles de la tradicion popular Costarricense (100 Children's games of the Costa Rican popular tradition). Centro Nacional para el Desarrollo de la Mujer y la Familia.
Gordon, E.E. (1997). Learning sequences in music. GIA Publications, Inc.
Hallam, S. (2016). Musicality. Ιn G.E. McPherson (Ed.), The child as Musician: a handbook of musical development (pp. 67-80). Oxford University Press.
Hargreaves, D. (2004). Η αναπτυξιακή ψυχολογία της μουσικής (Έ. Μακροπούλου, Μετ.). Oxford University Press.
Joisten A. (1999). Comptines, formulettes, rondes et chansons recueillies à Gap (Rhymes, formulas, rounds and songs collected in Gap) (Hautes-Alpes) en 1958. Le Monde alpin et rhodanien. Revue régionale d’ethnologie, 4, 69-92.
Καρακίτσιος, Α. (2012). Περί παιδικής λογοτεχνίας. Ζυγός.
Καρύκη, Μ., & Αγαλιανού, Ο. (2019). Ελληνικά παραδοσιακά παιγνιδοτράγουδα: από την κοινότητα στη σχολική τάξη. Στο Θ. Ράπτης & Δ. Κόνιαρη (Επιμ.), Μουσική Εκπαίδευση και Κοινωνία: νέες προκλήσεις, νέοι προσανατολισμοί. Πρακτικά 8ου Συνεδρίου της Ε.Ε.Μ.Ε. (σσ. 178–186). Ε.Ε.Μ.Ε.
Κλιάφα, Μ., & Βαλάση, Ζ. (2000). Ας παίξουμε πάλι. Κέδρος.
Κολιάδη–Τηλιακού, Α. (2019). Το αυθόρμητο τραγούδι στην πρώιμη παιδική ηλικία: Μαθησιακές και κοινωνιολογικές προεκτάσεις. Στο Μ. Αργυρίου & Α. Τριανταφυλλάκη (Eds.), Προς μια παιδαγωγική της πρώιμης παιδικής ηλικίας: Θεωρίες και πρακτικές στην εκπαίδευση. Μουσική σε πρώτη βαθμίδα (σσ. 50-63), Θεματική περιοδική έκδοση ΕΕΜΑΠΕ, 18.
Κολιάδη-Τηλιακού, Α., & Ζάχαρη, Α. (2020). Το αυτοσχέδιο τραγούδι παιδιών σχολικής ηλικίας μέσα από το C. Orff-Schulwerk: Μια εκπαιδευτική έρευνα δράσης. Μουσικοπαιδαγωγικά, ΕΕΜΕ, 18, 40-56.
Kokkinos, D. (2002). Approches pédagogiques de la chanson populaire grecque pour enfants (Pedagogical approaches to Greek folk songs for children) [Unpublished Doctoral dissertation], Université de sciences humaines Marc Bloch.
Κουλεντιανού, Μ. (Επιμ.) (1994). Νανουρίσματα, Ταχταρίσματα, παινέματα, πρωτοβαδίσματα, χελιδονίσματα, ξορκίσματα-γιατροσόφια, καλλικάντζαροι-νεράιδες, παιχνίδια, κάλαντα, γλωσσοδέτες, αινίγματα, σπαζοκεφαλιές. Θυμάρι.
Κυριακίδης, Σ. Π. (1922). Ελληνική Λαογραφία. Μέρος Α΄: Μνημεία του λόγου. Σακελλαρίου.
Laffay, Α. (1970). Anatomie de l’humour et du nonsense (Anatomy of humor and nonsense). Masson et Cie.
Λουκάτος, Δ. Σ. (1978). Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία. Μ.Ι.Ε.Τ.
Μακροπούλου, Ε. & Βαρελάς, Δ. (2005). Τραγουδώντας λέξεις: Από τη θεωρία στην…τάξη. Fagotto Books.
Labussière, A. (1976). Rythme enfantin, pentatonismes et giusto syllabique dans les créations mélodiques des enfants (Children's rhythms, pentatonisms and syllabic giusto in children's melodic creations). Revue de musicologie, LXII (1), 25-85.
Μερακλής, Μ. (1993). Έντεχνος λαϊκός λόγος. Καρδαμίτσα.
Moog, H. (1976). The development of musical experience in children of preschool age. Psychology of Music, 4(2), 38-45.
Ντάτση, Ε. Α. (2004). Η ποιητική του λαϊκού πολιτισμού. Βιβλιόραμα.
Ong, W. J. (1997). Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη. Π.Ε.Κ.
Opie, I. & Opie, P. (1951). The Oxford dictionary of nursery rhymes, Oxford University Press.
Opie, I. & Opie, P. (1959). The Lore and Language of Scoolchildren. Oxford University Press.
Opie, I. & Opie, P. (1973). The Oxford Book of Children’s Verse. Oxford University Press.
Orff, C. & Keetman, G. (1952). Orff – Schulwerk: Music for Children (Μ. Murray trad.). Schott Editions.
Παλάζη, Χ. (1995). Φεγγαράκι μου λαμπρό! Λαϊκά τραγούδια και παιχνίδια. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Πολίτης, Ν. (1975). Λαογραφικά Σύμμεικτα (τ. Β΄). Ακαδημία Αθηνών.
Reimer, B. (2003). A philosophy of music education: Advancing the vision. Pearson Education, Inc.
Σαράλης, Γ. (1991). Νεοελληνική μετρική. Εστία.
Σαρεγιάννη, Φ. (1953) (Επιμ.). Νανουρίσματα, ταχταρίσματα, παιχνιδάκια. Νεοελληνική Βιβλιοθήκη.
Σηφάκης, Γ.Μ. (1988). Για μια ποιητική του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού. Π.Ε.Κ.
Σουλιώτης, Μ. (1995). Αλφαβητάριο για την ποίηση. Δεδούση.
Σταύρου, Θ. (1992). Νεοελληνική μετρική. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Στεφόπουλος, Α. Π. (1972). Παιδικά παραδοσιακά παιχνίδια από τη Χρυσή Καστοριάς. Μακεδονικά, 12, 361-423. doi:https://doi.org/10.12681/makedonika.1014
Small, Ch. (1998). Musicking: the meanings of performing and listening. Wesleyan University Press.
Swanwick, K. (1999). Teaching music musically. Routledge.
Teplov, B. M. (1966). Psychologie des aptitudes musicales (Ψυχολογία μουσικών ικανοτήτων). Presses universitaires de France.
Todorovic-Strahl, P. (1987). Parole in ritmo: Testi fromalizzati della Svizzera italiana Ninne nanne, rime, filastrocche, conte e scioglilingua (Words in Rhythm: Fromalised Texts from Italian-speaking Switzerland Lullabies, rhymes, nursery rhymes, counts and tongue twisters). Societa svizzera per le tradizioni popolari.
Tremouroux-Kolp, O. (2000). Le chemin des comptines (The nursery rhyme trail). Labor.
Τσούτσια-Λουλάκη, Ε. (2006α). Γιορτές & Έθιμα της Άνοιξης. Περιοδική Έκδοση ΕΕΜΑΠΕ, Μουσική σε Πρώτη Βαθμίδα, 1, 33-51.
Τσούτσια-Λουλάκη, Ε. (2006β). Έθιμα…με φθινοπωρινή αύρα. Περιοδική Έκδοση ΕΕΜΑΠΕ, Μουσική σε Πρώτη Βαθμίδα, 2, 88-92.
Χατζητάκη-Καψωμένου, Χ. (1984). Δημοτικό τραγούδι: όροι για μιαν ένταξη στη νεοελληνική ζωή. Πολίτης, 67-68, 44-45.