The distinctive features of school culture in Greece: theoretical approach and research documentation
Published:
Aug 26, 2024
Keywords:
school culture Greek public schools common and idiosystatic elements culture orientations
Abstract
In the context of the research effort to map the culture of the Public School in Greece, elements of school culture were sought that concern on the one hand the functioning of the Greek social and educational system (common in public schools: perception of bureaucratic organization of the Greek public school and Greek education, views on the school, the education and the teacher) and on the other hand the peculiarity of each school unit and its relatively autonomous action (idiosyncratic/distinctive of each school unit: idiographic characteristics of the school unit, deviations in dealing with the human factor, in utilization of opportunities and in internal goal-setting). Τhe mixing of common and idiosyncratic elements was revealed, the unique combination of which gives the uniqueness of the composition of each school culture. In fact, the degree of presence of these elements in each of the two culture orientations that emerged (through a quantitative investigation of the possibility for a typological classification of the school culture in Greece) differs: the idiosyncratic elements outweigh the common ones in the predominant orientation of the anthropocentric-open-collaborative culture with more intense energy, while the common elements outweigh the idiosyncratic ones in the rarer orientation of the bureaucratic-closed culture, with more obvious sluggishness. The qualitative investigation of the subject was based on the Individual Case Study of 12 school units (special sample of the research), through a comparative and combined view per school unit of quantitative data (from the Questionnaire of the general sample) and qualitative data (from the individual and group Ιnterviews of educators: Principals and Teachers).
Article Details
- How to Cite
-
Lalioti, E., & Koutouzis, M. (2024). The distinctive features of school culture in Greece: theoretical approach and research documentation. Hellenic Journal of Research in Education, 13(1), 169–189. https://doi.org/10.12681/hjre.37514
- Issue
- Vol. 13 No. 1 (2024)
- Section
- Articles
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a CC-BY-NC-SA that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g. post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (preferably in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
Downloads
Download data is not yet available.
References
Argyris, C., & Schön, D. A. (1978). Organizational Learning: A Theory of Action Perspective. Reading, Mass: Addison-Wesley.
Bascia, N., & Hargreaves, A. (2000). Teaching and Leading on the Sharp Edge of Change. In: Bascia, N. & Hargreaves, A. (Eds.), The Sharp Edge of Educational Change. London: Routledge/Falmer Press. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (01/03/2021).
Bell, J. (1999). Μεθοδολογικός σχεδιασμός παιδαγωγικής και κοινωνικής έρευνας. Οδηγός για φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες. Μετάφραση: Α.-Β. Ρήγα. Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg.
Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (1999). Diagnosing and changing organizational culture. Reading: Addison-Wesley.
Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (2006). Diagnosing and changing organizational culture: Based on the Competing Values Framework. Revised Edition. San Francisco: The Jossey-Bass Business & Management Series.
Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (2011). Diagnosing and changing organizational culture: Based on the Competing Values Framework. Revised Edition. San Francisco: The Jossey-Bass Business & Management Series.
Cisco Webex Meetings. Ηλεκτρονική εφαρμογή τηλεδιασκέψεων. Για τους Έλληνες Εκπαιδευτικούς διαθέσιμη ηλεκτρονικά.
Cohen, L., & Manion, L. (1994). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Μετάφραση: Χ. Μητσοπούλου, Μ. Φιλοπούλου. Αθήνα, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Collaborative Action Research Network [CARN] (2009). “The International teacher Leadership project” a case of international action research. [Paper]. 33rd Conference of the Collaborative Action Research Network. Athens, Greece, 30th October -1st November 2009. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (20/07/2018).
Creswell, J. (2016).Η Έρευνα στην Εκπαίδευση. Σχεδιασμός, Διεξαγωγή και Αξιολόγηση Ποσοτικής και Ποιοτικής Έρευνας. 2η Ελληνική Έκδοση. Μετάφραση: Ν. Κουβαράκου. Επιμέλεια: Χ. Τσορμπατζούδης. Αθήνα, Εκδόσεις Ίων.
Day, C. (2003). Η Εξέλιξη των Εκπαιδευτικών. Οι προκλήσεις της Δια Βίου Μάθησης. Μετάφραση: Α. Βακάκη. Αθήνα, Εκδόσεις Τυπωθήτω.
Flores, M. A. (2019). Leading and teaching in times of intensive school reform: from compliance and survival to resistance and reinvention. [Ομιλία]. ΙΣΤ΄ Διεθνές Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος (Π.Ε.Ε.): «Το σχολείο στη δημοκρατία. Η δημοκρατία στο σχολείο.». Διοργάνωση: Π.Ε.Ε. και Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών (Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ειδικής Αγωγής, Προσχολικής Εκπαίδευσης) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. 29/11-01/12/2019, Βόλος. Στην ιστοσελίδα του Συνεδρίου διαθέσιμη η περίληψη (σσ. 14-15) (24/07/2020).
Geertz, C. (1973). Τhe interpretation of cultures. Selected essays. New York: Basic Books, Inc.. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (16/10/2016).
Hutchings, N. (2006). Structure, culture and power in educational change. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (01/03/2021).
Iordanides, G.,Tsakiridou, H., & Balasi, Ai. (2015). Greek primary schools' organisational culture: An empirical study [online]. Leading and Managing: Journal of the Australian Council of Educational Leaders, 21(1) pp. 86-104. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά(02/05/2018).
Javeau, C. (1996). Η έρευνα με ερωτηματολόγιο. Το εγχειρίδιο του καλού ερευνητή. Μετάφραση: Κ. Τζανόνε-Τζώρτζη. Αθήνα, Εκδόσεις Τυπωθήτω.
Law, S. &Glover, D. (2000). Educational Leadership and Learning: Practice, Policy and Research. Buckingham & Philadelphia: Open University Press. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (01/03/2021).
Lumby, J. & Foskett, N. (2008). Leadership and Culture. Στο: Lumby, J., Crow, C., & Pashiardis, P. (2008). International Handbook on the Preparation and Development of School Leaders. (pp. 43-60). New York: Routledge. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (08/11/2017).
Luscher, Μ. (1978). Χρωμο-τεστ. Πρωτότυπο τεστ για τη διερεύνηση της προσωπικότητάς σας δια μέσου των χρωμάτων. Μετάφραση: Κ. Παπαγιάννης. Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη.
Maslowski, R. (2001). School Culture and School Performance. (Ph.D. Thesis). University of Twente. Enschede. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (05/10/2016).
Morgan, G. (2006). Images of organization. Thousand Oaks: Sage. Διαθέσιμo ηλεκτρονικά (17/10/2016).
Organisation for Economic Co-operation and Development [O.E.C.D.] (2018). Reviews of National Policies for Education. Education for a Bright Future in Greece. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (02/05/2018). HExecutive Summary της Έκθεσης του ΟΟΣΑ για την Εκπαίδευση στην Ελλάδα διαθέσιμη ηλεκτρονικά (02/05/2018).
Peterson, K. D. (2002). Positive or negative? Journal of Staff Development, 23(3), pp. 10-15. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (05/10/2016).
Peterson, K. D.(2008). Shaping Positive School Cultures for the 21st Century. University of Wisconsin-Madison. [Κείμενο παρουσίασης]. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (06/05/2017).
Peterson, K. D.,& Deal, T. E. (1998). How leaders influence the culture of schools. Educational Leadership 56(1), pp. 28-30. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (19/11/2017).
Raman, A., Tse Ying, L., & Khalid, R. (2015).The Relationsip between Culture and Organizational Commitment among Chinese Primary School Teachers. Mediterranean Journal of Social Sciences 6(2). Διαθέσιμο ηλεκτρονικά(12/11/2016).
Robbins, S. P. (2005). Organizational Behavior. 11th Edition. International Edition. Pearson. New Jersey: Prentice Hall.
Robson,C. (2010). Η έρευνα του πραγματικού κόσμου. Ένα μέσον για κοινωνικούς επιστήμονες και επαγγελματίες ερευνητές.2ηΈκδοση. Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg.
Schein, E. H.(1985). Organizational culture and leadership. A Dynamic View. San Francisco: Jossey-Bass.
Schein, E. H. (1990). Organizational Culture. Sloan School of Management, Massachusetts Institute of Technology. American Psychologist, 45(2), pp. 110-119. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (20/11/2016).
Schein, E. H. (1992). Organizational Culture and Leadership. 2nd Edition. San Francisco: Jossey-Bass.
Schein, E. H.(1999). The Corporate Culture Survival Guide. 1st Edition. San Francisco: Jossey-Bass.
Schein, E. H. (2004). Organizational Culture and Leadership. 3rd Revised Edition. San Francisco: Jossey-Bass.
Schein, E. H. (2009). The Corporate Culture Survival Guide. New and Revised Edition. San Francisco: Jossey-Bass. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (21/04/2017).
Schein, E. H. (2010). Organizational Culture and Leadership. 4th Rvised Edition. San Francisco: Jossey-Bass.
Taylor, T. E. (1991). Development of a valid and reliable school culture audit. (Dissertation). Iowa State University, USA. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (05/10/2016).
Van Houtte, M. (2005). Climate or Culture? A Plea for Conceptual Clarity in School Effectiveness Research. School Effectiveness and School Improvement, 16, pp. 71-89. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (19/11/2017).
Zener, Κ. (2011). Understanding principals’ and lead teachers’ perceptions of distributed leadership in three high performing public high schools: an exploratory multiple case study. Dissertation. California State University. Fullerton.Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (30/06/2020).
Zhu, Ch., Devos, G., & Li, Y. (2011). Teacher perceptions of school culture and their organizational commitment and well-being in a Chinese school. (Education Research Institute, Seoul National University, Seoul, Korea, 2011). In: Asia Pacific Educ. Rev. (2011) 12, pp. 319-328. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (20/12/2020).
Zhu, Ch., Devos, G., &Tondeur, J. (2014).Examining school culture in Flemish and Chinese primary schools. Educational Management Administration & Leadership,42(4), pp. 557-575. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (25/04/2020).
Αθανασούλα-Ρέππα, Α. (χ.χ.). Βασικές κοινωνιολογικές έννοιες - Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Παιδαγωγική Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών του ΟΑΕΔ. Ε.Κ.Π.Α., Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (05/10/2016).
Ανδρέου, Α. (2001). Αποκέντρωση και αποσυγκέντρωση. Στο: Πρακτικά Ημερίδας «Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων. Προβλήματα-Προοπτικές. Το νέο μοντέλο στα πλαίσια της αποκέντρωσης» (σσ. 47-54). 26 Ιανουαρίου 2001, Γυμνάσιο Αγ. Γεωργίου Τυμφρηστού-Φθιώτιδα.
Ανδρέου, Α., & Παπακωνσταντίνου, Γ. (1994). Εξουσία και οργάνωση – διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Αθήνα, Εκδόσεις Νέα Σύνορα.
Γκλαβάς, Σ. (2010). Επισκόπηση της Ιστορίας της Εκπαίδευσης στο Νεοελληνικό Κράτος. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (30/6/2018).
Γκόβαρης Χ. (2019). Πολιτική παιδεία ενάντια στη μεταδημοκρατική συνθήκη: η σημασία και η συμβολή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. [Ομιλία]. ΙΣΤ΄ Διεθνές Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος (Π.Ε.Ε.): «Το σχολείο στη δημοκρατία. Η δημοκρατία στο σχολείο.». Διοργάνωση: Π.Ε.Ε. και Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών (Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ειδικής Αγωγής, Προσχολικής Εκπαίδευσης) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. 29/11-01/12/2019, Βόλος. Στην ιστοσελίδα του Συνεδρίου διαθέσιμη η περίληψη (σσ. 13-14) (24/07/2020). Στα Πρακτικά Συνεδρίου, τόμος Α΄, σσ. 40-50 (με τίτλο: Εκπαίδευση ενάντια στη Μεταδημοκρατία – Η οπτική της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής). Βόλος, 2022.
Δεύτερο Συμπληρωματικό Μνημόνιο Συνεννόησης για την Ελλάδα (2017) /Supplemental Memorandum of Understanding (Second Addendum to the Memorandum of Understanding) between the European Commission acting on behalf of the European Stability Mechanism and the Hellenic Republic and the Bank of Greece. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (02/05/2018). Ζωντανή Απομαγνητοφώνηση και Ηχητικές Ειδοποιήσεις. Ηλεκτρονική εφαρμογή της Google για μεταγραφή ηχητικού αρχείου σε αρχείο κειμένου σε πραγματικό χρόνο. Διαθέσιμη ηλεκτρονικά.
Καλλιοντζή Β. & Ιορδανίδης Γ. (2020). Αντιλήψεις εκπαιδευτικών για την οργανωσιακή κουλτούρα στην ελληνική δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επιστήμες της Αγωγής, 3(2020), σσ. 113-140.
Κατσαρός, Ι. (2008). Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (02/01/2018).
Κεδράκα, Κ. (2008). Μεθοδολογία λήψης συνέντευξης. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (01/09/2017).
Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας [Κ.ΑΝ.Ε.Π.-Γ.Σ.Ε.Ε.] (2020). 2019-2020. Τα βασικά μεγέθη της εκπαίδευσης. Εκπαίδευση και απασχόληση. Μέρος Α: Δείκτες και βασικά μεγέθη των εκπαιδευτικών συστημάτων - το ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς (2001-2018). Ετήσια Έκθεση για την εκπαίδευση. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (27/01/2021).
Κουτούζης, Μ. (1999α). Η εκπαιδευτική μονάδα ως οργανισμός. Στο: Αθανασούλα– Ρέππα, Α., Κουτούζης, Μ., Μαυρογιώργος, Γ., Νιτσόπουλος, Β., & Χαλκιώτης, Δ. (1999). Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, τόμος Α: Εκπαιδευτική Διοίκηση και Πολιτική (σσ. 23-45). Πάτρα, Ε.Α.Π..
Κουτούζης, Μ. (1999β). Γενικές Αρχές Μάνατζμεντ, Τουριστική Νομοθεσία και Οργάνωση Εργοδοτικών και Συλλογικών Φορέων, τόμος Α: Γενικές Αρχές Μάνατζμεντ. Πάτρα, Ε.Α.Π..
Κουτούζης, Μ. (2017). Κουλτούρα εμπιστοσύνης στο ελληνικό σχολείο. Αναγνώσεις σε επίπεδα. [Εισήγηση]. Eπιμορφωτική ημερίδα «Αυθεντική αξιολόγηση μαθητή», Τρίπολη, 18/03/2017. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (29/03/2017).
Κουτούζης, Μ., & Λαλιώτη, Ε. (2020). Κουλτούρα σχολικού οργανισμού: αναζητώντας στοιχεία προσδιορισμού της στο ελληνικό πλαίσιο αναφοράς. Άρθρο στο: Σύγχρονες Προσεγγίσεις για ένα αυτόνομο σχολείο (σσ. 137-186). Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη.
Λαλιώτη, Ε. (2022). Η κουλτούρα του ελληνικού δημόσιου σχολείου. Διδακτορική Διατριβή. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στα αποθετήρια: α) Εθνικού Αρχείου Διδακτορικών Διατριβών και β) Βιβλιοθήκης Ε.Α.Π. (01/08/2022).
Λαλιώτη, Ε., & Κουτούζης, Μ. (2019). Δημοκρατική Σχολική Κουλτούρα: Ειδολογική και Τυπολογική Προσέγγιση. Εισήγηση στο ΙΣΤ΄ Διεθνές Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρίας Ελλάδος «Το Σχολείο στη Δημοκρατία, Η Δημοκρατία στο Σχολείο». Διοργάνωση: Π.Ε.Ε. και Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών (Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ειδικής Αγωγής, Προσχολικής Εκπαίδευσης) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. 29/11-01/12/2019, Βόλος. Στην ιστοσελίδα του Συνεδρίου διαθέσιμη η περίληψη (σσ. 121-122)(24/07/2020). Στα Πρακτικά Συνεδρίου, τόμος Γ΄, σσ. 493-506. Βόλος, 2022.
Λαλιώτη, Ε., & Κουτούζης, Μ. (2023). Η κουλτούρα του Ελληνικού δημόσιου σχολείου: προσπάθεια τυπολογικής κατάταξης με βάση τις απόψεις των εκπαιδευτικών. Έρευνα στην Εκπαίδευση, 12(01), 118-146. https://doi.org/10.12681/hjre.32656.
Μαυρογιώργος, Γ. (1999α). Η εκπαιδευτική μονάδα ως φορέας διαμόρφωσης και άσκησης εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο: Αθανασούλα–Ρέππα, Α., Κουτούζης, Μ., Μαυρογιώργος, Γ., Νιτσόπουλος, Β., & Χαλκιώτης, Δ. (1999). Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, τόμος Α: Εκπαιδευτική Διοίκηση και Πολιτική (σσ. 115-160). Πάτρα, Ε.Α.Π..
Μαυρογιώργος, Γ. (1999β). Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και επιμορφωτική πολιτική στην Ελλάδα. Στο: Αθανασούλα–Ρέππα, Α., Ανθοπούλου, Σ.-Σ., Κατσουλάκης, Σ., & Μαυρογιώργος, Γ.(1999). Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, τόμος Β: Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού (σσ. 93-135). Πάτρα, Ε.Α.Π..
Μπάκας, Θ. (2007).Οργάνωση και Διοίκηση του εκπαιδευτικού Συστήματος. Το περιφερειακό επίπεδο διοίκησης της εκπαίδευσης. Αδυναμίες-ελλείψεις-προοπτικές. Διοικητική Ενημέρωση, τεύχος 41, Απρίλιος –Ιούνιος 2007, σσ. 62-72. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (18/12/2016).
Νικολάου, Γ. (2012-2013). Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Ι. Θεωρίες της ετερότητας. Η έννοια της «ταυτότητας» και της «διαφοράς».[Κείμενο παρουσίασης]. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Παραδόσεις Ακαδημαϊκού Έτους 2012-2013. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά(16/10/2016).
Νικολούδης, Δ. (2015). Η Νέα Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (17/10/2016).
Νόμος 4823/2021. Αναβάθμιση του Σχολείου, ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις. Φ.Ε.Κ. 136, τεύχος 1, 03/08/2021.
Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης [Ο.Ο.Σ.Α.] (2011). Καλύτερες Επιδόσεις και Επιτυχείς Μεταρρυθμίσεις στην Εκπαίδευση. Προτάσεις για την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (18/12/2016).
Παπακωνσταντίνου, Γ. (2012).Κράτος - Αποκέντρωση - Αυτοτέλεια: Σκοπούμενες αλλαγές. Νέα Παιδεία, τ. 141, 2012, σσ. 25-50.
Σαΐτης, Χ. (1992). Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Θεωρία και Πράξη. Αθήνα.
Σαΐτης, Χ. (1994). Βασικά Θέματα της Σχολικής Διοίκησης. Προσέγγιση στη Διοικητική Σκέψη με τη Μέθοδο των Case Studies. Αθήνα.
Τζάνη, Μ. (1998). Θέματα Κοινωνιολογίας της Παιδείας. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρης.
Υπουργική Απόφαση 6603/ΓΔ4/2021. Συλλογικός προγραμματισμός, εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση των σχολικών μονάδων ως προς το εκπαιδευτικό τους έργο. Φ.Ε.Κ. 140, τεύχος 2, 20/01/2021.
Υπουργική Απόφαση 108906/ΓΔ4/2021. Συλλογικός προγραμματισμός, εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση των σχολικών μονάδων ως προς το εκπαιδευτικό τους έργο. Φ.Ε.Κ. 4189, τεύχος 2, 10/09/2021.
Φραγκουδάκη, Α. (2001). Η κοινωνική ανισότητα στην εκπαίδευση. Στο: Δραγώνα Α., Σκούρτου Ε. & Φραγκουδάκη Α. (2001). Εκπαίδευση: Πολιτισμικές Διαφορές και Κοινωνικές Ανισότητες, τόμος Α: Κοινωνικές Ταυτότητες/Ετερότητες – Κοινωνικές Ανισότητες, Διγλωσσία και Σχολείο (σσ. 81-167). Πάτρα, Ε.Α.Π..
Χατζηπαναγιώτου, Π. (2008). Ο ρόλος της κουλτούρας στην αποτελεσματικότητα του σχολικού οργανισμού. Στο: ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2008). Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο (γυμνάσιο), Δ. Κ. Μαυροσκούφης (Επιμ.), Οδηγός Επιμόρφωσης. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Αγωγή. Θεσσαλονίκη. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (17/10/2016).
Χριστοφίδου, Ε. (2011). Κουλτούρα και κλίμα. Παρουσίαση στα πλαίσια του Προγράμματος Επιμόρφωσης Νεοπροαχθέντων Διευθυντών Δημοτικής Εκπαίδευσης (25/11/2011).[Κείμενο παρουσίασης]. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά (17/10/2016).
